Hof Amsterdam, 19-10-2010, nr. 200.002.097/01, nr. 200.002.104/01

Godfrey c.s. vorderen in incidenteel appel (petitum onder a) dat Rebgun ontslag van instantie zal worden verleend, althans Rebgun in diens appel niet-ontvankelijk zal worden verklaard, althans zijn vorderingen bij gebrek aan belang zullen worden afgewezen. Godfrey c.s. leggen aan die vordering ten grondslag dat Rebgun de hoedanigheid waarin hij in eerste aanleg procedeerde inmiddels heeft verloren. In het verlengde daarvan vorderen Godfrey c.s. dat eveneens zal worden bepaald dat Promneftstroy c.s. in het door een non-existente procespartij aanhangig gemaakte hoger beroep niet kunnen optreden.

Het hof stelt vast dat Rebgun de hoedanigheid waarin hij in eerste aanleg procedeerde heeft verloren bij het (doen) inschrijven van het onder 2.3.11 bedoelde beëindigingsvonnis, derhalve op 21 november 2007. Het exploot waarmee Rebgun tegen de bestreden uitspraak hoger beroep instelde en aldus de zaak met zaaknummer 200.002.097/01 aanhangig maakte, is betekend op 15 november 2007. Rebgun heeft het geding in hoger beroep derhalve aanhangig gemaakt toen hij nog over de hoedanigheid beschikte waarin hij in eerste aanleg heeft geprocedeerd en waarin hij is veroordeeld. Daarom kan Rebgun in dit appel worden ontvangen. De omstandigheid dat hij deze hoedanigheid kort na het aanhangig maken van het hoger beroep heeft verloren voert niet tot een ander oordeel, aangezien hij er als gewezen procespartij in elk geval nog een te respecteren belang bij heeft te voorkomen dat het vonnis ten aanzien van de te zijnen laste uitgesproken proceskostenveroordeling onherroepelijk wordt.

Godfrey c.s. beroepen zich voorts op berusting aan de kant van Rebgun, doch tevergeefs. De enkele omstandigheid dat Rebgun tegen het vonnis waarbij hij is veroordeeld appel heeft ingesteld wijst er op dat hij de in eerste aanleg genomen beslissingen aan het oordeel van het hof wenst te onderwerpen. Slechts een nadien tot Godfrey c.s. gerichte verklaring en/of een jegens hen ingenomen houding waaruit ondubbelzinnig blijkt dat Rebgun zich bij nader inzien neerlegt bij de door de rechtbank genomen beslissingen, zou een beroep op berusting hebben kunnen doen slagen. De omstandigheden die Godfrey c.s. in hun memorie van antwoord bij randnummer 38 noemen zijn niet aan te merken als een dergelijke jegens hen ingenomen houding, en kunnen bij hen evenmin een rechtens te honoreren vertrouwen in berusting hebben gewekt. In dit verband merkt het hof nog op dat het bij 2.3.11 genoemde beëindigingsvonnis van 12 (15) november 2007 weliswaar op verzoek van Rebgun is gegeven, doch de “receivership proceedings” eerder voor bepaalde tijd waren verlengd. Aangenomen kan worden dat Rebgun na ommekomst van die door de rechter bepaalde periode geen andere keus had dan aansturen op formele beëindiging van zijn werkzaamheden als “receiver”. Het onder 2.5.1 genoemde exploot kan evenmin bijdragen aan het oordeel dat Rebgun na het instellen van appel heeft berust of een te beschermen vertrouwen van berusting heeft gewekt. In dit exploot is vermeld dat de inschrijving van het beëindigingsvonnis en het daaruit voorvloeiende einde van Rebguns optreden namens het niet meer bestaande Yukos Oil volgens art. 225 Rv een grond voor schorsing oplevert, doch vervolgens heeft Rebgun zijn hoger beroep tegen de aangezegde rechtsdag door een procureur doen aanbrengen en de daarop volgende proceshandelingen verricht waarmee hij onmiskenbaar op een einduitspraak van dit hof aanstuurt. Om dezelfde reden is in dit verband niet van belang hoe Rebgun zich in andere procedures ten overstaan van Nederlandse rechters heeft opgesteld.

Rebgun heeft de zaak met zaaknummer 200.002.097/01 aanhangig gemaakt in de hoedanigheid waarin hij in de bestreden uitspraak is genoemd, en van berusting, dan wel een te honoreren vertrouwen in berusting, is geen sprake. Hieruit vloeit voort dat Promneftstroy is tussengekomen in een op regelmatige wijze aanhangig gemaakte zaak, en in elk geval in zoverre in haar vorderingen kan worden ontvangen. De hier besproken vordering van Godfrey c.s. moet dus worden afgewezen.

Ontbreken van belang bij Godfrey c.s.?

