Hof Arnhem, 19-01-2010, nr. 104.001.033

Het hof verwijst naar zijn tussenarrest van 24 juni 2008. Ingevolge dat tussenarrest heeft op 28 november 2008 een comparitie van partijen plaatsgevonden. Partijen hebben ten behoeve van die comparitie ieder nog een aantal producties in het geding gebracht. Het van de comparitie opgemaakte proces-verbaal bevindt zich in afschrift bij de stukken.

Daarna hebben appellanten (hierna ook te noemen: de CGK, respectievelijk de classis) op 17 maart 2009 een memorie na comparitie genomen en heeft [geïntimeerde] op 31 maart 2009 een memorie na comparitie genomen. Vervolgens hebben partijen op 15 september 2009 nog een (antwoord-)memorie na comparitie genomen.

Vervolgens zijn de stukken wederom overgelegd voor het wijzen van arrest en heeft het hof arrest bepaald.

Gelet op de door partijen ter zitting en in hun conclusies daarna gemaakte opmerkingen, gaat het hof van de navolgende - als enerzijds gesteld en anderzijds niet of onvoldoende betwist -, feiten uit.

[geïntimeerde] is in 1983 beroepen en bevestigd tot predikant van de Christelijke Gereformeerde Kerken. Vanaf 14 januari tot 2 juli 2003 heeft [geïntimeerde] verschillende kerken binnen de classis Amersfoort gediend. Aanvankelijk in de CGK Eemdijk (14 januari 1983 tot 6 april 1990) en vervolgens in de CGK Harderwijk vanaf 6 april 1990, van waaruit de kerkenraad van Harderwijk diensten hield te Zeewolde. Op 15 september 1995 is de CGK Zeewolde geïnstitueerd en is [geïntimeerde] als predikant aan deze gemeente verbonden.

Overeenkomstig artikel 37 van de Kerkorde (hierna ook: “KO”) van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland zoals laatstelijk in 1998 gewijzigd en aangevuld, die deel uitmaakt van het statuut van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland in de zin van artikel 2:2 lid 2 BW, was [geïntimeerde] uit hoofde van zijn ambt voorzitter van de kerkenraad van de CGK Zeewolde. Art. 37 Kerkorde bepaalt voorts (onder meer) dat in alle kerken een kerkenraad is, bestaande uit de dienaren des Woords (predikanten), de ouderlingen en de diakenen. De kerkenraad heeft ambtelijk opzicht over de verenigingen in de gemeente en bedoelt toe te zien, dat in de arbeid van de verenigingen de belijdenis van de kerken wordt nageleefd.

In de loop van het jaar 2000 heeft de kerkenraad van de CGK Zeewolde besloten om enkele leden van de kerkgemeente Zeewolde onder censuur (een vorm van tucht) te plaatsen. Eén van de onder censuur staande leden, [A.], heeft zich bij brief van 8 februari 2001 gewend tot de classis (een kerkelijke vergadering die geldt als meerdere vergadering van de kerkenraad en die bestaat uit de kerken van het classicaal ressort) met het verzoek om te bemiddelen tussen hem enerzijds en anderzijds [geïntimeerde] en enkele kerkenraadsleden. Bij brief van 10 februari 2001 heeft de kerkenraad van de CGK Zeewolde de classis geïnformeerd over de censuur die was opgelegd aan leden van de gemeente. Voorts hebben twee echtparen uit Zeewolde, de families [B.] en [C.], de classis op 10 respectievelijk 12 februari 2001 een brief geschreven, waarin zij kritiek uitten op het functioneren van [geïntimeerde] en op enkele kerkenraadsleden. De scriba (secretaris) van de kerkenraad van de CGK Zeewolde, [D.] heeft bij brieven van 13 en 14 februari 2001 de classis verzocht de brieven van de leden van de gemeente Zeewolde niet in behandeling te nemen. Op haar vergadering van 14 februari 2001 heeft de classis kennis genomen van de brieven van [A.], [B.] en [C.] voornoemd, en heeft de classis besloten:

“1. dat de kerkenraad van Zeewolde niet meer zelfstandig kan vergaderen en daarom op woensdag 14 februari 2001 alleen dit besluit kan voorlezen;

dat visitatoren een mededeling dienen op te stellen die zondag aan de gemeente wordt voorgelezen;

dat kerkenraadsvergaderingen alleen gehouden kunnen worden in het bijzijn van visitatoren;

dat visitatoren gelegenheid hebben ook met appellanten te spreken;

als visitatoren te benoemen: ds. [E.] en ds. [F.], aangevuld met de consulent ds. [G.] (tevens voorzitter);

van dit besluit ook mededeling te doen aan appellanten.”

