10.2.2 De rechter: legitimerende en argumentatieve functie

Zo kon het hof in de zaak Ennia/Bodde1 stellingen die pas bij memorie na deskundigenbericht voor het eerst werden aangevoerd als strijdig met een goede procesorde terzijde stellen. In het arrest AjaxlValk2sprak de Hoge Raad uit dat de wet weliswaar niet met zoveel woorden de eis stelt dat inschrijving van een zaak ter rolle slechts kan geschieden tegen overlegging van de originele en complete dagvaarding en het origineel van een eventueel herstelexploot, maar dat het stellen van die eis strookt met de eisen van een behoorlijke rechtspleging. In het arrest Zevenbergen/Interpolis3 overwoog de Hoge Raad uitdrukkelijk dat de destijds nog ongeschreven regel van procesrecht die een verzoek tot verbetering van een rechterlijke uitspraak mogelijk maakte, berustte op de eisen van proceseconomie en van een goede procesorde, welke eisen meebrengen dat een kennelijke verschrijving in een rechterlijke uitspraak niet behoort te nopen tot het aanwenden van rechtsmiddelen of het voeren van verdere gedingen, maar via een eenvoudige en weinig kostbare procedure moet kunnen leiden tot verbetering door de rechter die de uitspraak deed. Voorts zij gewezen op de beschikking Huijvenaar/ADS4, waarin de Hoge Raad overwoog dat bij gebreke van een wettelijke regeling ten aanzien van de toelaatbaarheid van een vermeerdering van verzoek gedurende de procedure in zaken waarvoor de algemene regeling van de verzoekschriftprocedure niet in werking was getreden, de rechter van geval tot geval diende te beoordelen of de eisen van een goede procesorde meebrachten dat met inachtneming van die aangebrachte vermeerdering zou moeten worden beslist.5

Voor de herziening van het procesrecht in 2002 bepaalden de art. 139 lid 2 jo. 75 (oud) Rv dat tegen een niet verschenen eiser verstek werd verleend, onder ontslag van instantie van verweerder en verwijzing van eiser in de kosten. In de beschikking Boulisi/Koet6 besliste de Hoge Raad echter dat de eisen van een behoorlijke rechtspleging meebrachten dat de niet verschenen eiser de gelegenheid zou worden geboden zijn verzuim te herstellen op een wijze die verweerder niet op onredelijke wijze benadeelt, alvorens tegen hem verstek te verlenen. Met een beroep op de eisen van een goede procesorde bleken voorts ook beperkingen te kunnen worden gesteld aan het recht op pleidooi, ook al behelsde art. 144 (oud) Rv een ongeclausuleerd recht.7

In het arrest Siedsma/Reek9sprak de Hoge Raad uit dat de eisen van een goede procesorde meebrengen dat de voor dagvaardingen geschreven bepalingen van art. 93 (oud, 121) Rv van overeenkomstige toepassing moeten worden geacht op andere exploten waarbij een partij haar wederpartij voor de rechter oproept. In het arrest expliciteert de Hoge Raad echter niet waarom de eisen van een goede procesorde dit meebrengen. Een dergelijke expliciete verantwoording mocht echter wel van de Hoge Raad worden verlangd, nu vanuit het standpunt van gedaagde ook argumenten tegen een dergelijke overeenkomstige toepassing konden worden aangevoerd. Het ging in deze zaak om de vraag of mogelijkheid moest worden geboden tot herstel van een verzuim begaan in het kader van het herstel van een eerder verzuim. Een ongelimiteerde mogelijkheid om, zonder ernstig nadeel, fouten te herstellen, draagt niet bij aan een zorgvuldige procedeerwijze en kan gemakkelijk leiden tot verwarring en rechtsonzekerheid aan de zijde van de wederpartij, nog daargelaten dat een dergelijke slordige procedeerwijze al snel extra belastend is voor het systeem van de rechtspleging. De keuze van de Hoge Raad voor een overeenkomstige toepassing was kortom niet vanzelfsprekend.

Een voorbeeld van een zaak waarin de Hoge Raad wel motiveerde waarom de goede procesorde tot een bepaalde beslissing leidde, geeft het arrest IJsunie/Hubregtse.10 In dit arrest besliste de Hoge Raad dat een goede procesorde er zich tegen verzette dat een verzoek tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst bij wege van conclusie van eis in reconventie werd gedaan in een loonvorderingszaak, nu de voorgeschreven procedure voor de behandeling van het ontbindingsverzoek (een verzoekschriftprocedure) zozeer verschilt van de procedure voor behandeling van een loonvordering (een dagvaardingsprocedure), dat een combinatie van beide gedingen in de vorm van een conventie en een reconventie niet kon worden aanvaard in verband met de daaruit voortvloeiende processuele complicaties. Daarmee expliciteerde de Hoge Raad waarom hij het in reconventie gedane verzoek tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst in strijd met een goede procesorde achtte.