Rebgun c.s. stellen met hun eerste grief dat de vorderingen van Godfrey c.s. moeten worden afgewezen omdat zij daarbij geen belang hebben. Voor zover Godfrey c.s. beogen hun ontslag als bestuurders van Yukos Finance aan te vechten, spreken zij de verkeerde (rechts)persoon aan, en overigens hebben zij niet duidelijk gemaakt welk financieel of ander belang zij hebben bij het voortduren van hun bestuurderschap, aldus Rebgun c.s.

De vordering dat voor recht zal worden verklaard dat Promneftstroy geen rechthebbende op de aandelen Yukos Finance is, stellen Godfrey c.s., die pretenderen (nog altijd) bestuurders van die vennootschap te zijn, onmiskenbaar in als onmiddellijk rechthebbende bij de rechtsverhouding waaromtrent het declaratoir wordt verlangd. Zij hebben daarbij dus voldoende belang in de zin van art. 3:302 BW. Met hetgeen zij overigens vorderen stellen Godfrey c.s. niet slechts, zoals Rebgun c.s. kennelijk veronderstellen, aan de orde of zij al dan niet terecht zijn ontslagen, maar beogen zij de nietigheid te doen vaststellen van een besluit van (een orgaan van) de rechtspersoon waarvan zij bestuurders beweren te zijn. Mede met het oog op het bepaalde in de art. 2:9, 2:239 en 2:240 BW hebben Godfrey c.s. in die gepretendeerde hoedanigheid een zelfstandig belang bij het ongedaan maken van nietige besluiten van een (ander) orgaan van de rechtspersoon. Daarbij moet ook bedacht worden dat de beslissing op hun in dit geding ingestelde vorderingen voor Godfrey c.s. van belang kan zijn in geval zij in volgende procedures zouden worden aangesproken op hetgeen zij na 11 augustus 2006 (het onder 2.4.2 genoemde aandeelhoudersbesluit), al dan niet bevoegd, als bestuurders van Yukos Finance hebben verricht of juist nagelaten. In zoverre hebben zij bij hun vorderingen ook voldoende belang als bedoeld in art. 3:303 BW. Daarbij komt bovendien dat ook Yukos Finance (vertegenwoordigd door Godfrey en Misamore) als procespartij optreedt, en als rechtspersoon een zelfstandig belang heeft bij het ongedaan maken van besluiten die ten onrechte in haar naam genomen zouden zijn. De grief faalt.

Erkenning van het Russische faillissementsvonnis en hetgeen op basis daarvan is verricht – toetsingskader

De grieven van Rebgun c.s. en die van Promneftstroy c.s. betreffen onder meer de mate waarin de onder 2.3.8 genoemde uitspraak waarbij Yukos Oil (in de Nederlandse terminologie) failliet is verklaard (hierna: het (Russische) Faillissementsvonnis), met benoeming van Rebgun als “receiver” (hierna: curator), vatbaar is voor toetsing door de Nederlandse rechter, en de gevolgen die de Nederlandse rechter aan dit onderzoek kan verbinden.

Ter zake van het Russische faillissementsvonnis geldt het volgende. Volgens het Nederlandse internationaal privaatrecht kan het in gezag van gewijsde gegane vonnis van een buitenlandse rechter hier te lande niet worden erkend indien (voor zover thans van belang) hetzij de uitvoering van het buitenlandse vonnis tot een inbreuk op de Nederlandse (internationale) openbare orde zou leiden, hetzij dat buitenlandse vonnis tot stand is gekomen in een procedure waarin naar Nederlandse maatstaven op onaanvaardbare wijze tekort is gedaan aan beginselen van een behoorlijke rechtspleging, waarbij verdedigbaar is dat de laatste situatie een bijzondere verschijningsvorm van de eerstgenoemde vormt.

Wanneer het Russische faillissementsvonnis hier te lande kan worden erkend geldt het volgende. De vraag naar het bestaan en de inhoud van bevoegdheden van de vreemde curator is een vraag van faillissementsrecht en wordt beheerst door het recht dat op het desbetreffende faillissement toepasselijk is, te weten in dit geval het Russische recht. Daarbij dient – nu er hier geen internationale regeling bestaat die anders bepaalt – dan wel te worden onderzocht of het naar Nederlands internationaal privaatrecht geldende beginsel van territoriale werking van het faillissement eraan in de weg staat dat de curator bepaalde – hem naar Russisch recht toekomende – bevoegdheden uitoefent, vgl. HR 19 december 2008, NJ 2009, 456.

Het Russische faillissementsvonnis heeft territoriale werking, niet alleen in die zin dat het faillissementsbeslag op het vermogen van Yukos Oil zich niet uitstrekt tot haar in Nederland aanwezige baten, maar ook in dier voege dat de rechtsgevolgen die naar Russisch recht aan het faillissement zijn verbonden in Nederland niet kunnen worden ingeroepen voor zover zij ertoe zouden leiden dat onvoldane crediteuren zich niet meer kunnen verhalen op – tijdens of na afloop van het faillissement – in Nederland aanwezige vermogensbestanddelen van (het voormalige) Yukos Oil.