Het hof blijft bij hetgeen in het tussenarrest is geoordeeld, met dien verstande dat de overwegingen 5.1 tot en met 5.3.7 van dat arrest - met inachtneming van de opmerkingen van partijen betreffende het kerkelijk recht voor zover deze hier relevant zijn - als volgt moeten worden gelezen. Voor de duidelijkheid herhaalt het hof hier de overwegingen van het tussenarrest.

Grieven 1 en 2

De eerste twee grieven lenen zich voor gezamenlijke behandeling.

Bevoegdheid van de burgerlijke rechter

De CGK en de classis stellen zich primair op het standpunt dat de burgerlijke rechter onbevoegd is om van dit geschil kennis te nemen. Zij beroepen zich hiertoe op artikel 6 van de Grondwet en artikel 9 EVRM. Het gaat om een interne kerkelijke – geen burgerlijke - aangelegenheid, op welk gebied de burgerlijke rechter gelet op de scheiding tussen kerk en staat en de vrijheid van godsdienst geen rechtsmacht heeft. De overheid dient zich te onthouden van bemoeienis met de inhoud van de godsdienst of levensovertuiging en de interne organisatie van de kerk.

[geïntimeerde] heeft dit standpunt van de CGK en de classis gemotiveerd bestreden. Hij beroept zich op de artikelen 17 en 112 van de Grondwet en op artikel 6 EVRM.

Naar het oordeel van het hof gaat de scheiding tussen kerk en staat, ook in rechtsverhoudingen tussen een kerkgenootschap en individuen daarbinnen, niet zover dat de gang naar de burgerlijke rechter per definitie gesloten is. Dat zou in strijd zijn met de grondrechtelijke waarborgen die ten behoeve van individuen zijn neergelegd in de artikelen 17 in samenhang met artikel 112 van de Grondwet en in artikel 6 EVRM. Het recht op godsdienstvrijheid kan aan deze waarborgen niet afdoen. Het recht op godsdienstvrijheid ziet uiteindelijk op de vrijheid van individuen om uiting te geven aan hun religieuze overtuigingen. Die vrijheid brengt echter niet mee dat daardoor voor leden van bepaalde kerkgenootschappen andere grondrechten zonder meer buiten werking gesteld worden.

Het is vaste rechtspraak dat de bevoegdheid van de burgerlijke rechter wordt beoordeeld naar het recht waarin de eiser vraagt te worden beschermd. [geïntimeerde] baseert zijn eis tot schadevergoeding op de grondslag “kennelijk onredelijke/onregelmatige beëindiging van een arbeidsovereenkomst, respectievelijk onrechtmatige daad en wanprestatie”, en dus op rechten waarvoor het Nederlands burgerlijk recht bescherming biedt. De burgerlijke rechter – in eerste aanleg de kantonrechter en nu in hoger beroep het hof – is dan ook bevoegd om van de zaak kennis te nemen.

Ontvankelijkheid

De CGK en de classis stellen zich, subsidiair, op het standpunt dat [geïntimeerde] in zijn vordering bij de burgerlijke rechter niet ontvankelijk is. In de onderhavige zaak is het kerkelijke recht – de Kerkorde - van toepassing. Voor het onderhavige geschil stond een interne, met voldoende waarborgen omklede, kerkelijke rechtsgang inclusief appelmogelijkheid open die [geïntimeerde] had moeten volgen, of – subsidiair – eerst had moeten volgen alvorens zich tot de burgerlijke rechter te wenden. [geïntimeerde] was hiertoe verplicht op grond van zijn geloofsbelijdenis en het door hem ondertekende Ondertekeningsformulier voor dienaren des woords. [geïntimeerde] heeft echter niet de kerkelijke rechtsgang geheel benut, maar hij heeft zijn appels bij de Generale Synode tegen de schorsingsbesluiten ingetrokken en heeft geen appel ingesteld tegen het afzettingsbesluit. Daardoor hebben de besluiten inmiddels formele rechtskracht gekregen, zodat daarmee in het onderhavige geschil iedere weg naar de burgerlijke rechter voor [geïntimeerde] is afgesloten.

[geïntimeerde] heeft in hoger beroep - kort samengevat - het volgende aangevoerd:

Het hof oordeelt als volgt. Ingevolge artikel 17 van de Grondwet kan niemand tegen zijn wil worden afgehouden van de rechter die de wet hem toekent. Artikel 112, lid 1 van de Grondwet bepaalt dat de berechting van geschillen over burgerlijke rechten en over schuldvorderingen aan de rechterlijke macht is opgedragen. Op deze beginselen zijn echter uitzonderingen mogelijk, bij wet of overeenkomst.

