Het recht van de Europese Unie verbiedt fiscale staatssteun, maar er zijn uitzonderingen. De staatssteunregels brengen zowel risico’s als kansen mee, voor ondernemingen en lidstaten. De Europese Commissie houdt toezicht en onderzoekt of nationale fiscale regels en hun toepassing, ‘steun’ vormen. Ook steun door derde staten wordt geadresseerd.
Interne Markt van de Europese Unie
Staatssteunregels vormen een belangrijk onderdeel van het Unierecht. Doel is het binnen de EU veiligstellen van eerlijke mededinging en concurrentie tussen ondernemingen.
Fiscale staatsteun
Van fiscale staatssteun is sprake als is voldaan aan de volgende cumulatieve voorwaarden:
•
Het is een maatregel van en toerekenbaar aan een lidstaat, gefinancierd vanuit staatsmiddelen;
•
Het verschaft een selectief economisch voordeel aan bepaalde ondernemingen of producties;
•
Het vervalst de mededinging of dreigt die te vervalsen;
•
Het kan het intra-EU handelsverkeer ongunstig beïnvloeden.
Verbod en uitzondering
Als uitgangspunt geldt binnen de EU weliswaar een verbod op (fiscale) staatssteun, maar vanwege uitzonderingen zijn veel steunmaatregelen toch toegestaan.
Europese Commissie
De Europese Commissie (EC) houdt toezicht op de staatssteunregels en heeft de bevoegdheid te oordelen dat een nationale maatregel verboden staatssteun oplevert. De EC mag onderzoeken of een maatregel staatssteun vormt, óók als de nationale rechter heeft geoordeeld dat daarvan geen sprake is.
Gevolg
Lidstaten moeten onverenigbare bestaande steun stoppen en onverenigbare onrechtmatige steun terugvorderen over een periode van maximaal 10 jaar inclusief rente.
Staatssteunonderzoeken rulings
Volgens de EC schuilt in een ruling staatssteun als daarin een verrekenprijsmethode (transfer pricing) wordt toegepast die tot een uitkomst leidt die niet in overeenstemming is met de economische realiteit - terwijl de nationale wet dat wel als uitgangspunt hanteert - waardoor te weinig winstbelasting wordt betaald. Alle betrokken partijen dragen een deel van de bewijslast.
Referentiestelsel
Het HvJ EU benadrukt dat voor het vaststellen van het referentiestelsel moet worden uitgegaan van het in de lidstaat toepasselijke nationale recht en de nationale interpretatie daarvan. Dit geldt voor een nationaal zakelijkheidsbeginsel en een nationaal antimisbruikleerstuk.
COVID-19
In reactie op de financiële en economische impact van de Corona-pandemie, heeft de EC in 2020 een Tijdelijke Kaderregeling aangenomen waardoor lidstaten meer ruimte hadden tot het steunen van ondernemingen.
Misbruik en mismatches
Het op selectieve wijze niet bestrijden van misbruik en mismatches, kan verboden fiscale staatssteun inhouden.
Derde staten
Onlangs is een verordening aangenomen om ongewenste effecten binnen de interne markt van fiscale staatssteun door derde staten, te kunnen bestrijden.
Europese Commissie, Mededeling 2016/C 262/01, betreffende het begrip ‘staatssteun’ in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
HvJ EG 2 juli 1974, nr. C-173/73, ECLI:EU:C:1974:71 (Italië/Commissie), NJ 1975, 42 (zie ook: H&I 2016/12)
HvJ EG 23 april 2002, nr. C‑234/99, ECLI:EU:C:2002:244 (Nygård), NJ 2002, 455
HvJ EG 24 juli 2003, nr. C-280/00, ECLI:EU:C:2003:415 (Altmark Trans en Regierungspräsidium Magdeburg), AB 2003/410, Module Aanbesteding 2003/74, RZA 2003, 242, Ondernemingsrecht 2003, 43
HvJ EU 21 december 2016, gevoegde zaken nrs. C‑20/15 P en C‑21/15 P, ECLI:EU:C:2016:981 (World Duty Free Group, voorheen Autogrill en Banco Santander), V-N Vandaag 2016/2832, V-N 2017/14.25, TaxVisions editie 17 maart 2017, en - in hogere voorziening - HvJ EU 6 oktober 2021, nrs. C‑51/19 P en C‑64/19 P, ECLI:EU:C:2021:793, H&I 2021/690, V-N 2021/45.10
HvJ EU 10 september 2023, zaak C-465/29 (Apple), ECLI:EU:C:2024:724, V-N Vandaag 2024/1803
Belangrijkste uitspraken
HvJ EU 8 september 2011, gevoegde zaken nrs. C-78/08, C-79/08, C-80/08, ECLI:EU:C:2011:550 (Paint Graphos), NJ 2011/551, RvdW 2011/1378
HvJ EU 20 september 2018, nr. C‑510/16, (Carrefour Hypermarchés SAS), RvdW 2011/1378