In de rechtspraak komt naar voren dat dit territorialiteitsbeginsel is gebaseerd op het souvereiniteitsbeginsel, dat belet dat het gezag van de ene staat met dwang wordt gehandhaafd op het grondgebied van een andere souvereine staat. Voorts strekt het tot bescherming van crediteuren, maar beoogt het niet (mede) de failliet te beschermen tegen de gevolgen van een insolventieprocedure in een land waarmee Nederland geen verdrag tot erkenning van een aldaar uitgesproken faillissement heeft. Het hof beschouwt dit territorialiteitsbeginsel dan ook als een regel van openbare orde. Dit brengt mee dat het Russische faillissementsvonnis elk gevolg, waardoor het territorialiteitsbeginsel van haar effectiviteit zou worden beroofd, moet worden onthouden.

De vorderingen van Promneftstroy c.s. en de daarmee corresponderende vorderingen van Godfrey c.s.

De zojuist geformuleerde uitgangspunten brengen mee dat de vorderingen van Promneftstroy c.s. tevergeefs zijn ingesteld. Het hof zal dit oordeel hieronder toelichten. Voor de goede orde signaleert het hof overigens dat Godfrey c.s. een aanvankelijk tegen die vorderingen gericht ontvankelijkheidsverweer hebben prijsgegeven (in hun nadere memorie onder randnummer 54).

De (voorheen) aan Yukos Oil toebehorende aandelen Yukos Finance bevinden zich (en bevonden zich ten tijde van de verkoop en aansluitende levering door Rebgun) in Nederland zodat het Russische faillissementsbeslag op het vermogen van Yukos Oil ingevolge het territorialiteitsbeginsel niet op die aandelen is komen te rusten. Weliswaar vormt de in het Nederlandse recht aanvaarde territorialiteit voor de elders benoemde curator geen absoluut beletsel om ten aanzien van de in Nederland aanwezige vermogensbestanddelen beheers- en beschikkingsbevoegdheden uit te oefenen, maar die bevoegdheidsuitoefening kan niet zó ver gaan dat Rebgun deze vermogensbestanddelen als curator mag liquideren teneinde de opbrengst daarvan uit te keren aan de in het Russische faillissement erkende crediteuren. Dusdoende zou immers worden bereikt dat activa die naar Nederlands recht niet onder het faillissementsbeslag vallen, door de verkoop ervan niettemin feitelijk wel in de vereffening van de boedel worden betrokken, zodat het faillissementsbeslag een breder bereik krijgt dan het territorialiteitsbeginsel ten opzichte van in Nederland aanwezige vermogensbestanddelen toestaat.

Daar komt nog bij dat de verhaalsmogelijkheden van onvoldane crediteuren – tijdens of na afloop van het faillissement – op de zich in Nederland bevindende aandelen in Yukos Finance door die verkoop en levering ter afwikkeling van het Russische faillissement worden beperkt. Dat er ook in het onderhavige geval dergelijke onvoldane crediteuren zijn of redelijkerwijs kunnen zijn, is door Godfrey c.s. gemotiveerd gesteld en door Rebgun c.s. en Promneftstroy c.s. niet voldoende gemotiveerd betwist.

Ook voor zover de door Promneftstroy opgeworpen grieven steunen op de gedachte dat bij een eventuele inbreuk op de openbare orde nog een afweging moet worden gemaakt tussen de binnen de Nederlandse rechtsorde beschermde belangen die daadwerkelijk in het geding zijn en het belang van degene die in vertrouwen op een regelmatige afwikkeling van het buitenlandse faillissement transacties is aangegaan, en deze afweging tot de slotsom moet voeren dat de verkoop en levering van de aandelen Yukos Finance nauwelijks aanknopingspunten met de Nederlandse rechtsorde vertonen terwijl Promneftstroy als verkrijger te goeder trouw moet worden beschermd tegen de achteraf blijkende beschikkingsonbevoegdheid van degene van wie zij heeft gekocht, kunnen zij niet tot toewijzing van de door Promneftstroy geformuleerde vorderingen leiden. De omstandigheid dat het territorialiteitsbeginsel in het Nederlandse faillissements-IPR bezien moet worden als een regel van openbare orde staat aan dergelijke nadere afwegingen of nuanceringen in de weg. Bovendien blijkt uit de onder 2.4.8 en 2.4.9 aangehaalde Share Purchase Agreement, met name de daarin onder 8.4 opgenomen clausule, dat Promneftstroy reeds bij het kopen van de aandelen Yukos Finance op de hoogte was van het risico dat in een Nederlands geding zou worden vastgesteld dat zij de aandelen niet op geldige wijze heeft verworven.

