2.6.2 De effecten die ontstaan na afloop van het proces

Met het voltooien van het witwasproces hebben criminelen de potentiële koopkracht die het gevolg is van het plegen van profijtgerichte criminaliteit omgezet in effectieve koopkracht. Een geslaagd witwasproces laat profijtgerichte criminaliteit daadwerkelijk lonen.1 Economische macht komt te rusten bij mensen die deze niet verdienen, maar daar kan niets tegen worden ingebracht omdat het wederrechtelijk verkregen vermogen inmiddels uit legale bron afkomstig lijkt te zijn. Een belangrijke consequentie van een geslaagd witwasproces is dan ook dat het slachtoffer – vaak de samenleving als geheel vanwege de aard van de gepleegde gronddelicten zoals drugs- en wapenhandel – definitief is verarmd en de dader definitief verrijkt.2

Na afloop van het witwasproces verschuift de focus van de witwasser. Waar hij voorheen terughoudend moest zijn bij het beheer van zijn wederrechtelijk verkregen vermogen en hij zelfs verliezen voor lief nam om een ogenschijnlijk legale herkomst aan het misdaadgeld te hechten, daar kan hij nu zijn vermogen ongestoord aanwenden in de formele economie. Op dit punt bestaat echter een belangrijk verschil tussen de investeringen van criminelen en de investeringen van de overige deelnemers aan het economisch verkeer:

Daarbij bestaat de mogelijkheid dat criminelen naast het ontplooien van activiteiten in de formele economie, doorgaan met hun winstgevende activiteiten in de informele economie en dat zij daar zelfs nieuwe markten aanboren.4

Unger c.s. merken dit aan als de ‘money laundering mulitplier’.5 Kort gezegd behalen criminelen na afloop van het witwasproces dus winsten met zowel legale als illegale activiteiten. Door hun posities in de formele economie zijn zij nu echter in staat om hun misdaadgeld zelf wit te wassen.

Uit de in 2012 gepubliceerde rapportage op basis van de Monitor Georganiseerde Criminaliteit blijkt dat er in Nederland nagenoeg geen voorbeelden bekend zijn van investeringen waarbij criminelen posities verwerven in grote bedrijven of waardoor zij anderszins maatschappelijke invloed verkrijgen.6 Aan de hand van een illustratie waarin ik mijn aandacht verschuif naar de vuilverwerkende industrie in het Zuiden van Italië, wordt plots duidelijk welke invloed de (georganiseerde) misdaad na afloop van het witwasproces kan hebben op het functioneren van een sector van de legale economie. Binnen de vuilverwerkende industrie kunnen criminelen namelijk excessieve winsten behalen met legale en illegale activiteiten. Bij de laatstgenoemde categorie kan bijvoorbeeld worden gedacht aan milieucriminaliteit, BTW-fraude en subsidiefraude. Zo beschrijft Saviano hoe de camorra het afval vanuit heel Italië verzamelde in Campania. Deze organisatie liet echter na te investeren in de ontwikkeling van nieuwe vuilstortplaatsen en vuilverwerkinginstallaties zodat het afval langzaam opstapelde. Chemisch afval werd op volle zee afgezonken, verbrand of begraven. Dit laatste heeft tot gevolg dat de grond in de genoemde streek langzaam onvruchtbaar wordt en dat gifstoffen de voedselketen bereiken. Boeren gaan failliet of zij verkopen hun landerijen in wanhoop aan vertegenwoordigers van de maffia. Daarmee is de cirkel rond. De camorra krijgt de beschikking over nieuwe terreinen om illegaal afval te verwerken.7

Aan de hand van deze illustratie wordt duidelijk dat criminelen een hele sector van de economie kunnen domineren. Zij verdienen geld met zowel legale als illegale activiteiten en daarbij zijn zij in staat om wederrechtelijk verkregen vermogensbestanddelen wit te wassen, ongeacht of deze afkomstig zijn uit strafbare feiten gepleegd binnen deze sector of daarbuiten. Ook de opbrengsten van bijvoorbeeld drugshandel en afpersing kunnen namelijk worden gepresenteerd als omzet van de vuilverwerking. Door oneerlijke concurrentie kunnen concurrenten uit de markt worden verdreven. Vervolgens zullen de prijzen kunstmatig stijgen terwijl de noodzakelijke investeringen achterwege blijven.8 Dit kan er uiteindelijk toe leiden dat de samenleving moet opdraaien voor de kosten wanneer criminelen een industrie verlaten omdat deze geen geld meer oplevert.9

Resumerend zijn er ook na afloop van het witwasproces een aantal gevaren te onderkennen die een bedreiging kunnen vormen voor het functioneren van de maatschappij. Allereerst kan worden gewezen op een toename van criminaliteit. Deze criminaliteit beperkt zich echter niet tot de vormen die direct samenhangen met het doorlopen van het witwasproces. Witgewassen geld kan eenvoudigweg worden gebruikt voor het plegen van nieuwe strafbare feiten. Verder kunnen sectoren van de legale economie binnen de invloedssfeer van criminelen terechtkomen. Op deze manier weten criminelen steeds dieper door te dringen in de samenleving.10 Het is zelfs denkbaar dat zij uiteindelijk zo diep doordringen dat zij invloed krijgen op de politieke besluitvorming.11 Witwassen is dan ook geen symptoom van de onderliggende criminaliteit. Het is een probleem op zichzelf.12