Ingevolge artikel 2:2 van het Burgerlijk Wetboek, worden kerkgenootschappen geregeerd door hun eigen statuut voor zover dit niet in strijd is met de wet. De CGK Zeewolde is een kerkgenootschap in de zin van artikel 2:2 lid 1 BW. Ook de classis, als lichaam waarin de classiskerken verenigd zijn, en de leden van de kerkgenootschappen en

Zwaarwegende omstandigheden kunnen echter maken dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is om van de rechtzoekende te vergen om de kerkelijke rechtsgang te volgen. Dergelijke omstandigheden kunnen zijn dat het statuut voor het betreffende geschil geen voorschriften bevat, of indien de kerkelijke rechtsgang niet voldoet aan fundamentele beginselen van procesrecht.

De CGK en de classis hebben gesteld dat [geïntimeerde] een kerkelijke openbare geloofsbelijdenis heeft gedaan en zijn beroeping als predikant heeft aanvaard, waarbij hij ook het “Ondertekeningsformulier voor dienaren des Woords” ex art. 52 KO heeft ondertekend, en dat hij zich aldus aan het kerkelijk statuut gebonden heeft. [geïntimeerde] heeft deze feitelijke stellingen niet (voldoende gemotiveerd) bestreden, zodat deze vaststaan. In beginsel is [geïntimeerde] daarom als lid van de kerk en als dienaar des Woords aan de Kerkorde gebonden, en dient hij voor kwesties die door de Kerkorde bestreken worden de daarin neergelegde regels te volgen.

[geïntimeerde] was predikant bij (al dan niet in dienst van) de kerk, hij verrichtte voor de kerk inspanningen of werkzaamheden waaraan hij een dagtaak had, ontving daartegenover levensonderhoud en bewoning en moest zich houden aan de kerkelijke regels. De Kerkorde bevat regels omtrent de toelating tot het predikantschap, het aannemen van andere betrekkingen, schorsing en afzetting, en omtrent het voorleggen van geschillen aan kerkelijke instanties. Tevens staat vast dat er door de Generale Synode vastgestelde richtlijnen zijn betreffende afgezette predikanten, die onder meer regels bevatten voor de financiële afwikkeling van dergelijke zaken. Daarom dienen partijen in de onderhavige zaak in beginsel deze kerkelijke rechtsgang te volgen.

[geïntimeerde] stelt zich op het standpunt dat de classis zich niet aan fundamentele beginselen van procesrecht - die ook aan het kerkelijk statuut ten grondslag liggen - heeft gehouden, dan wel dat de rechtsgang op zichzelf niet heeft voldaan aan fundamentele beginselen van procesrecht. Vanwege de gebreken in de rechtsgang, waardoor geen sprake was van een eerlijk proces, had hij geen enkel vertrouwen meer in de kerkelijke rechtsgang, heeft hij geen appel ingesteld bij de Particuliere Synode van het afzettingsbesluit van de classis van 2 juli 2003 en het financiële besluit van de classis van 8 oktober 2003 en heeft hij zijn appels (van alle desbetreffende afwijzende beslissingen van de Particuliere Synode) bij de Generale Synode ingetrokken.

Bij de beoordeling van de vraag of, zoals [geïntimeerde] stelt en de CGK en de classis betwisten, sprake is van schending van algemene beginselen van behoorlijk procesrecht, zoals vermeld in overweging 5.3.8 en volgende van het tussenarrest, neemt het hof de volgende uitgangspunten in aanmerking.

Artikel 6 EVRM is gericht tot de lid-staten en derhalve niet rechtstreeks van toepassing in de rechtsverhouding tussen partijen, maar heeft wel zogenaamde reflexwerking in rechtsverhoudingen tussen burgers en/of (niet-publieke) rechtspersonen onderling, en aldus ook in de onderhavige rechtsverhouding. Hoewel van de door artikel 6 EVRM gewaarborgde rechten op zichzelf genomen afstand kan worden gedaan, mag niet snel worden aangenomen dat van een dergelijke afstand sprake is. Daarvoor is een ondubbelzinnige wilsverklaring vereist. De hiervoor bij 3.3.6 genoemde gebondenheid door middel van de geloofsbelijdenis en de aanvaarding van de beroeping als predikant, houdt op zichzelf in elk geval geen dergelijke afstand van recht in, terwijl die voorts ook niet is gesteld of gebleken.

De CGK en de classis erkennen dat het kerkelijk recht aansluiting zoekt bij fundamentele rechtsbeginselen zoals deze onder meer in artikel 6 EVRM zijn neergelegd, en zij erkennen in zoverre dat zij aan dergelijke beginselen gebonden zijn.

Bij de toetsing of sprake is van schending van fundamentele rechtsbeginselen dient het hof, gelet op de bijzondere eigen aard van de kerkelijke rechtsverhoudingen, terughoudendheid in acht te nemen. Het moet daarom gaan om een zodanige schending dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn van [geïntimeerde] te vergen de kerkelijke rechtsgang te volgen.