Het tot dusverre overwogene brengt mee dat de door Promneftstroy c.s. gevorderde verklaring voor recht betreffende de overdracht van de aandelen Yukos Finance moet worden geweigerd. Daar vloeit onmiddellijk uit voort dat de andere gevorderde verklaring voor recht (betreffende de geldigheid van het ontslag van Godfrey en Misamore en de benoeming van Lynch en Reid) evenmin gegeven kan worden, en Promneftstroy c.s. geen belang hebben bij het derde onderdeel van hun vordering (tot vernietiging van de bestreden uitspraak en afwijzing van de door Godfrey c.s. ingestelde vorderingen). Verdere bespreking van de door Promneftstroy c.s. opgeworpen grieven kan daarom achterwege blijven en de door Promneftstroy c.s. aangeboden nadere bewijslevering komt niet aan de orde.

Met het tot nu toe overwogene staat tevens vast dat de vorderingen van Godfrey c.s. moeten worden afgewezen voor zover het betreft de bepaling dat het te bekrachtigen vonnis ook tegen Promneftstroy zal gelden (petitum onder b.), maar kunnen worden toegewezen voor zover het gaat om een verklaring voor recht dat Promneftstroy geen rechthebbende op de aandelen Yukos Finance is geworden (petitum onder d.).

Verdere bespreking van de grieven van Rebgun c.s.; de resterende vorderingen in incidenteel appel.

Tegen het oordeel van de rechtbank dat het Russische Faillissementsvonnis tot stand is gekomen op een wijze die niet in overeenstemming is met de Nederlandse beginselen van een behoorlijke procesorde – welke situatie de rechtbank ook heeft beschouwd als een inbreuk op de Nederlandse openbare orde - werpen Rebgun en Shmelkov gelijkluidende en gelijk genummerde grieven op, die het hof in het vervolg kortweg als “de grief” zal aanduiden.

In de tweede grief zijn klachten bijeengebracht die steunen op de gedachte dat de bevoegdheden van Rebgun om hier te lande op te treden als vertegenwoordiger van de aandeelhouder van Yukos Finance in het geheel niet afhankelijk kunnen zijn van (enige vorm van) erkenning van het Russische faillissementsvonnis. Uit het hiervoor onder 3.3.1 overwogene vloeit voort dat die gedachte onjuist is, zodat de grief faalt. Uit het aldaar overwogene volgt tevens dat de derde grief, dat de rechtbank uit het oog heeft verloren dat erkenning van een buitenlands vonnis een regel behoort te zijn die slechts weinig uitzonderingen toelaat, en het Russische faillissementsvonnis in te vergaande mate heeft onderzocht, geen doel kan treffen. De gekozen formulering niettegenstaande (“komen (…) slechts voor erkenning (…) in aanmerking indien (…) de buitenlandse procedure is gevoerd met inachtneming van de beginselen van een behoorlijke procesorde”, heeft de rechtbank het toetsingskader gevolgd dat ook het hof juist acht.

De vierde grief is gebaseerd op een regel inhoudend dat strijdigheid met de openbare orde geen belemmering voor erkenning van een buitenlands vonnis mag zijn indien de daardoor geraakte belangen te weinig banden met de Nederlandse rechtssfeer hebben. De grief faalt aangezien in de stellingen van Godfrey c.s. besloten ligt dat de geldigheid van de besluitvorming van een in Nederland gevestigde rechtspersoon in het geding is. Daarmee is voldoende verband met de door de Nederlandse rechtsorde beschermde belangen aanwezig om die stelling te onderzoeken en aan de eventuele juistheid ervan de noodzakelijke gevolgen te verbinden.

De vijfde grief behelst de stelling dat de rechtskracht van het Russische faillissementsvonnis in dit geding niet ter discussie kan staan omdat in de Russische procedure niet alle beschikbare rechtsmiddelen zijn benut, nu tegen dit vonnis geen cassatie is ingesteld. Het hof heeft feitelijk vastgesteld (onder 2.3.9) dat Rebgun na het instellen van hoger beroep tegen het Russische faillissementsvonnis het mandaat van de destijds voor Yukos Oil optredende advocaten heeft ingetrokken, waarna dat hoger beroep is behandeld zonder dat Yukos Oil was verschenen. Bij deze stand van zaken acht het hof aannemelijk dat, zoals Godfrey c.s. stellen, Yukos Oil geen reële mogelijkheid meer had om verdere rechtsmiddelen in te stellen teneinde de uitspraak waarbij zij in staat van faillissement was verklaard te doen vernietigen. De grief stuit daarop af. Dat wordt niet anders door de – aan de opinie van een Russische insolventiespecialist ontleende – stelling dat naar Russisch recht ook elke aandeelhouder cassatieberoep had kunnen instellen, aangezien de stelling niet inhoudt dat toenmalige aandeelhouders van Yukos Oil daadwerkelijk in de gelegenheid zijn geweest verdere rechtsmiddelen tegen het faillissement in te stellen.

