2.7 Tot slot

In dit hoofdstuk is betekenis toegekend aan het fenomeen witwassen. Het betreft een heimelijk proces waarmee de criminele herkomst van een voorwerp wordt verhuld, om daar een ogenschijnlijk legale herkomst voor in de plaats te stellen. Anders geformuleerd: de eigen aard van witwassen wordt gevormd door de versluiering en de rechtvaardiging van misdaadvermogen. Vervolgens zijn in dit hoofdstuk de (potentiële) effecten en risico’s van witwassen in kaart gebracht. Met de negatieve effecten die tijdens en na afloop van het witwasproces kunnen ontstaan, is de noodzaak voor de bestrijding ervan gegeven. Daarbij is duidelijk geworden dat deze bestrijding internationaal moet worden georganiseerd. Een nationale aanpak zal immers louter leiden tot verschuivingseffecten. Als gevolg van de globalisering en de ontwikkeling van de technologie kunnen criminelen hun witwasprocessen voltrekken in staten waar de kans op ontdekking en bestraffing laag is.1 Daarbij kunnen de criminele vermogensvoordelen via digitale weg naar alle uithoeken van de wereld worden verplaatst zodra deze zijn ingebracht in het financiële systeem. Dit brengt met zich mee dat misdaadgeld ongemerkt kan opduiken in staten die prioriteit hebben toegekend aan de bestrijding van witwassen. Internationale harmonisatie van (strafrechtelijke) normen is in deze context dan ook noodzakelijk.2

Binnen de bestrijding van witwassen is een voorname rol weggelegd voor de strafbaarstelling van dit fenomeen.3 Voorkomen moet immers worden dat misdaadgeld als gevolg van een transformatieproces ongestraft de legale economie kan bereiken omdat het daar bijna uitsluitend negatieve effecten veroorzaakt. In het navolgende zal ik dit aanmerken als de ratio van de strafbaarstelling van witwassen. Het is namelijk aan de hand van deze strafbepaling dat de heimelijke instroom van misdaadvermogen in de legale economie moet worden belet, zodat de samenleving niet kan worden ontwricht.

Met het oog op het ontwikkelen van een strafbaarstelling biedt de functionele omschrijving van witwassen – beschreven in § 2.3 hierboven – echter geen uitkomst. Witwassen wordt daarin voorgesteld als een transformatieproces dat bestaat uit minstens drie fasen die volgtijdelijk plaatsvinden. Om van een voltooid delict witwassen te spreken is het daarbij noodzakelijk dat een zeker gevolg intreedt: de criminele herkomst van het betreffende voorwerp moet plaats hebben gemaakt voor een legale schijn. Hierboven werd echter duidelijk dat deze functionele omschrijving deels achterhaald is.4 De verschillende fasen van het witwasproces kunnen namelijk besloten liggen in één enkele handeling, zoals de vermenging van misdaadgeld met de opbrengsten van een legale onderneming. De werkelijke herkomst van het geld wordt dan in één stap verhuld en vervangen door een ogenschijnlijk legale herkomst.5 Een effectieve strafbaarstelling van witwassen dient op dit gegeven te anticiperen. Kort gezegd moeten alle handelingen die tijdens het witwasproces geschieden afzonderlijke strafbaar worden gesteld. Zou immers moeten worden afgewacht totdat het van misdrijf afkomstige voorwerp is voorzien van een ogenschijnlijk legale herkomst, dan is de opsporing ervan ingewikkeld of zelfs onmogelijk geworden. Strafbaarstelling van witwassen via een materieel delict – waarin in de regel een bepaald gevolg centraal staat – ligt zo bezien niet voor de hand.6 Verder moet worden bedacht dat het niet altijd noodzakelijk is om de fasen van het witwasproces te doorlopen om van misdrijf afkomstige voorwerpen buiten het bereik van opsporingsdiensten te brengen. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de internationale verplaatsing van misdaadgeld.7 Het opsporingsbelang om witwasprocessen te doorbreken brengt met zich mee dat zelfs de handelingen die worden verricht voorafgaand aan dit transformatieproces – zoals het wisselen van valuta of het wegvoeren van contante geldbedragen – strafbaar moeten zijn. Kortom: een effectieve strafbaarstelling van witwassen dient van toepassing te zijn op handelingen die op zichzelf genomen niets met het verhullen en rechtvaardigen van misdaadgeld te maken hebben, eenvoudigweg omdat anders telkens achter het net wordt gevist. Witwassen dient dan ook formeel te worden omschreven zodat het verrichten van een enkele delictshandeling leidt tot een voltooid delict.8

Voor het vervolg van deze studie is het van belang op te merken dat het begrip witwassen verschillende betekenissen heeft. Op deze plaats verschuif ik mijn aandacht van de functionele weergave van witwassen naar de juridische definitie ervan. Bezien wordt hoe op internationaal en nationaal niveau invulling is gegeven aan de strafbaarstelling van witwassen. Daarbij besteed ik niet alleen aandacht aan de reikwijdte van de Nederlandse strafbepaling, maar tevens onderzoek ik hoe deze in de praktijk wordt toegepast. In navolgende is de juridische definitie van witwassen derhalve leidend, tenzij anders is vermeld.