HvJ EU, 28-09-2023, nr. C-133/22

In het kader van de onderhavige zaak zijn artikel 2, punt 14, van richtlijn 2011/83 en artikel 2, punt 12, van richtlijn 2019/771 relevant.

Overeenkomstig § 443, lid 1, van het Bürgerliche Gesetzbuch (burgerlijk wetboek; hierna: ‘BGB’) is er sprake van garantie in geval van een specifieke verbintenis van de verkoper, de producent of een andere derde in een verklaring of desbetreffende reclameboodschap die beschikbaar was ten tijde van of vóór de sluiting van de koopovereenkomst om boven hetgeen hij wettelijk verplicht is uit hoofde van het recht op conformiteit, de betaalde prijs terug te betalen of de goederen op enigerlei wijze te vervangen, herstellen of onderhouden, wanneer die niet voldoen aan de specificaties of aan enige andere vereisten die geen verband houden met de conformiteit, die vermeld zijn in de garantieverklaring of in de desbetreffende reclameboodschappen.

§ 479, lid 1, BGB bepaalt dat een garantieverklaring in de zin van § 443 BGB in eenvoudige en begrijpelijke bewoordingen moet worden opgesteld en vermeldt de gegevens die deze verklaring moet bevatten.

Uit de bewoordingen van artikel 2, punt 14, van richtlijn 2011/83, waaraan in punt 17 van deze conclusie is herinnerd, volgt dat de Uniewetgever kennelijk een ruime draagwijdte aan het begrip ‘commerciële garantie’ heeft willen geven.

Dit blijkt om te beginnen uit het gebruik van de veelomvattende uitdrukking ‘iedere verbintenis’, die doelt op de gedraging van de handelaar die zich direct of indirect richt aan de potentiële kopers van aangeboden producten. Uit de formulering van deze bepaling blijkt voorts dat deze garantie een tweeledig voorwerp heeft, in die zin dat zij van toepassing kan zijn wanneer de gekochte goederen niet voldoen aan ‘specificaties’ of aan ‘enige andere vereisten die geen verband houden met de conformiteit’, die vermeld zijn in de garantieverklaring of in de desbetreffende reclameboodschappen.

De betekenis van deze alternatieve mogelijkheid wordt duidelijk wanneer wordt gekeken naar de ontstaansgeschiedenis van de betrokken bepaling. In het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende consumentenrechten werd alleen verwezen naar ‘specificaties’ die zijn vermeld in de garantieverklaring of in de desbetreffende reclameboodschappen. Deze term verwijst ondubbelzinnig naar het objectieve begrip ‘kenmerken’ of ‘kwaliteiten’ van het verkochte goed, dat bepalend is voor de overeenstemming met de overeenkomst, en herinnert eraan dat de commerciële garantie, die komt bovenop de wettelijke conformiteitsgarantie, kan bestaan in een uitbreiding van laatstgenoemde garantie.

In de loop van de wetgevingsprocedure en naar aanleiding van een amendement van het Europees Parlement werd een tweede mogelijk voorwerp toegevoegd, dat uitdrukkelijk anders is geformuleerd dan het eerste en waarin een verhouding tot het goed is gedefinieerd die juist geen verband houdt met een gebrek aan conformiteit. De neutrale en algemene uitdrukking ‘enige andere vereisten’ kan betrekking hebben op een situatie waarin het gekochte product niet aan de subjectieve verwachtingen van de consument voldoet, los van objectieve overwegingen in verband met de kenmerken of kwaliteiten van dat product. Uit verschillende taalversies van artikel 2, punt 14, van richtlijn 2011/83, met name de Duitse, de Engelse en de Italiaanse versie, blijkt dat is gekozen voor terminologie die overeenkomt met het begrip ‘vereisten’ (namelijk respectievelijk de termen Anforderungen, requirements en requisito), dat mij geschikter lijkt als vertaling van het concept van een commerciële garantie die de ontevredenheid van de consument over het gekochte goed als voorwerp kan hebben.

Opgemerkt dient te worden dat het begrip ‘commerciële garantie’ in artikel 2, punt 12, van richtlijn 2019/771, met name in de Franse en de Spaanse taalversie, in vrijwel dezelfde bewoordingen is omschreven als in artikel 2, punt 14, van richtlijn 2011/83. De uitdrukking d'autres éléments éventuels in de Franse taalversie (‘eventuele andere elementen’; in de Nederlandse taalversie: ‘enige andere vereisten’) is in richtlijn 2019/771 echter vervangen door d'autres exigences éventuelles (in de Nederlandse taalversie: ‘andere vereisten’) die geen verband houden met de conformiteit, en precies die wijziging is relevant voor onze analyse.