Met betrekking tot de resterende grieven wordt als volgt overwogen.

Het oordeel dat de procedure waarin het buitenlandse vonnis is gewezen naar Nederlandse maatstaven niet voldoet aan minimale eisen van een behoorlijke rechtspleging of anderszins in strijd is met de Nederlandse openbare orde kan nauw verweven zijn met de vaststelling dat die procedure (een) ernstige schending(en) heeft vertoond van de rechten die worden gewaarborgd in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de Fundamentele Vrijheden (laatstelijk Trb. 1994, 165, hierna: EVRM) en de daarbij behorende, voor Nederland in werking getreden, Protocollen. Het vaststellen van zulke schendingen van in het EVRM gewaarborgde rechten is in hoogste instantie opgedragen aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: het EHRM). Bij gebleken schendingen van die fundamentele rechten zal evenwel niet zonder meer kunnen worden vastgesteld dat elke betekenis aan het in die buitenlandse procedure gewezen vonnis moet worden ontzegd. Gelet op de specifieke aard van de diverse door het EVRM beschermde fundamentele rechten en, daar tegenover, het vertrouwen dat in het (internationale) handelsverkeer in rechterlijke uitspraken en daarop gebaseerde rechtshandelingen moet kunnen worden gesteld, zal, ook nadat is vastgesteld dat de buitenlandse procedure een schending van (een) in het EVRM gewaarborgde recht(en) heeft vertoond, nader onderzocht moeten worden of de aard en ernst van de gemaakte inbreuk(en) en het nadeel dat daardoor is toegebracht aan degene die zich hier tegen de erkenning van het vreemde vonnis verzet, rechtvaardigen dat elke rechtskracht aan het buitenlandse vonnis wordt onthouden, dan wel, mede gelet op de belangen van degene die op het gezag van dat gewijsde heeft vertrouwd, met minder verstrekkende consequenties kan worden volstaan.

Tot de gedingstukken behoort een uitspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van 29 januari 2009, waarin een klacht van Yukos Oil tegen de Russische Federatie gedeeltelijk ontvankelijk is verklaard. Bij pleidooi hebben Godfrey c.s. medegedeeld dat een einduitspraak van het EHRM op de (na de zojuist genoemde ontvankelijkheidsbeslissing overgebleven) klachten van Yukos Oil op korte termijn is te verwachten. Godfrey c.s. hebben verzocht de beslissingen in de onderhavige zaken nog enige tijd uit te stellen teneinde het inhoudelijke oordeel van het EHRM af te wachten. Dat verzoek doen Godfrey c.s. in de veronderstelling dat de uitspraak van het EHRM binnen afzienbare termijn beschikbaar komt. Indien dat niet het geval zal blijken te zijn willen zij zich bij akte kunnen uitlaten over eventuele verdere aanhouding.

Rebgun c.s. hebben zich ter zitting tegen dat verzoek verzet. Nu het hof, getuige de voorgaande overwegingen, van oordeel is dat het antwoord op de vraag of zich in (een) in de Russische Federatie tegen Yukos Oil gevoerde procedure(s) schendingen van in het EVRM gewaarborgde rechten hebben voorgedaan, van belang kan zijn voor de beoordeling van de onderhavige zaken, en het EHRM bij uitstek is aangewezen om die vraag te beantwoorden, zal het hof de verdere beoordeling van deze zaken aanhouden, opdat de meest gerede partij hetzij de verwachte uitspraak van het EHRM in het geding kan brengen, hetzij kan verzoeken arrest te wijzen zonder nog langer op die uitspraak te wachten. Daarbij passen evenwel de volgende kanttekeningen.

Rebgun c.s. hebben er terecht op gewezen dat zij in de procedure bij het EHRM geen partij zijn zodat niet van hen kan worden verlangd dat zij de verwachte uitspraak van dat college zonder meer accepteren. Daarom zal het hof die verwachte uitspraak alleen in zijn beoordeling kunnen betrekken nadat Rebgun c.s. in staat zijn geweest zich (bij akte) over (de betekenis van) de verwachte uitspraak van het EHRM uit te laten. Het hof meent evenwel reeds thans te kunnen vaststellen, door vergelijking van de bovengenoemde uitspraak van het EHRM van 29 januari 2009 met de in de onderhavige zaken gefourneerde stukken, dat er geen of nauwelijks verschil is tussen de feitelijke grondslag waarop het EHRM zal oordelen en de feiten die in de onderhavige zaken als onweersproken kunnen worden aangemerkt. Voor zover Rebgun c.s. na kennisneming van de verwachte uitspraak van het EHRM zullen wensen te betogen dat een verschil in feitelijke grondslag in enig opzicht verhindert aan die uitspraak belang toe te kennen, zal van hen kunnen worden verlangd dat zij concreet aangeven waarin dat verschil gelegen is.

