3.2.1 Algemeen

In beginsel komt elk type rechtshandeling voor vernietiging met de faillissementspauliana in aanmerking.1 Gedacht kan bijvoorbeeld worden aan gerichte, ongerichte, eenzijdige, meerzijdige, obligatoire en goederenrechtelijke rechtshandelingen.2 Binnen de grenzen van art. 3:59 BW kunnen zelfs niet-vermogensrechtelijke rechtshandelingen met de faillissementspauliana worden aangevochten. Een door de schuldenaar gesloten overeenkomst komt slechts als meerzijdige rechtshandeling voor vernietiging in aanmerking. In het kader van de faillissementspauliana worden aanbod en aanvaarding als eenzijdig gerichte rechtshandelingen slechts opgevat als onzelfstandige onderdelen van de overeenkomst.3

Uit de wetsgeschiedenis volgt dat met de faillissementspauliana niet kan worden opgekomen tegen een nalaten of een feitelijke handeling.4 Heeft een zodanige gedraging tot benadeling van schuldeisers geleid, dan moet de oplossing in bepalingen als art. 6:162 BW en 6:212 BW worden gezocht, aldus de wetgever.5 De benadeling die het directe gevolg is van een rechtsfeit dat niet onder het bereik van de faillissementspauliana valt, kan onder omstandigheden wel indirect met de faillissementspauliana ongedaan worden gemaakt door de aan dat rechtsfeit ten grondslag liggende rechtshandeling van de schuldenaar te vernietigen.6 Hetzelfde geldt als de benadeling in een dergelijk geval door een rechtshandeling van de schuldenaar 'mogelijk is gemaakt' .7

Hoewel in het thans geldende Burgerlijk Wetboek een afzonderlijke titel aan rechtshandelingen is gewijd,8 heeft de wetgever zich niet gewaagd aan een omschrijving van dit begrip. (Mede) als gevolg hiervan bestaat onduidelijkheid over de vraag of een betaling als een rechtshandeling kwalificeert.9 Hetzelfde geldt voor leveringshandelingen en vestigingshandelingen.10 De discussies die in dit verband gevoerd zijn hebben voor de faillissementspauliana echter geringe betekenis. De toepasselijkheid van de faillissementspauliana op betalingen, leverings- en vestigingshandelingen volgt al uit (de toelichting op) art. 42 e.v. Fw en wordt in de literatuur en jurisprudentie algemeen aanvaard.11 Ondanks dat art. 42 en 47 Fw wat de gehanteerde terminologie betreft van elkaar afwijken - art. 42 Fw spreekt van 'rechtshandeling' en art. 47 Fw van 'voldoening' - lijkt een verschil in toepassingsbereik in dit verband niet beoogd.12 Wat met betrekking tot art. 47 Fw als 'voldoening' kwalificeert valt dus tevens onder de reikwijdte van 'rechtshandeling' als bedoeld in art. 42 Fw. Omgekeerd geldt hetzelfde: art. 47 Fw ziet op alle verplicht verrichte 'rechtshandelingen'.13