Ten slotte moet worden benadrukt dat deze andere elementen of vereisten in bovengenoemde versies uitdrukkelijk als eventueel worden omschreven en dat zij dienen te worden vermeld in de garantieverklaring of in de desbetreffende reclame, waarvan de handelaar de inhoud geheel zelf mag bepalen, hetgeen volledig aansluit bij zijn vrijheid van ondernemerschap en zijn keuzevrijheid met betrekking tot de aard en de draagwijdte van de commerciële garantie voor de verkochte producten.

Hieruit blijkt dat de formulering van zowel artikel 2, punt 14, van richtlijn 2011/83 als artikel 2, punt 12, van richtlijn 2019/771 niet uitsluit dat een producent een garantie kan bieden die niet losstaat van het product zelf, maar van de vereisten die verband houden met de overeenstemming van het product met de koopovereenkomst, in de vorm van een onvoorwaardelijke belofte om het product terug te nemen en de prijs ervan terug te betalen indien de koper niet tevreden is over het product.

Uit artikel 1 van richtlijn 2011/83, gelezen in het licht van de overwegingen 4, 5 en 7 ervan, blijkt dat deze richtlijn een hoog niveau van consumentenbescherming beoogt te waarborgen door ervoor te zorgen dat consumenten geïnformeerd en beschermd zijn bij transacties met handelaren. Voorts is consumentenbescherming in het beleid van de Unie verankerd zowel in artikel 169 VWEU als in artikel 38 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (hierna: ‘Handvest’).16. Dit is ook de doelstelling van richtlijn 2019/771, zoals wordt bevestigd in de overwegingen 2, 3, 5 en 10 en in artikel 1 ervan. In overweging 62 van deze richtlijn wordt verduidelijkt dat het de lidstaten weliswaar vrijstaat om regels vast te stellen inzake aspecten van commerciële garanties die niet onder die richtlijn vallen, maar dat deze regels consumenten niet de bescherming mogen ontnemen die deze richtlijn hun op dit terrein biedt.

Aannemen dat de verbintenis van een handelaar die uitsluitend verband houdt met de persoonlijke tevredenheid van de consument over een verkocht goed, als commerciële garantie binnen de materiële werkingssfeer van richtlijn 2011/83 en van richtlijn 2019/771 kan vallen, draagt in het kader van de interne markt, waarvan deze handelingen de goede werking beogen te waarborgen, bij tot een hoog niveau van consumentenbescherming.

Naast een mogelijke uitbreiding van de wettelijke conformiteitsgarantie kan de consument aldus bijkomende rechten genieten die bindend zijn voor de handelaar. Deze erkenning brengt met zich mee dat de informatieplicht inzake overeenkomsten op afstand geldt. Het gaat daarbij om informatie met betrekking tot de contractvoorwaarden en de gevolgen van de sluiting van die overeenkomst die vóór de sluiting ervan wordt verstrekt en die voor de consument van wezenlijk belang is.17. Op basis van deze informatie beslist de consument immers of hij een overeenkomst met een handelaar wil aangaan. De in artikel 6, lid 1, en in artikel 8, leden 1 en 4, van richtlijn 2011/83 opgelegde informatieplicht stelt de consument in staat om in aangepaste vorm, vóór het sluiten van de overeenkomst op afstand, de noodzakelijke informatie te ontvangen op basis waarvan hij kan beslissen de overeenkomst al dan niet te sluiten, zodat aldus overeenkomstig artikel 169 VWEU, waarnaar in overweging 3 van deze richtlijn wordt verwezen, wordt voldaan aan de legitieme doelstelling van algemeen belang bestaande in consumentenbescherming, zonder dat evenwel wordt afgedaan aan de wezenlijke inhoud van de vrijheid van meningsuiting en informatie alsmede de vrijheid van ondernemerschap van de ondernemer, zoals vastgesteld in de artikelen 11 en 16 van het Handvest.18.