Voorts leidt het hof uit de uitspraak van 29 januari 2009 af dat de klachten die het EHRM voor inhoudelijke behandeling geschikt heeft bevonden betrekking hebben op de behandeling van bezwaar en (hoger) beroep tegen de naheffing over het jaar 2000 en de wijze van invordering van de aanslagen over de jaren 2000 – 2003, met name de verkoop van de aandelen Yuganskneftegaz. In de thans bestreden uitspraak van de Amsterdamse rechtbank van 31 oktober 2007 is eveneens groot belang toegekend aan de gang van zaken rond het naheffingsbesluit betreffende het jaar 2000. De rechtbank heeft daaruit afgeleid dat “de vorderingen van de Russische Federale Belastingdienst, Yuganskneftegaz en Rosneft alle direct dan wel indirect hun oorsprong vinden in de door de Russische belastingautoriteit aan Yukos Oil opgelegde naheffingsaanslagen” (overweging 3.13), terwijl “het faillissement van Yukos Oil is veroorzaakt door de door de Russische belastingautoriteit opgelegde naheffingsaanslagen en dat het faillissementsvonnis zonder die naheffingsaanslagen niet zou zijn uitgesproken” (overweging 3.14).

In een voorgaande overweging heeft de rechtbank verwezen naar “fundamentele beginselen van een behoorlijke rechtspleging zoals die in Nederland algemeen worden aanvaard en zijn neergelegd in artikel 6 EVRM, doch die ook buiten het toepassingsgebied van dat verdragsartikel gelding hebben” (overweging 3.8). De elfde grief is tegen deze overweging gericht.

Met laatstbedoelde overweging heeft de rechtbank onmiskenbaar het oog op de uitspraken waarin het EHRM heeft geoordeeld dat de processuele waarborgen van art. 6 EVRM en de bescherming van eigendom in het Eerste Protocol bij het EVRM ratione materiae niet toepasselijk zijn op procedures betreffende de verschuldigdheid van belastingen (vgl. EHRM 12 juli 2001, Appl. No 44759/98, NJ 2004, 435, Ferrazzini vs Italië), behoudens voor zover het gaat om heffingen die, ofschoon in de vorm van belasting opgelegd, duidelijk een punitief karakter hebben, in welk geval het karakter van een “criminal charge” artikel 6 EVRM toepasselijk doet zijn (vgl. EHRM 23 november 2006, Appl. No. 73053/01, Jussila vs Finland).

Het hof is, evenals kennelijk de rechtbank, van oordeel dat uit de aard van de in de onderhavige zaken verlangde beslissing – aan een buitenlands vonnis de rechtskracht ontzeggen – voortvloeit dat moet worden getoetst aan alle normen die naar Nederlandse opvattingen essentieel zijn om van een behoorlijke rechtspleging te kunnen spreken, ook voor zover die normen zijn belichaamd in een bepaling in het EVRM die door het EHRM bij de handhaving van dat verdrag alleen op bepaalde procedures toepasselijk wordt geacht. Dientengevolge zal, indien het EHRM de klachten van Yukos Oil (gedeeltelijk) ongegrond verklaard in verband met zijn zojuist aangehaalde rechtspraak, nog niet zonder meer zal vaststaan dat de door Godfrey c.s. ingestelde vorderingen niet toewijsbaar zijn. De elfde grief kan dus niet zonder meer tot vernietiging van de bestreden uitspraak voeren.

Uit de onder 3.6.5 aangehaalde zinsneden blijkt verder dat de rechtbank aan de wijze waarop het naheffingsbesluit betreffende het jaar 2000 door de Russische rechter in eerste aanleg en in hoger beroep is behandeld, in verband met het opleggen van de “freezing orders” en de openbare verkoop van de inbeslaggenomen aandelen Yuganskneftegaz in die zin betekenis heeft toegekend, dat daarin de werkelijke oorzaak is gevonden van de betalingsonmacht die vervolgens tot het faillissement van Yukos Oil heeft geleid. Die benadering, waarin besloten ligt dat al hetgeen is aangevoerd met betrekking tot de gegrondheid van de aan Yukos Oil opgelegde (naheffings)aanslagen en de verschuldigdheid van de daaraan verbonden (bestuurlijke) boetes, rente en invorderingsheffingen, in de onderhavige zaken geen zelfstandig onderwerp van geschil kunnen vormen, acht het hof – los van de inhoudelijke waarderingen die de rechtbank heeft gemaakt en waaraan het hof thans nog niet toekomt – juist. In de onderhavige zaken gaat het alleen om defecten in het Russische Faillissementsvonnis en in de procedure waarin dat vonnis is gewezen. Schendingen van Russische rechtsregels in de daaraan voorafgegane fiscale procedures kunnen in beginsel slechts van belang zijn voor zover zij tot de conclusie voeren dat Yukos Oil daardoor nodeloos in staat van faillissement is geraakt. Ook om deze reden zal de inhoudelijke uitspraak van het EHRM inzake de door Yukos Oil ingediende klachten niet noodzakelijk doorslaggevend zijn voor de afdoening van de onderhavige zaken.