Gerecht van de Europese Unie 14 februari 2019, nrs. T‑131/16 en T‑263/16, ECLI:EU:T:2019:91, JCDI:ADS52579:1 (Belgian excess profit regime), V-N 2019/27.7, H&I 2019/174
Gerecht van de Europese Unie 12 mei 2021, nrs. T‑516/18 en T‑525/18, ECLI:EU:T:2021:251 (Engie), V-N Vandaag 2021/2844, V-N 2022/8.8, thans voorliggend in beroep bij beroepschrift van 21 juli 2021, HvJ EU, nr. C-451/21 P, H&I 2021/742 (conclusie is genomen op 4 mei 2023)
HvJ EU 8 november 2022, nr. C-885/19, ECLI:EU:C:2022:859 (Fiat), V-N 2022/55.11, FED 2023/30, H&I 2022/352
R.H.C. Luja, Rulings, royalty’s en staatssteun: een eerste tussenstand, WFR 2019/49
J. Vleggeert, Fiscale staatssteun: hoe soeverein zijn de lidstaten nog?, WFR 2019/2
Een analyse van het at arm’s length beginsel in de context van staatssteun. C.A.T. Peters, Staatssteun en tax rulings: over competitie tussen staten en de doodlopende weg van het recht, WFR 2017/87
A. Gunn, Fiscale staatssteun: dansen op de vulkaan, NTFR 2011/135
Ciska Wisman
Fiscalist. Verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Redacteur en auteur van nationale en internationale publicaties.
Meer over Ciska Wisman
Het recht van de Europese Unie verbiedt fiscale staatssteun, maar er zijn uitzonderingen. De staatssteunregels brengen zowel risico’s als kansen mee, voor ondernemingen en lidstaten. De Europese Commissie houdt toezicht en onderzoekt of nationale fiscale regels en hun toepassing, ‘steun’ vormen. Ook steun door derde staten wordt geadresseerd.
Interne Markt van de Europese Unie
Staatssteunregels vormen een belangrijk onderdeel van het Unierecht. Doel is het binnen de EU veiligstellen van eerlijke mededinging en concurrentie tussen ondernemingen.
Fiscale staatsteun
Van fiscale staatssteun is sprake als is voldaan aan de volgende cumulatieve voorwaarden:
Het is een maatregel van en toerekenbaar aan een lidstaat, gefinancierd vanuit staatsmiddelen;
Het verschaft een selectief economisch voordeel aan bepaalde ondernemingen of producties;
Het vervalst de mededinging of dreigt die te vervalsen;
Het kan het intra-EU handelsverkeer ongunstig beïnvloeden.
Verbod en uitzondering
Als uitgangspunt geldt binnen de EU weliswaar een verbod op (fiscale) staatssteun, maar vanwege uitzonderingen zijn veel steunmaatregelen toch toegestaan.
Europese Commissie
De Europese Commissie (EC) houdt toezicht op de staatssteunregels en heeft de bevoegdheid te oordelen dat een nationale maatregel verboden staatssteun oplevert. De EC mag onderzoeken of een maatregel staatssteun vormt, óók als de nationale rechter heeft geoordeeld dat daarvan geen sprake is.
Gevolg
Lidstaten moeten onverenigbare bestaande steun stoppen en onverenigbare onrechtmatige steun terugvorderen over een periode van maximaal 10 jaar inclusief rente.
Staatssteunonderzoeken rulings
Volgens de EC schuilt in een ruling staatssteun als daarin een verrekenprijsmethode (transfer pricing) wordt toegepast die tot een uitkomst leidt die niet in overeenstemming is met de economische realiteit - terwijl de nationale wet dat wel als uitgangspunt hanteert - waardoor te weinig winstbelasting wordt betaald. Alle betrokken partijen dragen een deel van de bewijslast.
Referentiestelsel
Het HvJ EU benadrukt dat voor het vaststellen van het referentiestelsel moet worden uitgegaan van het in de lidstaat toepasselijke nationale recht en de nationale interpretatie daarvan. Dit geldt voor een nationaal zakelijkheidsbeginsel en een nationaal antimisbruikleerstuk.
COVID-19
In reactie op de financiële en economische impact van de Corona-pandemie, heeft de EC in 2020 een Tijdelijke Kaderregeling aangenomen waardoor lidstaten meer ruimte hadden tot het steunen van ondernemingen.
Misbruik en mismatches
Het op selectieve wijze niet bestrijden van misbruik en mismatches, kan verboden fiscale staatssteun inhouden.
Derde staten
Onlangs is een verordening aangenomen om ongewenste effecten binnen de interne markt van fiscale staatssteun door derde staten, te kunnen bestrijden.