Een andere dan de voorgestelde uitlegging zou de doelstelling van consumentenbescherming daarentegen in het gedrang kunnen brengen, aangezien op dit gebied moet worden uitgegaan van de vermoedelijke verwachtingen van een normaal geïnformeerde en redelijk omzichtige en oplettende gemiddelde consument.19. Het komt mij voor dat een gemiddelde consument die te maken krijgt met een handelspraktijk waarbij een slogan van het type ‘tevreden of geld terug’ wordt gebruikt, die op doeltreffende wijze zijn aandacht trekt maar verraderlijk is omdat daarmee wordt gesuggereerd dat hij over een werkelijk recht op garantie beschikt dat hij bij de handelaar kan inroepen, op basis van deze laatste overweging geneigd zal zijn om te besluiten een overeenkomst aan te gaan. Zoals de Commissie benadrukt, kan misleiding van de consument met betrekking tot zijn rechten krachtens artikel 6, lid 1, onder g), van richtlijn 2005/29/EG20. een oneerlijke en dus verboden handelspraktijk vormen.

De enige manier waarop rechtszekerheid in contractuele betrekkingen tussen handelaren en consumenten kan worden gewaarborgd, is om onder commerciële garantie tevens te verstaan dat de subjectieve verwachtingen die de consument van de verkochte goederen heeft, moeten worden ingelost. In dit verband moet worden benadrukt dat uit overweging 7 van richtlijn 2011/83 en overweging 5 van richtlijn 2019/771 blijkt dat met deze twee normen hetzelfde doel wordt nagestreefd, namelijk het vergroten van de rechtszekerheid bij tussen consumenten en handelaren gesloten koopovereenkomsten, hetgeen ook het vertrouwen van deze actoren kan versterken. In overweging 62 van richtlijn 2019/771 staat te lezen dat het van belang is deze zekerheid te versterken en ‘te voorkomen dat consumenten worden misleid’ op het gebied van commerciële garanties.

Wat de hierboven aangestipte vrijheid van ondernemerschap betreft, heeft het Hof weliswaar geoordeeld dat bij de uitlegging van de bepalingen van richtlijn 2011/83 een juist evenwicht moet worden gewaarborgd tussen een hoog beschermingsniveau voor de consument en het concurrentievermogen van het bedrijfsleven, zoals uiteengezet in overweging 4 van deze richtlijn, en dat daarbij voor de onderneming de vrijheid van ondernemerschap als verankerd in artikel 16 van het Handvest moet worden gewaarborgd, maar dat een dergelijk evenwicht in casu niet relevant is, aangezien deze vrijheid juist tot uitdrukking komt door de vaststelling van het voorwerp en de omvang van de commerciële garantie.21. Het is immers de verkoper of de producent die de voorwaarden voor de tenuitvoerlegging van deze garantie vrij vaststelt en deze garantie aan de consument voorstelt in het kader van zijn commerciële strategie, waarbij hij verwacht, ten eerste, dat zijn verkoopargument of reclameboodschap het concurrentievermogen en de aantrekkingskracht van zijn aanbod verbetert ten opzichte van de aanbiedingen van zijn concurrenten en zijn verkoopvolume zal verhogen en, ten tweede, dat een gering aantal klanten zich zal bedenken en goederen zal terugsturen.

Overigens moet worden vastgesteld dat de belofte ‘tevreden of geld terug’ een oude en wijdverbreide verkooptechniek is waarvoor de Unie in de loop der tijd louter een duidelijker regelgevingskader heeft vastgesteld. Deze garantie wordt zelfs overtroffen met de belofte ‘tevreden en geld terug’, waarbij een handelaar artikelen aanbiedt waarvan de prijs op eenvoudig verzoek volledig wordt terugbetaald aan de consument, zonder dat deze laatste ‘ontevreden’ hoeft te zijn over het product.

Er zij aan herinnerd dat de met het beleid van de Unie nagestreefde doelstelling om een hoog niveau van consumentenbescherming tot stand te brengen, is gestoeld op het feit dat de consument zich ten opzichte van een handelaar in een zwakkere positie bevindt in die zin dat hij moet worden geacht minder goed te zijn geïnformeerd en als de economisch zwakkere en juridisch minder ervaren contractpartij moet worden beschouwd.22. Handelaren zijn aldus heel goed in staat om het regelgevingskader voor hun activiteit ten aanzien van consumenten te begrijpen en dus de omvang te kennen van een commerciële verbintenis — die komt bovenop de wettelijke conformiteitsgarantie en die hen in volle omvang bindt — waarvoor de Uniewetgever logischerwijze geen enkele beschermingsmaatregel ten gunste van handelaren heeft vastgesteld.