Daarbij gaat het in de onderhavige zaak om de rechtsgang zoals die tussen partijen bij de Particuliere Synode en bij de Generale Synode heeft plaatsgevonden. De besluiten die door de CGK en de classis ten opzichte van [geïntimeerde] zijn genomen, zijn immers niet als rechtspraak te kwalificeren. De rechtsmiddelen hiertegen bestaan in de appelmogelijkheden bij in eerste instantie de Particuliere Synode en in tweede instantie de Generale Synode. Deze rechtsgangen zijn te kwalificeren als kerkelijke rechtspraak.

Naar aanleiding van de in het tussenarrest onder 5.3.9 genoemde geschilpunten (die hier voor zover relevant worden herhaald vanwege de duidelijkheid) en de aanvullingen van partijen van hun stellingen overweegt het hof met inachtneming van de voormelde uitgangspunten als volgt.

Broederlijke vermaning

De stellingen van [geïntimeerde] betreffende de volgens hem niet nagekomen procedure betreffende de broederlijke vermaning laat het hof buiten bespreking. De broederlijke vermaning behoort immers tot het “voortraject” van (eventuele) besluitvorming door de kerkenraad en/of classis, en valt derhalve buiten het hiervoor geschetste toetsingskader. Dat de procedure inzake de broederlijke vermaning niet zou zijn gevolgd kan niet leiden tot het oordeel dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is om van [geïntimeerde] te vergen de kerkelijke rechtsgang te volgen.

Ne bis in idem en onredelijke/onbillijke behandeling

De stellingen van [geïntimeerde] op het punt van ne bis in idem en onredelijke/onbillijke behandeling betreffen de besluitvormingsprocedure bij de classis, en vallen daarom eveneens buiten het hiervoor geschetste toetsingskader. Ook deze punten laat het hof derhalve buiten bespreking. Hetzelfde geldt voor de stellingen van [geïntimeerde] ten aanzien van hoor en wederhoor, het onthouden van stukken en het horen van getuigen voor zover deze zien op de besluitvorming bij de classis. Ook indien de classis op deze punten onjuist zou hebben gehandeld, kan dat niet leiden tot het oordeel dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar is om van [geïntimeerde] te vergen de kerkelijke rechtsgang te volgen.

Hoor en wederhoor en equality of arms; gehoord worden door de voltallige Particuliere Synode

[geïntimeerde] heeft aangevoerd dat hij in juni 2003 is afgezet zonder dat hij of zijn raadsman in de gelegenheid is gesteld het woord te voeren. Hiermee is het beginsel van hoor en wederhoor geschonden.[geïntimeerde] heeft in appel tegen de tweede schorsing verzocht om ook te worden gehoord ten overstaan van de voltallige Particuliere Synode. Dit is hem geweigerd, met de reden dat dit ongebruikelijk, omslachtig en onnodig is, terwijl de classis wèl in de Particuliere Synode was vertegenwoordigd en de afgevaardigden die rechtstreeks bij de besluitvorming door de classis waren betrokken wel het woord hebben gevoerd. Het statuut kent volgens [geïntimeerde] geen regel die zijn recht om door de Particuliere Synode gehoord te worden beperkt tot het horen in een ter voorbereiding van de behandeling ingestelde commissie.

De CGK en de classis hebben op het punt van hoor en wederhoor tegen de stellingen van [geïntimeerde] ingebracht dat [geïntimeerde] wel degelijk in de gelegenheid is gesteld om gehoord te worden, maar dat hij deze gelegenheid niet heeft benut. [geïntimeerde] was al eerder, nog voor de toezending van het concept-rapport in mei 2003 uitgenodigd om zowel ten overstaan van de commissie Zeewolde als ten overstaan van de classis zelf te worden gehoord (telefax mr. Pel d.d. 26 april 2002 aan mr. Den Boef), maar mr. Den Boef gaf op verhinderd te zijn. Met toezending van de aanvullende stukken op 14 juni 12002 zijn twee nieuwe tijdstippen vastgesteld waarop [geïntimeerde] en mr. Den Boef door de commissie Zeewolde respectievelijk de classis konden worden gehoord en inhoudelijk konden reageren. Mr. Den Boef heeft vervolgens een wrakingverzoek ingediend en allerlei appellen ingesteld, maar nooit is door [geïntimeerde] en zijn raadsman inhoudelijk gereageerd op het concept-rapport en het aanvullend rapport. Na het schorsingsbesluit van 2 april 2003 heeft [geïntimeerde] op geen enkele wijze inhoudelijk daarop gereageerd. Vervolgens heeft hij zich op 26 juni ziek gemeld en op een laatste vraag bij brief van 28 juni 2003 aan [geïntimeerde] of hij nog iets in te brengen had is ook niets inhoudelijks gemeld.

Op het punt van het horen voor een voltallige Particuliere Synode hebben de CGK en de classis aangevoerd dat dit omslachtig en onnodig is.