De achtste grief is tevergeefs voorgesteld omdat de leer van de “verzwakte werking van de openbare orde”, respectievelijk het door de eisen van het internationale handelsverkeer gedicteerde ontzag voor een voldongen rechtsfeit (het “fait accompli”) niet kunnen rechtvaardigen dat de Nederlandse rechtsorde zonder meer de gevolgen aanvaardt van een elders gevoerde procedure die niet heeft voldaan aan minimale eisen van een behoorlijke rechtspleging. In het verlengde daarvan kan het hof reeds thans vaststellen dat ook de negende en de tiende grief tevergeefs zijn voorgesteld. Aangenomen – hetgeen het hof nog zal moeten onderzoeken – dat het Russische Faillisementsvonnis om de zojuist genoemde reden niet kan worden erkend, zal vaststaan dat Rebgun hier te lande onbevoegd namens Yukos Oil is opgetreden, en dus onbevoegd de onder 2.4.1 genoemde power of attorney heeft verleend, en evenzeer onbevoegd de onder 2.4.2., 2.4.3 en 2.4.5 genoemde aandeelhoudersbesluiten heeft genomen. Daarmee staat dan tevens vast dat de besluitvorming van Yukos Finance bij die gelegenheden nietig is geweest. Die conclusie laat geen ruimte voor een onderzoek naar minder vèrstrekkende alternatieven voor hetgeen Godfrey c.s. vorderen, mede omdat de rechtskracht van het Russische Faillissementsvonnis rechtstreeks bepalend is voor hun eigen rechtspositie. De twaalfde grief, betreffende de wijze waarop in eerste aanleg stelplicht en bewijslast zijn gehanteerd, behoeft geen afzonderlijke bespreking omdat het hof zelfstandig onderzoekt of zich de situatie voordoet waarin het buitenlandse gewijsde erkenning moet worden onthouden.

Het hof maakt de tussenstand op. In de door Rebgun en Shmelkov ingestelde appelen kunnen in elk geval hun grieven 1 tot en met 5 en 8 tot en met 13 niet tot vernietiging van de bestreden uitspraak voeren.

De resterende klachten zal het hof beoordelen nadat bij akte wederom arrest is verzocht, hetzij een akte van Godfrey c.s. waarbij zij de verwachte einduitspraak van het EHRM inzake de klacht van Yukos Oil tegen de Russische Federatie in het geding brengen, hetzij een akte van de meeste gerede partij waarin wordt medegedeeld dat die uitspraak van het EHRM langer op zich laat wachten dan voorzien, en de belangen van partijen, althans van één hunner, zich tegen verder oponthoud verzetten. Voor de goede orde signaleert het hof reeds nu dat met het oog op die belangen niet voor de hand lijkt te liggen dat de behandeling van deze zaken wederom zal worden aangehouden in verband met een eventuele verwijzing van bedoelde klachten van Yukos Oil naar de Grote Kamer van het EHRM.

In geval Godfrey c.s. de verwachte (eind)uitspraak van het EHRM bij de gedingstukken voegen, zullen Rebgun c.s. daaromtrent bij akte een zienswijze kunnen geven. Ook indien bij akte wordt verzocht arrest te wijzen zonder nog langer op de uitspraak van het EHRM te wachten zal de wederpartij daar bij antwoordakte op kunnen reageren.

In afwachting van de in de voorgaande overwegingen bedoelde akte(s) zal het hof alle verdere beslissingen inzake het door Rebgun en door Shmelkov ingestelde hoger beroep aanhouden. Op de vorderingen van Promneftstroy kan terstond worden beslist.

Bij dagvaarding van 15 november 2007 is [A] in hoger beroep gekomen van een vonnis van de rechtbank Amsterdam van 31 oktober 2007, in deze zaak onder zaak-/rolnummer 355622/HA ZA 06-3612 gewezen tussen [X] c.s. als eisers en [A], [B] en [betrokkene 3] (hierna: [betrokkene 3]) als gedaagden.

De zaak is op 21 februari 2008 aangebracht.

Promneftstroy c.s. hebben op 6 maart 2008 een incidentele memorie tot tussenkomst/voeging genomen.

[X] c.s. hebben op 20 maart 2008 een incidentele conclusie (betreffende onbegrijpelijke proceshandelingen) genomen, die bij rolbeslissing van 29 april 2008 alsnog is geweigerd.

[A] heeft op 10 april 2008 bij incidentele memorie geantwoord in het incident tot tussenkomst/voeging.

[X] c.s. hebben op 15 mei 2008 een incidentele memorie met diverse incidentele vorderingen genomen, die bij rolbeslissing van 29 mei 2008 alsnog is geweigerd.

[X] c.s. hebben op 12 juni 2008 een incidentele memorie tot ontslag van instantie en een incidentele memorie tot rolvoeging genomen, en voorts bij incidentele memorie geantwoord in het incident tot tussenkomst/voeging.

[A] heeft op 10 juli 2008 een memorie van grieven genomen en daarin 17 grieven geformuleerd en toegelicht, met conclusie, kort gezegd, dat het hof het vonnis waarvan beroep zal vernietigen en alsnog de vorderingen van [X] c.s. zal afwijzen, met kosten.

[A] heeft op 21 augustus 2008 bij afzonderlijke incidentele memories geantwoord in het incident tot ontslag van instantie en in het incident tot rolvoeging.

Bij rolbeslissing van 28 augustus 2008 is bepaald dat eerst op de incidentele vorderingen in de zaken met zaaknummers 200.002.097/01, 200.002.104/01 en 200.005.434/01 zal worden beslist alvorens de hoofdzaak zal worden voortgezet.

Promneftstroy heeft op 9 september 2008 een memorie genomen die betrekking heeft op de rolvoeging.

Promneftstroy heeft op 23 september 2008 een akte genomen.

Bij dagvaarding van 15 november 2007 is [B] in hoger beroep gekomen van het onder 1.1 genoemde vonnis van de rechtbank Amsterdam van 31 oktober 2007.

De zaak is op 21 februari 2008 aangebracht.

Promneftstroy c.s. hebben op 6 maart 2008 een incidentele memorie tot tussenkomst/voeging genomen.

[B] heeft op 10 april 2008 bij incidentele memorie geantwoord in het incident tot tussenkomst/voeging.

[X] c.s. hebben op 15 mei 2008 een incidentele memorie met diverse incidentele vorderingen genomen, die bij rolbeslissing van 29 mei 2008 alsnog is geweigerd.

[X] c.s. hebben op 12 juni 2008 een incidentele memorie tot tot rolvoeging genomen, en voorts bij incidentele memorie geantwoord in het incident tot tussenkomst/voeging.

[B] heeft op 10 juli 2008 een memorie van grieven genomen en daarin 17 grieven geformuleerd en toegelicht, met conclusie, kort gezegd, dat het hof het vonnis waarvan beroep zal vernietigen en alsnog de vorderingen van [X] c.s. zal afwijzen, met kosten.

Bij rolbeslissing van 28 augustus 2008 is bepaald dat eerst op de incidentele vorderingen in de zaken met zaaknummers 200.002.097/01, 200.002.104/01 en 200.005.434/01 zal worden beslist alvorens de hoofdzaak zal worden voortgezet.

Promneftstroy heeft op 9 september 2008 een memorie genomen die betrekking heeft op de rolvoeging.

Promneftstroy heeft op 23 september 2008 een akte genomen.

Bij dagvaarding van 30 januari 2008 is Promneftstroy in hoger beroep gekomen van het onder 1.1 genoemde vonnis van de rechtbank Amsterdam van 31 oktober 2007.

De zaak is op 8 mei 2008 aangebracht.

[X] c.s. hebben op 15 mei 2008 een incidentele memorie met diverse incidentele vorderingen genomen, die bij rolbeslissing van 29 mei 2008 alsnog is geweigerd.

[X] c.s. hebben op 12 juni 2008 een incidentele memorie tot niet-ontvankelijkverklaring van Promneftstroy genomen.

Promneftstroy heeft op 24 juli 2008 een memorie van grieven genomen en daarin twaalf grieven geformuleerd en toegelicht, bewijs aangeboden en geconcludeerd, kort gezegd, dat het hof het vonnis waarvan beroep zal vernietigen en alsnog de vorderingen van [X] c.s. zal afwijzen, met — uitvoerbaar bij voorraad — kosten.

Promneftstroy heeft op 28 augustus 2008 bij incidentele memorie geantwoord in het incident tot niet-ontvankelijkheid.

Bij rolbeslissing van 28 augustus 2008 is bepaald dat eerst op de incidentele vorderingen in de zaken met zaaknummers 200.002.097/01, 200.002.104/01 en 200.005.434/01 zal worden beslist alvorens de hoofdzaak zal worden voortgezet.

Promneftstroy heeft op 9 september 2008 bij incidentele memorie geantwoord in het incident tot rolvoeging.

Promneftstroy heeft op 23 september 2009 een akte genomen.

Partijen hebben de zaken op 20 januari 2009 doen bepleiten,

Bij die gelegenheid hebben [X] c.s. bij akte producties in het geding gebracht.

Ten slotte is arrest gevraagd in de incidenten.

in het incident tot ontslag van instantie

in het incident tot rolvoeging

in het incident tot tussenkomst/voeging

in de hoofdzaak

Dit arrest is gewezen door mrs. W.J.J. Los, J. Wortel en C. Uriot en in het openbaar door de rolraadsheer uitgesproken op 24 februari 2009.

[mr. T.A.C. van Hartingsveldt]