Dienaangaande ben ik van mening dat de door de wetgever nagestreefde doelstelling om de handelaar in bepaalde situaties onevenredige lasten te besparen23., die het Hof in zijn rechtspraak heeft overgenomen24., ongegrond is in een situatie waarin de handelaar de jegens de consument aangegane bindende verbintenis uit vrije wil en met volledige kennis van zaken vaststelt, na vooraf de mogelijke financiële gevolgen daarvan in overweging te hebben genomen. Ik stel met belangstelling vast dat het Hof reeds heeft geoordeeld dat de in artikel 6, lid 1, onder m), van richtlijn 2011/83 bedoelde informatieplicht van toepassing wordt wanneer de handelaar uitdrukkelijk de aandacht van de consument vestigt op het bestaan van een commerciële garantie van de producent op een zodanige manier dat die garantie als verkoopargument of reclameboodschap fungeert en aldus het concurrentievermogen en de aantrekkingskracht van zijn aanbod verbetert ten opzichte van de aanbiedingen van zijn concurrenten. Voorts heeft het Hof verduidelijkt dat een dergelijke informatieplicht niet kan worden beschouwd als een onevenredige last voor de handelaar, voor zover hij zelf, met volledige kennis van zaken, beslist om de aandacht van de consument daarop te vestigen en hij er een concurrentievoordeel uit wil trekken.25.

In die omstandigheden ben ik van mening dat de uitlegging volgens welke een verbintenis van een handelaar die enkel verband houdt met de tevredenheid van de consument over het verkochte goed, het voorwerp kan vormen van een commerciële garantie, strookt met de doelstelling van het Unierecht om een juist evenwicht te waarborgen tussen een hoog beschermingsniveau voor de consument en het concurrentievermogen van het bedrijfsleven.

De voorgestelde uitlegging van het begrip commerciële garantie vindt naar mijn mening steun in de contextuele analyse. Wanneer een aanbod van een handelaar om verkochte goederen zonder beperking in de tijd terug te nemen en de prijs ervan terug te betalen bij ontevredenheid van de koper wordt geacht onder het begrip commerciële garantie te vallen, lijkt dat namelijk een uitbreiding te vormen van het herroepingsrecht waarover de consument op grond van richtlijn 2011/83 beschikt.

In artikel 9 van deze richtlijn is namelijk bepaald dat de consument dit recht binnen een bepaalde termijn zonder extra kosten en zonder opgave van redenen kan doen gelden. Wat de rechtsgevolgen van herroeping betreft, bepaalt artikel 13, lid 1, van richtlijn 2011/83 dat ‘[d]e handelaar […] alle van de consument ontvangen betalingen [vergoedt], inclusief, voor zover van toepassing, de leveringskosten’, waarbij de consument de directe kosten van het terugzenden van de goederen draagt en, in een specifieke situatie, een deel van de leveringskosten.26. Blijkens overweging 37 van deze richtlijn beoogt het herroepingsrecht de consument te beschermen in de situatie van een op afstand gesloten overeenkomst, waarin hij ‘de goederen niet kan zien voordat hij de overeenkomst sluit’. Het herroepingsrecht wordt dus geacht het nadeel te compenseren dat de consument lijdt bij een op afstand gesloten overeenkomst, door hem een passende bedenktijd toe te kennen waarin hij het verworven goed kan keuren en uitproberen.27.

Door de consument in de garantieverklaring of desbetreffende reclameboodschap de mogelijkheid te bieden om zich te bedenken en een online gekocht goed terug te sturen enkel en alleen omdat hij er ontevreden over is, zonder enige tijdslimiet, wordt de logica van het herroepingsrecht slechts tot het uiterste gedreven wat de tijdsdimensie ervan betreft.

Gelet op een en ander geef ik het Hof in overweging te oordelen dat artikel 2, punt 14, van richtlijn 2011/83 en artikel 2, punt 12, van richtlijn 2019/771 aldus moeten worden uitgelegd dat het daarin bedoelde begrip ‘commerciële garantie’ de verbintenis van een producent omvat om een goed dat in het kader van een koopovereenkomst op afstand is gekocht, zonder beperking in de tijd terug te nemen en de prijs ervan terug te betalen louter omdat de koper ontevreden is over dat goed.

Deze oplossing lijkt mij bepalend voor het antwoord op de vraag onder welke voorwaarden een dergelijke garantie ten uitvoer moet worden gelegd. De verwijzende rechter vraagt zich in dit verband af of de ontevredenheid van de consument moet kunnen worden vastgesteld aan de hand van objectieve omstandigheden. Deze vraag kan alleen ontkennend worden beantwoord. Per definitie kan immers niet objectief worden nagegaan of het verworven goed al dan niet aan de subjectieve verwachtingen van de consument voldoet, aangezien de rechter diens gedachten niet kan lezen. De consument hoeft bij het teruggezonden goed slechts een eenvoudige verklaring in die zin te voegen.