Voor zover de stellingen van [geïntimeerde] zien op het punt van hoor en wederhoor en het (al dan niet) gehoord worden voor de voltallige Particuliere Synode, overweegt het hof het volgende. [geïntimeerde] heeft geen appel ingesteld bij de Particuliere Synode van het afzettingsbesluit van de classis van 2 juli 2003 en ook niet van het financiële besluit van de classis van 8 oktober 2003. Wat betreft de procedure(s) bij de Particuliere Synode die (uiteindelijk) tot het besluit van de Particuliere Synode van 26 juni 2003 heeft/hebben geleid, geldt het volgende. Bij gelegenheid van de diverse door hem ingestelde appellen heeft [geïntimeerde] zijn visie kunnen geven op de besluiten van de classis c.q. de commissie Zeewolde. Vast staat dat de Particuliere Synode-commissie [geïntimeerde] in bijzijn van zijn raadsman heeft gehoord op 3 januari 2002 en dat daarvan een rapport is opgemaakt. Voorts heeft hij niet betwist dat hem in de diverse appelprocedures bij de Particuliere Synode meerdere malen de gelegenheid is geboden tot mondelinge toelichting voor de Particuliere Synodecommissie, maar dat hij van andere mogelijkheden dan die van het gesprek van 3 januari 2002 geen gebruik heeft gemaakt. Aan het voorgaande doet niet af dat [geïntimeerde] vanaf 17 oktober 2001 ziek gemeld was en zich niet hersteld had gemeld. Indien de ziekte van [geïntimeerde] maakte dat hij niet in staat was om te verschijnen en een toelichting te geven, had mr. Den Boef als zijn raadsman dat kunnen doen. De enkele omstandigheid dat [geïntimeerde] niet de gelegenheid heeft gehad om door de voltallige Particuliere Synode te worden gehoord, maakt nog niet dat hij geen reële mogelijkheid heeft gehad om te worden gehoord en zijn visie kenbaar te maken. Het hof neemt in aanmerking dat [geïntimeerde] van meerdere mogelijkheden tot toelichting voor de Particuliere Synodecommissie geen gebruik heeft gemaakt. Bijzondere omstandigheden waarom [geïntimeerde] wel door de volledige Particuliere Synode had moeten worden gehoord en niet door de Particuliere Synodecommissie zijn niet gesteld of gebleken.

Equality of arms; onthouden van stukken

[geïntimeerde] heeft aangevoerd dat hij geen toegang gehad tot alle direct aan de uitspraak ten grondslag liggende stukken. Hij heeft daardoor niet beschikt over alle stukken waarover de classis en Particuliere Synode wel beschikten. De Particuliere Synode heeft in haar beslissing van 26 juni 2003 (prod. 2 cva pag. 11 onder 4.5) erkend dat [geïntimeerde] niet geschikte over de acta van de vergaderingen van de classis Amersfoort, die een meerdere vergadering altijd bij appelzaken opvraagt om de genomen besluiten te controleren. Bovendien heeft [geïntimeerde] nooit inzage gekregen in (delen van) het rapport dat de commissie van de Particuliere Synode aan de voltallige Particuliere Synode heeft uitgebracht; dit is hem in de beslissing van 26 juni 2003 (pag. 12, punt 5.5 en 5.6) geweigerd. Hiermee miskent de Particuliere Synode de handleiding en meet de Particuliere Synode feitelijk met twee maten.

Dit klemt te meer omdat de afgevaardigden van de classis, die volgens de Particuliere Synode ter vergadering aanwezig waren, wel kennis hebben genomen van de inhoud van die rapportages van de commissie van de Particuliere Synode, aldus [geïntimeerde].

De CGK en de classis hebben erkend dat deze stukken niet aan [geïntimeerde] ter inzage ter beschikking zijn gesteld, maar zij stellen zich op het standpunt dat het ongebruikelijk is dat dergelijke interne stukken ter beschikking worden gesteld.

Omtrent het punt van het onthouden van stukken overweegt het hof als volgt. Niet bestreden is dat [geïntimeerde] bij de classisbesluiten van 28 maart 2001 en van 9 januari 2002 alleen het kale besluit ontving zonder de stukken die in die besluiten werden aangehaald. Voorts beschikte [geïntimeerde] niet over de acta van de vergaderingen van de classis, die wel door de Particuliere Synode zijn opgevraagd.

[geïntimeerde] heeft aangevoerd (punt 54 memorie na comparitie van 31 maart 2009) dat de Particuliere Synode bij haar beslissing van 29 oktober 2002 heeft goedgekeurd dat [geïntimeerde] de financiële stukken van de diaconie niet ontving, waardoor hij in zijn verdediging is geschaad, wat betreft de mogelijkheid zijn onschuld te kunnen aantonen omtrent de beschuldigen aan zijn adres op het financiële vlak.