Documenten bij dit thema
Wetgeving
Art. 107 VwEU
Art. 108 VwEU
Europese Commissie, Mededeling 2016/C 262/01, betreffende het begrip ‘staatssteun’ in de zin van artikel 107, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie
Verordening (EU) nr. 651/2014
Verordening (EU) nr. 2015/1589
Verordening (EU) nr. 2022/2560
Art. 2 Wet terugvordering staatssteun
Art. 20a AWR
Art. 63aa Invorderingswet 1990
Standaardarrest
HvJ EG 2 juli 1974, nr. C-173/73, ECLI:EU:C:1974:71 (Italië/Commissie), NJ 1975, 42 (zie ook: H&I 2016/12)
HvJ EG 23 april 2002, nr. C‑234/99, ECLI:EU:C:2002:244 (Nygård), NJ 2002, 455
HvJ EG 24 juli 2003, nr. C-280/00, ECLI:EU:C:2003:415 (Altmark Trans en Regierungspräsidium Magdeburg), AB 2003/410, Module Aanbesteding 2003/74, RZA 2003, 242, Ondernemingsrecht 2003, 43
HvJ EU 21 december 2016, gevoegde zaken nrs. C‑20/15 P en C‑21/15 P, ECLI:EU:C:2016:981 (World Duty Free Group, voorheen Autogrill en Banco Santander), V-N Vandaag 2016/2832, V-N 2017/14.25, TaxVisions editie 17 maart 2017, en - in hogere voorziening - HvJ EU 6 oktober 2021, nrs. C‑51/19 P en C‑64/19 P, ECLI:EU:C:2021:793, H&I 2021/690, V-N 2021/45.10
HvJ EU 10 september 2023, zaak C-465/29 (Apple), ECLI:EU:C:2024:724, V-N Vandaag 2024/1803
Belangrijkste uitspraken
HvJ EU 8 september 2011, gevoegde zaken nrs. C-78/08, C-79/08, C-80/08, ECLI:EU:C:2011:550 (Paint Graphos), NJ 2011/551, RvdW 2011/1378
HvJ EU 20 september 2018, nr. C‑510/16, (Carrefour Hypermarchés SAS), RvdW 2011/1378
Gerecht van de Europese Unie 14 februari 2019, nrs. T‑131/16 en T‑263/16, ECLI:EU:T:2019:91, JCDI:ADS52579:1 (Belgian excess profit regime), V-N 2019/27.7, H&I 2019/174
HvJ EU 5 maart 2019, nr. C‑349/17, ECLI:EU:C:2019:172 (Eesti Pagar AS)
HvJ EU 2 mei 2019, nr. C‑598/17, ECLI:EU:C:2018:751 (A Fonds), V-N 2018/53.26.14, H&I 2018/461
Gerecht van de Europese Unie 24 september 2019, nrs. T‑760/15 en T‑636/16, ECLI:EU:T:2019:669 (Starbucks), V-N 2019/49.11, H&I 2019/355, FED 2020/30, TaxVisions editie 18 oktober 2019
Gerecht van de Europese Unie 12 mei 2021, nrs. T‑516/18 en T‑525/18, ECLI:EU:T:2021:251 (Engie), V-N Vandaag 2021/2844, V-N 2022/8.8, thans voorliggend in beroep bij beroepschrift van 21 juli 2021, HvJ EU, nr. C-451/21 P, H&I 2021/742 (conclusie is genomen op 4 mei 2023)
HvJ EU 8 november 2022, nr. C-885/19, ECLI:EU:C:2022:859 (Fiat), V-N 2022/55.11, FED 2023/30, H&I 2022/352
HvJ EU 5 december 2023, nrs. C 451/21 en C 454/21, ECLI:EU:C:2023:948 (Engie), V-N 2023/58.8, TaxVisions editie 22 december 2023
HvJ EU 14 december 2023, nr. C 457/21, ECLI:EU:C:2023:985 (Amazon), V-N 2023/58.9, TaxVisions editie 22 december 2023
Literatuur
Cees Peters, Critical Analysis of the General Court’s ‘EU Arm’s Length Tool’: Beware of the Reflexivity of Transfer Pricing Law!, (2022), 31, EC Tax Review, Issue 1, pp. 30-49
R.H.C. Luja, Rulings, royalty’s en staatssteun: een eerste tussenstand, WFR 2019/49
J. Vleggeert, Fiscale staatssteun: hoe soeverein zijn de lidstaten nog?, WFR 2019/2
Een analyse van het at arm’s length beginsel in de context van staatssteun. C.A.T. Peters, Staatssteun en tax rulings: over competitie tussen staten en de doodlopende weg van het recht, WFR 2017/87
A. Gunn, Fiscale staatssteun: dansen op de vulkaan, NTFR 2011/135
Naslag
Cursus Belastingrecht, Europees Belastingrecht, Hoofdstuk VII Fiscale Staatssteun
Art. 107 VwEU, Vakstudie 08 Nederlands Internationaal Belastingrecht
Art. 108 VwEU, Vakstudie 08 Nederlands Internationaal Belastingrecht
Verwante onderwerpen
Thema: Staatssteun
Thema: Misbruik van Unierecht in fiscale zaken