De CGK en de classis hebben hiertegen in gebracht dat, voor zover het interne stukken van de classis betreft, inzage niet gebruikelijk is, en dat aan [geïntimeerde] wel inzage is geboden maar dat hij hiervan slechts zeer spaarzaam gebruik heeft gemaakt.

Wat hiervan verder ook zij, in elk geval heeft te gelden dat [geïntimeerde] na de beslissing van de Particuliere Synode van 29 oktober 2002 tot afwijzing van het wrakingsverzoek van [geïntimeerde] de mogelijkheid had van appel bij de Generale Synode. [geïntimeerde] heeft echter het door hem bij de Generale Synode ingestelde appel - evenals alle overige door hem bij de Generale Synode ingestelde appels - ingetrokken.

Equality of arms; gelegenheid getuigen te horen

[geïntimeerde] heeft aangevoerd dat alle getuigen zijn gehoord buiten tegenwoordigheid van [geïntimeerde] en zijn raadsman. Gelet op punt 3.3.3.4.2. pag. 65 In Orde had [geïntimeerde] in de gelegenheid moeten worden gesteld bij het horen van getuigen aanwezig te zijn en aan de getuigen vragen te stellen. Bovendien heeft de classis alleen getuigen à charge gehoord en door [geïntimeerde] in het geding gebrachte verklaringen van getuigen à décharge niet in de beoordeling betrokken. In appel bij de Particuliere Synode mocht [geïntimeerde] alleen getuigen horen die door de classis waren gehoord. De reden waarom dit is geweigerd – namelijk dat de betreffende oud-kerkenraadsleden mede onder verdenking stonden – is onbegrijpelijk en ondeugdelijk. Getuige [V.] is wel gehoord maar zijn verklaring is nooit in enige (classis)beoordeling betrokken. De verklaringen van de (oud-)ouderlingen [V.], [D.] en [W.] zijn zowel door de classis als in appel bij de Particuliere Synode niet in de beoordeling betrokken. Deze gang van zaken heeft bij [geïntimeerde] alle vertrouwen in een eerlijk proces weggenomen en aldus de doorslag gegeven om af te zien van verder appelleren (tegen zijn afzetting) en bij de Generale Synode de appels in te trekken, aldus [geïntimeerde].

De CGK en de classis hebben zich op het standpunt gesteld dat [geïntimeerde] niet zonder meer aanspraak erop kan maken dat alle getuigen (39 totaal) die hij aandraagt worden gehoord. De rechtsgang moet vergeleken worden met de rechtsgang voor de (wereldlijke) bestuursrechter, en de bestuursrechter is niet verplicht om getuigen te horen, terwijl dit niet betekent dat daarmee fundamentele beginselen verzaakt worden. Het is voorts aan de rechtsprekende instantie om te bepalen welke getuigen al dan niet moeten worden gehoord. Bovendien hebben de door [geïntimeerde] aangegeven getuigen aangegeven dat zij niet gehoord wensen te worden, aldus de CGK en de classis.

Terzake het punt van het (al dan niet) horen van getuigen in de procedure(s) bij de Particuliere Synode, overweegt het hof dat het hier niet gaat om een strafrechtelijke vervolging, zodat geen sprake is van een dergelijk zwaarwegend recht op het (doen) horen van getuigen. Ook kan niet zonder meer tot uitgangspunt worden genomen dat in het kerkelijk recht op eenzelfde manier met (getuigen)bewijs moet worden omgegaan als in het Nederlandse burgerlijk recht. Dat de Particuliere Synode zelf geen getuigen heeft gehoord en aan [geïntimeerde] slechts de gelegenheid heeft geboden om een beperkt aantal getuigen te horen en van eventuele andere getuigen zelf verklaringen in te brengen maakt daarom op zichzelf nog niet dat geen sprake is van een eerlijke rechtsgang. Daarbij bestaan ook in het strafrecht en in het

Nederlandse burgerlijk recht geen onbegrensde mogelijkheden tot het horen van getuigen. Bovendien geldt ook hier dat [geïntimeerde] de desbetreffende beslissingen van de Particuliere Synode in beroep had kunnen aanvechten bij de Generale Synode, hetgeen hij niet heeft gedaan.

Onpartijdige rechtspraak

[geïntimeerde] heeft aangevoerd dat het beginsel van onpartijdige rechtspraak is geschonden. Alle afgevaardigden vanuit de classis die bij zijn zaak betrokken zijn geweest, zijn afgevaardigd naar onder meer de vergadering van de Particuliere Synode van 26 juni 2003, waar over het schorsingsbesluit werd gesproken en besloten. De afgevaardigden van de classis hebben daar het schorsingsbesluit mogen toelichten, zijn bij de beraadslaging en besluitvorming aanwezig geweest en hebben daaraan deelgenomen, terwijl [geïntimeerde] buiten mocht blijven. De aanbeveling van 3.5.8.3 pag 77 In Orde, om als afgevaardigden naar een meerdere vergadering diegenen te kiezen die op de mindere vergadering niet rechtstreeks bij een zaak betrokken zijn geweest, is niet nageleefd. Alleen al de aanwezigheid van afgevaardigden die zich eerder inhoudelijk met een (tucht)zaak hebben bemoeid op een meerdere kerkelijke vergadering wekt de schijn van partijdigheid op. Voorts heeft de preses geen gebruik gemaakt van zijn bevoegdheid om, als de hiervoor bedoelde aanbeveling niet wordt opgevolgd, tijdig aan de betrokken afgevaardigden te vragen zich bij de behandeling van de zaak door hun secundi te laten vervangen.

De beide schorsingsbesluiten van de classis zijn mede ondertekend door ds. [P.], ds. [X.], ds. [J.] en de ouderlingen [Y.], [H.], [Z.] en [AA.]. Deze personen zijn meerdere malen afgevaardigd naar de Particuliere Synode en hebben ook aan de afzetting meegewerkt.

Bovendien is de preses van de Particuliere Synode, ds. [AB.], die mede alle Particuliere Synode-besluiten over [geïntimeerde] heeft ondertekend, de broer van de classis-afgevaardigde [S.].

Binnen de CGK wordt geen waarborg geboden voor onpartijdigheid door de geschillenbeslechting in handen van onafhankelijke commissies te leggen. Het statuut bevat geen afdoende regeling inzake onder meer verschoning en wraking.

De CGK en de classis hebben hiertegenover gesteld dat uit de comité-acta van de classis aantoonbaar blijkt dat degenen die op enigerlei wijze bij het werk van de commissie Zeewolde betrokken zijn geweest, bij de besluitvorming door de classis buiten stemming zijn gebleven. De afgevaardigden naar een Particuliere Synode, van een classis wier besluit bestreden wordt, blijven buiten de beraadslaging en de stemming, zodat er geen sprake van is dat de classis mede rechter in eigen zaak zou zijn.

Terzake de familieband tussen ds. [AB.] en [S.] hebben de CGK en de classis aangevoerd dat hiermee niet is bewezen dat dit tot enige partijdigheid heeft geleid. Bovendien zijn de kerkelijke vergaderingen getalsmatig zo groot dat de familieband van geen enkele betekenis kan zijn.

Op het punt van de onpartijdigheid en onafhankelijkheid overweegt het hof het volgende. Niet bestreden is dat een aantal afgevaardigden van de classis, die aan de schorsing en afzetting van [geïntimeerde] hebben meegewerkt, meerdere malen zijn afgevaardigd naar vergaderingen van de Particuliere Synode waarop de appels van [geïntimeerde] werden behandeld. Bovendien is niet bestreden dat de preses van de Particuliere Synode, ds. [AB.], die mede alle Particuliere Synode-besluiten over [geïntimeerde] heeft ondertekend, de broer is van de classis-afgevaardigde [S.].

De CGK en de classis hebben hiertegenover gesteld dat uit de comité-acta van de classis aantoonbaar blijkt dat degenen die op enigerlei wijze bij het werk van de commissie Zeewolde betrokken zijn geweest, bij de besluitvorming door de classis buiten stemming zijn gebleven. De afgevaardigden naar een Particuliere Synode blijven bij een appel van een classisbesluit buiten de beraadslaging en de stemming, zodat er geen sprake van is dat de classis (mede) rechter in eigen zaak zou zijn, aldus de CGK en de classis.

[geïntimeerde] heeft, hoewel hij hier tegenover heeft gesteld dat de betreffende personen in tegenstelling tot hijzelf wél bij de behandeling aanwezig mochten zijn, de voormelde stellingen van de CGK en de classis niet weersproken.

Voor zover de familieband tussen [S.] en [AB.] voornoemd, de schijn van partijdigheid bij [AB.] zou kunnen wekken, geldt voorts dat [geïntimeerde] [AB.] had kunnen wraken, maar dit heeft nagelaten.

Voor zover de aanwezigheid van de classis-afgevaardigden bij de besluitvorming van de Particuliere Synode - zoals [geïntimeerde] stelt - de schijn wekt dat de Particuliere Synode mogelijk partijdige beslissingen zou kunnen nemen, staat hier - door [geïntimeerde] onweersproken - tegenover dat de Particuliere Synode uit een groot aantal afgevaardigden bestaat, waarbij de afgevaardigden van de classis Amersfoort in de minderheid zijn, hetgeen een tegenwicht biedt aan dergelijke schijn.

Berechting binnen een redelijke termijn

Door geen gebruik te maken van de mogelijkheid die het statuut expliciet biedt om de Generale Synode vervroegd bijeen te roepen, is volgens [geïntimeerde] sprake van onzorgvuldigheid en strijd met de redelijkheid en billijkheid.

De CGK en de classis hebben erop gewezen dat dit argument niet opgaat omdat achteraf gebleken is dat de Generale Synode al haar geplande vergaderingen in 2004 geheel heeft kunnen afwerken, terwijl de kantonrechter in de zaak van [geïntimeerde] pas op 2 februari 2005 uitspraak heeft kunnen doen.

De tijd die met het doorprocederen bij de Generale Synode gemoeid zou zijn geweest brengt naar het oordeel van het hof niet mee dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn om van [geïntimeerde] te vergen zijn zaak aan de Generale Synode voor te leggen alvorens zich eventueel tot de burgerlijke rechter te wenden. Het hof merkt overigens op dat [geïntimeerde] niet heeft weersproken dat de Generale Synode al haar geplande vergaderingen in 2004 geheel heeft kunnen afwerken, terwijl de kantonrechter in de zaak van [geïntimeerde] pas op 2 februari 2005 uitspraak heeft kunnen doen.

Voor zover de hiervoor vastgestelde gang van zaken met betrekking tot de rechtsgang bij de Particuliere Synode, de diverse punten in onderlinge samenhang bezien, enige schijn van partijdigheid bij de Particuliere Synode zou kunnen wekken, heeft nog het volgende te gelden.

[geïntimeerde] had de mogelijkheid om alle besluiten van de Particuliere Synode voor te leggen aan de Generale Synode, alsmede om de mogelijke partijdigheid van de (afgevaardigden van) de Particuliere Synode voor te leggen aan de Generale Synode door middel van een wrakingsverzoek. Hoewel de mogelijkheid tot wraking, zoals de CGK en de classis hebben gesteld en [geïntimeerde] niet heeft bestreden, niet een als zodanig formeel geregeld instituut in het kerkelijk recht is, wordt het - zoals de CGK en de classis onbestreden hebben gesteld - in voorkomend geval wel als zodanig behandeld. [geïntimeerde] heeft echter van deze mogelijkheden geen gebruik gemaakt. Van het afzettingsbesluit van 2 juli 2003 en van het financiële besluit van 8 oktober 2003 heeft hij voorts geen appel ingesteld bij de Particuliere Synode. Bovendien heeft hij ook de appellen die hij bij de Generale Synode had ingesteld ingetrokken. Aldus heeft [geïntimeerde] dan ook alle mogelijkheden om de eventuele fouten (in de rechtsgang) van de Particuliere Synode voor te leggen aan de Generale Synode teneinde die fouten recht te zetten aan zich voorbij laten gaan.

Het hof is, al het voorgaande in onderlinge samenhang beziende, en met inachtneming van het voormelde terughoudende toetsingskader, van oordeel dat geen sprake is van een zodanige schijn van partijdigheid dat het naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zou zijn om van [geïntimeerde] te vergen de kerkelijke rechtsgang te volgen bij de Particuliere Synode en bij de Generale Synode, welke laatste in elk geval nog geen inhoudelijke beslissingen in de zaak had genomen. Met name van deze laatste heeft [geïntimeerde] niet meer gesteld dan dat het wachten tot de Generale Synode weer bij elkaar zou komen hem te lang zou duren. Dat reeds naar aanleiding van de weigering om eerder bijeen te komen dan eind 2004 (vrijwel) niet anders kon worden verwacht dan dat de Generale Synode fundamentele rechtsbeginselen zou veronachtzamen ten nadele van [geïntimeerde] neemt het hof, zonder nadere toelichting, die echter ontbreekt, niet aan. De omstandigheid dat [AB.] voorzitter is geweest van de uiteindelijk eind 2004 bijeen gekomen Generale Synode leidt niet tot een ander oordeel. In de eerste plaats omdat bij de huidige stand van zaken niet vastgesteld kan worden dat [AB.], ook in het geval [geïntimeerde] wél appel zou hebben ingesteld of de thans ingetrokken appellen zou hebben doorgezet, de Generale Synode zou hebben voorgezeten of zou hebben deelgenomen aan de besluitvorming. En in de tweede plaats omdat [geïntimeerde] ook bij de Generale Synode de mogelijkheid had om zonodig een wrakingsverzoek te doen. [geïntimeerde] heeft echter de mogelijkheden die de rechtsgang bij de Generale Synode bood niet benut.

Gelet op het voorgaande kan [geïntimeerde] niet worden ontvangen in zijn vorderingen. De grieven 1 en 2 van de CGK en de classis slagen en aan de overige grieven komt het hof niet toe. Het hof zal het vonnis van de kantonrechter vernietigen en zal [geïntimeerde] in zijn vorderingen niet-ontvankelijk verklaren.

Als de in het ongelijk gestelde partij zal [geïntimeerde] in de kosten van beide instanties worden veroordeeld, waarbij rekening is gehouden met de omstandigheid dat in hoger beroep door beide partijen afzonderlijk appel is ingesteld.

Het hof, recht doende in hoger beroep: