HR, 17-03-2020, nr. 18/03545

PROCUREUR-GENERAAL

BIJ DE

HOGE RAAD DER NEDERLANDEN

Nummer 18/03545

Zitting 17 december 2019

CONCLUSIE

G. Knigge

In de zaak

[verdachte] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1979,

hierna: de verdachte.

Het middel houdt in dat de bewezenverklaringen van de feiten 1, 2 en 3 niet uit de bewijsmiddelen kunnen worden afgeleid en/of dat het hof een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt met betrekking tot de onbetrouwbaarheid van de herkenning van de verdachte onvoldoende gemotiveerd heeft verworpen. Het middel bestaat dus in feite uit drie middelen. Ik zal het dan ook behandelen aan de hand van drie deelklachten, waarbij ik de klacht tegen de bewezen verklaarde deelname aan een criminele organisatie als laatste bespreek.

Ten laste van de verdachte is onder 1, 2 en 3 primair bewezen verklaard dat:

“1. hij in de periode van 01 juli 2014 tot en met 16 maart 2015 in Nederland heeft deelgenomen aan een organisatie, bestaande uit hem, verdachte, en andere personen, welke organisatie tot oogmerk had het plegen van misdrijven, te weten:

- het plegen van gekwalificeerde diefstallen en

- het plegen van opzetheling en

- valsheid in geschrift;

2. hij op 4 juli 2014 te Huizen, tezamen en in vereniging met anderen, met het oogmerk van wederrechtelijke toe-eigening heeft weggenomen een auto, te weten een Volkswagen (type Golf, kenteken [kenteken 1] ), toebehorende aan [betrokkene 1] , waarbij verdachte en zijn mededaders die weg te nemen personenauto onder hun bereik hebben gebracht door middel van valse sleutels;

3. primair: hij op 14 oktober 2014 te Amsterdam, tezamen en in vereniging met een ander, met het oogmerk van wederrechtelijke toe-eigening heeft weggenomen een auto, te weten een Range Rover (type Evoque, kenteken [kenteken 2] ), toebehorende aan [A] , waarbij verdachte en zijn mededader die weg te nemen personenauto onder hun bereik hebben gebracht door middel van valse sleutels”

De deelklacht komt op tegen de onder 2 bewezen verklaarde gekwalificeerde diefstal (in vereniging) en spitst zich toe op de verwerping van het verweer dat de herkenning van verdachte door de verbalisanten onbetrouwbaar is. Ik geef eerst de bewijsmiddelen, het gevoerde verweer en de verwerping ervan weer. Daarna maak ik op basis van zaken die bij de Hoge Raad hebben gediend, een onderscheid in typen herkenningen van verdachten door opsporingsambtenaren. Vervolgens kom ik ter zake.

Bewijsvoering

De bewezenverklaring van feit 2 steunt op de volgende in de aanvulling op het verkort arrest opgenomen bewijsmiddelen:

“1. Een proces-verbaal van aangifte met nummer 2014179882-1 van 6 juli 2014, in de wettelijke vorm opgemaakt door de daartoe bevoegde opsporingsambtenaar [verbalisant 1] (doorgenummerde pag. 1-5).

Dit proces-verbaal houdt onder meer in als de op 4 juli 2014 tegenover deze opsporingsambtenaar afgelegde verklaring van [betrokkene 1] , zakelijk weergegeven:

Ik doe aangifte van diefstal van mijn personenauto van het merk Volkswagen, type Golf, in de kleur grijs en voorzien van het kenteken [kenteken 1] .

Op donderdag 3 juli 2014, omstreeks 23:50, uur parkeerde ik mijn auto in de ondergrondse garage onder het appartementencomplex waar ik woon. Dit is het appartementencomplex dat ligt aan de [a-straat] in Huizen.

Deze ondergrondse garage is volledig afgesloten en is formeel alleen bereikbaar voor de bewoners van het appartementencomplex. Bewoners van het complex zijn in het bezit van een sleutel om in de garage te komen.

Toen ik op vrijdag 4 juli 2014, omstreeks 12:00 uur, terugkwam in de ondergrondse garage en naar mijn auto liep, zag ik dat mijn auto er niet meer stond en kennelijk weggenomen was.

De ondergrondse garage is voorzien van cameratoezicht. Bij de grote garagedeur bedoeld voor in/uitrijdende auto's hangt een camera. Deze camera heeft zicht op het verkeer dat de garage in/uitrijdt. Deze camera heeft ook zicht op een groot gedeelte van de garage zelf.

De bewoners van het appartementencomplex hebben zelf het beheer over deze camerabeelden. Toen ik erachter kwam dat mijn auto weggenomen was, heb ik de camerabeelden bekeken.

Op deze camerabeelden is te zien dat drie personen op vrijdag 4 juli 2014 omstreeks 05:02 à 05:03 uur door de ondergrondse garage lopen. Ik zag op de camerabeelden dat de drie personen uit de richting van de toegangsdeur vanuit het appartementencomplex liepen. Ik zag dat ze achter elkaar in een rechte lijn en direct in de richting van mijn geparkeerde auto liepen. Kort hierop is te zien dat de verlichting van mijn auto ontstoken wordt. Vervolgens is op de beelden te zien dat mijn auto weggereden wordt in de richting van de grote garagedeur. Ik zag dat de garagedeur open ging en dat mijn auto naar buiten gereden werd. Bij het verlaten van de garage passeert mijn auto de camera op korte afstand. Op de beelden zag ik dat er drie personen in mijn auto zaten.

Bijlage goederen:

Chassisnummer: [001] .

2. Een proces-verbaal van bevindingen met nummer 26DLR14031-1723 van 8 mei 2015, in de wettelijke vorm opgemaakt door de daartoe bevoegde opsporingsambtenaar [verbalisant 2] (doorgenummerde pag. 9-13).

Dit proces-verbaal houdt onder meer in als relaas van voornoemde verbalisant, zakelijk weergegeven:

Op bewakingsbeelden (001_R_20140704050100.dav) van de ondergrondse parkeergarage aan de [a-straat] in Huizen is op 4 juli 2014, tussen 05:01 en 05:10 uur, het volgende zichtbaar. Op de camerabeelden zijn personen zichtbaar, die ik herken als [betrokkene 2] , geboren op [geboortedatum] 1985 te [geboorteplaats] en [medeverdachte 1] , geboren op [geboortedatum] 1986 te [geboorteplaats] . Te zien is dat de verdachten bij de Volkswagen Golf, voorzien van het kenteken [kenteken 1] , blijven staan ter hoogte van het bestuurdersportier.

Enkele minuten later is te zien dat de koplampen van de [kenteken 1] gaan branden en dat deze richting de uitgang van de parkeergarage rijdt: Te zien is dat [betrokkene 2] de bestuurder is. Te zien is dat [medeverdachte 1] rechts achterin zit.

3. Een proces-verbaal van bevindingen met nummer 26DLR14031-2136 van 26 januari 2016, in de wettelijke vorm opgemaakt door de daartoe bevoegde opsporingsambtenaren [verbalisant 3] , [verbalisant 4] en [verbalisant 5] (ordner Nagekomen stukken 26Tear).

Dit proces-verbaal houdt onder meer in als relaas van voornoemde verbalisanten, zakelijk weergegeven:

Verbalisant [verbalisant 2] heeft ons, vermoedelijk in de maand mei, bewakingsbeelden (001R 20140704050100.dav) getoond, waarbij door ons één of meerdere personen werden herkend. Vandaag, 26 januari 2016, zijn deze beelden opnieuw aan ons getoond.

Ik, verbalisant [verbalisant 3] , herkende aan de manier van lopen, zijn kleding en aan zijn uiterlijk de eerste mannelijke persoon als [verdachte] , geboren op [geboortedatum] 1979 te [geboorteplaats] . De tweede mannelijke persoon, gekleed in wit t-shirt en donkerkleurige trainingsbroek, werd door mij, door zijn manier van lopen en uiterlijk, herkend als [betrokkene 2] , geboren op [geboortedatum] 1985 te [geboorteplaats] . De derde mannelijke persoon, met een gezet postuur en gekleed in trainingspak, werd eveneens door mij herkend door zijn manier van lopen en zijn uiterlijk als [medeverdachte 1] , geboren op [geboortedatum] 1986 te [geboorteplaats] .

Ik, verbalisant [verbalisant 4] , herkende door de manier van lopen, zijn kleding en zijn postuur, de eerste mannelijke persoon als [verdachte] , geboren op [geboortedatum] 1979 te [geboorteplaats] . De derde persoon, gezet postuur en gekleed in trainingspak, werd door mij herkend, aan zijn manier van lopen, zijn gezette postuur en aan zijn kleding, als [medeverdachte 1] , geboren op [geboortedatum] 1986 te [geboorteplaats] .

Ik, verbalisant [verbalisant 5] , heb de eerste mannelijke persoon herkend door zijn manier van lopen, zijn uiterlijk en zijn kleding, als [verdachte] , geboren op [geboortedatum] 1979 te Amsterdam.

4. Een proces-verbaal van bevindingen met nummer 26DLR14031-1661 van 1 juni 2015, in de wettelijke vorm opgemaakt door de daartoe bevoegde opsporingsambtenaar [verbalisant 2] (doorgenummerde pag. 1-7).

Dit proces-verbaal houdt onder meer in als relaas van voornoemde verbalisant, zakelijk weergegeven:

Doorzoeking [b-straat 1] [plaats]

Op maandag 16 maart 2015 heeft er een doorzoeking plaatsgevonden in perceel [b-straat 1] in [plaats] . Tijdens deze doorzoeking is onder inbeslagnamecode WI426.09.01.003 een huurcontract inbeslaggenomen. Het betreft een huurcontract van [B] in Bergschenhoek. Het betreft een huurcontract van een Volkswagen Golf voorzien van het kenteken [kenteken 3] . Het huurcontract is opgemaakt voor [betrokkene 3] met het adres [c-straat 1] , [postcode] te [plaats] . Voornoemd adres betreft het GBA-adres van [betrokkene 2] . [betrokkene 3] is de partner van [betrokkene 4] geboren op [geboortedatum] 1960 in [geboorteplaats] . Laatstgenoemde betreft de moeder van [betrokkene 2] .

5. Een geschrift, zijnde een kennisgeving van inbeslagneming met registratienummer PL1300- 2015061639-10 d.d. 1 juni 2015 (doorgenummerde pag. 25):

Dit geschrift houdt in, voor zover van belang en zakelijk weergegeven:

Op 17 maart 2015 is aan de [d-straat 1] te Amsterdam een Volkswagen Golf met kenteken [kenteken 1] in beslag genomen.

6. Een geschrift, zijnde een mutatierapport met registratienummer PL1300-2015061639-1 d.d. 17 maart 2015 (doorgenummerde pag. 26-27):

Dit geschrift houdt in, voor zover van belang en zakelijk weergegeven:

Op 17 maart 2015 trof rapporteur op de [d-straat 1] te Amsterdam de [kenteken 3] aan. Het bleek dat het voertuig voorzien was van valse platen. Het originele kenteken is [kenteken 1] . Een buurtbewoonster vertelde dat het voertuig er zeker al zes maanden stond.

Het voertuig betreft een Volkswagen Golf, met chassisnummer [001] .”

Blijkens de zich in het dossier bevindende pleitnota heeft de verdediging ter terechtzitting in hoger beroep het volgende betrouwbaarheidsverweer gevoerd:

“Naar de overtuiging van de verdediging zijn die herkenningen onbetrouwbaar, althans kan daarvan de betrouwbaarheid niet worden vastgesteld, ondanks dat vier agenten menen cliënt in de persoon op de beelden te herkennen, en dat is te meer van belang nu cliënt zijn betrokkenheid bij dit feit ontkent en er geen ander (steun)bewijs is voor de betrokkenheid van cliënt bij dit feit.

Het begint met het proces-verbaal van bevindingen van verbalisant [verbalisant 2] (zaakdossier blz 9 e.v.) waarin hij de camerabeelden van de parkeergarage beschrijft en waaruit blijkt dat de persoon die hij eerder nog als NNI omschrijft na ruim vier minuten aan camerabeelden, op het moment dat de auto richting de uitgang rijdt, door hem wordt herkend als [verdachte] .

Ter zake die herkenning is allereerst van belang dat [verbalisant 2] deel uitmaakt van het opsporingsteam en dat de NNI door hem wordt herkend aan de hand van een politiefoto. Dat is van belang omdat [verbalisant 2] weet dat cliënt als verdachte in deze zaak wordt aangemerkt, hetgeen ook de reden is dat hij diens politiefoto tot zijn beschikking heeft. Hij gaat derhalve met een zekere verwachting naar de onduidelijke beelden kijken en het ontbreken van een contra- indicatie leidt bij hem tot zijn herkenning, althans u kunt minst genomen niet uitsluiten dat het zo is gegaan.

U heeft de beelden tot uw beschikking en u kunt met mij vaststellen dat de kwaliteit van de camerabeelden iets beter is dan de afdrukken van de stills in het dossier maar nog volstrekt onvoldoende om gelaatstrekken te kunnen onderscheiden van de NNI. Niet op het moment dat die NNI in de richting van de auto loopt maar ook niet op het moment dat de auto voorbij rijdt, en waarvan de politie stelt dat de NNI als bijrijder in die auto zit. Ik zie geen ogen, geen neus, geen mond en kan niet vaststellen of de betreffende man (kort) haar heeft of kaal is omdat dat gedeelte niet te zien is op de beelden, althans met onvoldoende zekerheid is vast te stellen of die persoon haar heeft of dat hij kaal is.

Omdat cliënt ontkent de betreffende NNI te zijn, en omdat hij verklaart niets met dit feit te maken te hebben, heeft de officier van justitie de teamleider gevraagd of de herkenning die door verbalisant [verbalisant 2] is beschreven zou kunnen worden toegelicht, hetgeen niet heeft geleid tot een reactie van [verbalisant 2] zelf maar tot een gezamenlijk proces-verbaal van bevindingen van drie andere agenten, te weten [verbalisant 3] , [verbalisant 4] en [verbalisant 5] .

Daarin wordt gerelateerd dat [verbalisant 2] "vermoedelijk in de maand mei 2015" aan deze agenten de camerabeelden heeft getoond. Waarom men denkt dat het vermoedelijk in de maand mei was wordt verder niet duidelijk, waarom [verbalisant 2] die beelden getoond heeft wordt niet duidelijk, en waarom dit alles destijds niet gerelateerd is -gelet op het gestelde in artikel 152 Sv- ook niet, maar duidelijk is wel dat die camerabeelden aan de drie agenten tegelijk is getoond en dat die agenten gezamenlijk tot hun conclusie komen. Dat is uiteraard al een methode die bezwaarlijk kan leiden tot een voldoende betrouwbare uitkomst omdat minst genomen niet kan worden uitgesloten dat er sprake is geweest van enige vorm van onderlinge beïnvloeding.

Er worden door de drie verbalisanten in hun latere proces-verbaal drie onderwerpen genoemd waaraan door hen cliënt in de beelden wordt herkend, te weten zijn manier van lopen, zijn kleding en zijn postuur dan wel zijn uiterlijk.

Ten aanzien van de manier van lopen moet dan worden vastgesteld dat de persoon op de beelden een afwijkend manier van lopen heeft, dat hem onderscheid van andere personen, en dat die afwijkend manier van lopen tevens bij cliënt wordt gezien. Immers alle drie de verbalisanten noemen de manier van lopen onderscheidend, in ieder geval onderscheidend genoeg om als criterium te noemen waarom de man op de beelden cliënt is en niet een ander. Ik heb die beelden gezien en kan niets vaststellen omtrent een afwijkende manier van lopen. Ik stel overigens vast dat ook de agenten daaromtrent niets stellen. Daarop zou kunnen worden gereageerd dat ook cliënt geen afwijkende manier van lopen heeft, hetgeen juist is, maar die vaststelling leidt vervolgens niet tot een criterium om cliënt te kunnen onderscheiden van een willekeurige derde.

Over de kleding wordt door alle drie verbalisanten gesteld dat de persoon een grijs sweatshirt draagt. Op de beelden lijkt het op het moment dat de persoon naar de auto loopt om iets grijs te gaan en op het moment dat de auto langskomt lijkt de bijrijder iets blauws aan te hebben. Het is in ieder geval opmerkelijk te noemen dat alle drie tot de vaststelling komen dat het om iets grijs gaat. Datzelfde geldt minst genomen de vaststelling dat het om een sweatshirt gaat. Ik heb dat niet kunnen vaststellen aan de hand van de beelden. Het kan net zo goed een T-shirt zijn als een poloshirt als iets anders, maar alle drie komen tot de vaststelling dat het een sweatshirt is, hetgeen ook weer een indicatie is dat er sprake is geweest van onderlinge beïnvloeding.

Maar belangrijker dan de vraag om wat voor kledingstuk het gaat, is de vraag waarom dat dan op cliënt wijst. Ik heb nergens in het dossier gelezen dat vastgesteld is dat cliënt op enig moment in een grijs sweatshirt loopt, en bovendien, zou dat al anders blijken, dan moet kunnen worden vastgesteld dat het sweatshirt op de beelden het sweatshirt is dat cliënt toen en daar droeg. Ik stel vast dat er onder hem geen sweatshirt in beslag is genomen en (dus) ook niet het sweatshirt dat op de beelden te zien is. Dat betekent dat dat aspect geen onderscheidend kenmerk kan opleveren om te kunnen komen tot identificatie van cliënt.

Het is in dit kader ook opmerkelijk te noemen dat alle drie de verbalisanten stellen dat zij [verdachte] herkennen aan zijn kleding en dan alleen komen met het vermeende grijze sweatshirt maar niets over de [betrokkene 11] en/of schoenen. Maar dat wordt wellicht veroorzaakt door het feit dat zij gedrieën tezamen het procesverbaal hebben opgesteld; ook dat leidt tot beïnvloeding hetgeen tot uitdrukking komt in de omstandigheid dat zij alleen dezelfde bewoordingen gebruiken, niet alleen hier maar ook ten aanzien van de manier van lopen en het postuur. Voor de waarheidsvinding en dus de betrouwbaarheid hadden zij uiteraard ieder apart een proces-verbaal moeten opmaken.

Als laatste wordt client herkend aan zijn postuur dan wel uiterlijk. Ik heb hiervoor al vastgesteld dat er van de betreffende persoon geen gezichtskenmerken kunnen worden vastgesteld, en dus ook geen onderscheidende gezichtskenmerken. Wat er specifiek is aan het postuur van de NNI kan ik niet vaststellen en is door de verbalisanten ook niet gerelateerd. Waar ten aanzien van de persoon waarin men een medeverdachte meent te zien nog wordt gesteld dat er sprake is van een gezet postuur, wat door mij overigens niet kan worden vastgesteld, wordt dat ten aanzien van de NNI niet gesteld zodat aangenomen moet worden dat dat ten aanzien van die NNI niet het geval is. Wat dat dan is dat die persoon onderscheidt van een ander, en de persoon op de beelden maakt tot cliënt, en dat met voldoende mate van zekerheid is te ontwaren op de beelden, blijkt op geen enkele wijze.

De conclusie is dat de agenten niet aangeven op basis van welke specifieke, onderscheidende, persoonskenmerken zij tot de herkenning komen, terwijl dat volgens vaste jurisprudentie van belang is om de betrouwbaarheid hiervan vast te kunnen stellen.

Ik stel vast dat de Rechtbank zelf niet tot een herkenning is gekomen terwijl ten aanzien van feit 4 door de Rechtbank is overwogen dat de Rechtbank de herkenning door de verbalisant "volmondig (kan) onderschrijven" en tevens "van oordeel (is) dat de bestuurder (..) wel degelijk als zijnde een kale man kan worden omschreven" (vonnis blz 6). A contrario redenerend komt de Rechtbank ten aanzien van onderhavige beelden kennelijk niet tot de eigen waarneming dat cliënt daarop te zien is en/of dat op de beelden een kale man is te zien. Dat is veelzeggend.

De onbetrouwbaarheid van de herkenning vloeit uiteraard ook voort uit de omstandigheid dat men een beperkte groep verdachten op het oog heeft en men die verdachte gaat inpassen die de meeste raakvlakken (of de minste contra- indicaties) heeft met de persoon op de beelden. Daarbij relateren de agenten ook dat cliënt met de andere twee verdachten contact heeft en dat zij in deze samenstelling vermoedelijk betrokken waren bij de diefstal van meerdere personenauto's. Ten aanzien van dat laatste is er geen bewijs, nu ten aanzien van de overige aan cliënt verweten diefstallen geen sprake is van deze combinatie van personen, maar het betekent vervolgens dat de agenten die wel uitgaan van die verkeerde veronderstellingen gelet hierop al met die onjuiste verwachting dat zij mogelijk cliënt gaan zien naar de beelden gaan kijken, waarbij enige gelijkenis of de afwezigheid van contra-indicaties tot een herkenning zal leiden, hetgeen maakt dat een dergelijke methode van herkenning niet tot een betrouwbaar resultaat leidt, althans niet kan worden vastgesteld dat er tot een betrouwbaar resultaat is gekomen.

Daarbij is voorts van belang dat niet is vastgesteld dat de personen uit deze groep verdachten alleen met elkaar strafbare feiten plegen dan wel dat er nog andere personen zijn die met één of meer medeverdachten dergelijke strafbare feiten plegen maar waarvan de identiteit niet is (kunnen worden) vastgesteld. Dat betekent dat de methode waarbij gezocht wordt naar de meeste overeenkomsten van de persoon op de beelden met een persoon in deze verdachtenpoule niet tot een voldoende valide herkenning kan leiden.

U kunt de camerabeelden bekijken en u ziet cliënt hier voor u, en wellicht dat u tot de conclusie komt dat cliënt niet kan worden uitgesloten als zijnde de man op die beelden, maar meer verdergaande conclusies, bijvoorbeeld inhoudende dat er enige gelijkenis is, kunt u in de optiek van de verdediging evenwel niet trekken, laat staan dat geconcludeerd kan worden dat cliënt de persoon op de beelden is. Daarbij komt -het zij herhaald- dat er geen enkel ander (steun)bewijs is in deze zaak.

Ik verzoek u cliënt van dit feit vrij te spreken.”

Het bestreden arrest bevat de volgende overwegingen met betrekking tot deze bewezenverklaring:

“Diefstal Volkswagen, type Golf, kenteken [kenteken 1] (feit 2)

Standpunt van het openbaar ministerie

De advocaat-generaal heeft gevorderd dat verdachte voor dit feit wordt veroordeeld, en daarbij aangegeven dat aan de herkenning van verdachte op de camerabeelden niet hoeft te worden getwijfeld.

Standpunt van de verdediging

De raadsman heeft bepleit dat de verdachte van dit feit wordt vrijgesproken en daartoe het volgende aangevoerd. De herkenningen door de verbalisanten zijn onbetrouwbaar, althans de betrouwbaarheid kan niet worden vastgesteld. In dat verband heeft de raadsman opgemerkt dat verbalisant [verbalisant 2] de verdachte heeft herkend enkel aan de hand van een politiefoto, terwijl hij wist dat de verdachte als verdachte in deze zaak werd aangemerkt. Hij is met een zekere verwachting naar de onduidelijke beelden, waarop gelaatstrekken van de als verdachte herkende persoon NN1 niet kunnen worden onderscheiden, gaan kijken. De andere drie verbalisanten hebben de beelden gezamenlijk bekeken en zijn gezamenlijk tot de conclusie gekomen. Deze methode kan bezwaarlijk leiden tot een voldoende betrouwbare uitkomst, omdat niet kan worden uitgesloten dat sprake is geweest van enige vorm van onderlinge beïnvloeding. Dit blijkt onder meer uit het gebruik van dezelfde bewoordingen, maar ook ten aanzien van de door alle drie genoemde manier van lopen en het postuur. Door de verbalisanten genoemde afwijkende manier van lopen met betrekking tot de verdachte is niet op de beelden vast te stellen en overigens niet nader gemotiveerd. Verder herkennen de verbalisanten de verdachte aan zijn kleding (waarbij zij alleen het sweatshirt noemen) terwijl (zo begrijpt het hof de raadsman) de kleur en de aard van de (boven)kleding die NN1 draagt, niet kan worden vastgesteld. De raadsman concludeert dat de verbalisanten niet aangeven op basis van welke specifieke, onderscheidende persoonskenmerken zij tot de herkenning komen. Voorts zijn de verbalisanten met de verkeerde veronderstelling vooraf dat zij mogelijk de verdachte zouden zien, op de beelden gaan kijken wie van de op de beelden voorkomende persoon de meeste raakvlakken met de verdachte had. Deze methode kan niet tot onvoldoende valide herkenning leiden. Voorts ontbreekt ieder steunbewijs.

Oordeel van het hof

In de onderhavige zaak zijn beeldopnames gemaakt van de diefstal van de betreffende auto. Bij de beoordeling van de vraag naar de betrokkenheid van de verdachte bij deze diefstal zijn de herkenningen door verbalisanten gedaan op basis van dit beeldmateriaal van cruciaal belang.

Bij de beoordeling van herkenningen staat steeds voorop dat de bepaling van de waarde en betekenis ervan in een brede context plaatsvindt. Dit is inherent aan het karakter van een herkenning. Het gaat daarbij immers om een niet - althans niet volledig - rationeel proces dat zich slechts door reconstructie achteraf laat ontleden en verantwoorden.

Het hof zoekt voor wat betreft het begrip ‘herkennen’ aansluiting bij de in een vakbijlage van het Nederlands Forensisch Instituut (hierna: NFI) gegeven omschrijving van dit begrip. In de NFI-vakbijlage ‘Algemene onderzoeksmethoden vergelijking van gezichtsbeelden’ is het volgende opgenomen over ‘herkennen’:

“Herkenning vindt plaats op basis van een in het geheugen opgeslagen beeld. Gezichtsherkenning van bekende mensen, zoals dat in het dagelijks leven door iedereen plaatsvindt, is een relatief snel en trefzeker ‘holistisch’ proces. De beoordeling vindt snel plaats, door (onbewust) allerlei aspecten af te wegen. De uitkomst van dit proces leidt tot de categorische, stellige uitkomst dat er wel of niet sprake is van herkenning, waarbij de beoordelaar vaak niet expliciet kan uitleggen waarom hij of zij een bepaalde conclusie trekt. (...) Herkenning van personen vindt niet alleen op basis van gezicht plaats, maar ook op grond van andere kenmerken zoals haardracht, handen, lengte, postuur, kleding en manier van lopen en andere, soms onbewuste, voorinformatie zoals de locatie waar een persoon is gezien”.

Op basis van deze begripsomschrijving kan worden geconcludeerd dat verschillende elementen een rol spelen bij een herkenning, waarbij steeds sprake is van een ‘holistisch’ proces, dat naar zijn aard moeilijk in objectief verifieerbare elementen is op te delen. Een van de factoren die de betrouwbaarheid van een herkenning positief kunnen beïnvloeden, is de mate van bekendheid met de waargenomen persoon of waargenomen personen. Hoe meer men van de betrokken persoon of personen een beeld heeft, des te minder visuele informatie nodig is voor een betrouwbare herkenning. Daarbij geldt dat de op basis van uiterlijke kenmerken gebaseerde kennis waardevoller is, als deze is ontstaan en gevormd bij ontmoetingen in persoon, dan wanneer deze van een foto of andere beelden afkomstig is.

Daarnaast kan als uitgangspunt worden gehanteerd dat een herkenning die steun vindt in andere - meer objectieve - bewijsmiddelen, aan waarde wint.

Samengevat betekent dit dat de bewijswaarde en de bewijskracht van de herkenningen in het licht van hun totstandkoming en in samenhang bezien met het overige beschikbare bewijs dienen te worden beoordeeld.

Tegen deze achtergrond acht het hof, anders dan de raadsman heeft bepleit, de herkenning van de verdachte en zijn medeverdachten door de verbalisanten [verbalisant 2] , [verbalisant 3] , [verbalisant 4] en [verbalisant 5] betrouwbaar en zal het deze herkenning bezigen tot het bewijs. Het hof overweegt daaromtrent als volgt.

Na het bekijken van de beelden ter terechtzitting en de stills in het dossier is het hof van oordeel dat deze beelden voldoende duidelijk zijn om enkele uiterlijke kenmerken van de betreffende drie personen in samenhang te kunnen waarnemen.

Uit het dossier blijkt dat de verbalisanten [verbalisant 2] , [verbalisant 3] , [verbalisant 4] en [verbalisant 5] voorafgaand aan het door hen (al dan niet voor de tweede keer) bekijken van de beelden van de diefstal, één of meer van de verdachten in deze zaak hebben gezien en gesproken.

Zo heeft verbalisant [verbalisant 2] samen met verbalisant [verbalisant 4] op 17 maart 2015 en 18 maart 2015 [betrokkene 2] verhoord. De verbalisanten [verbalisant 4] en [verbalisant 3] hebben op 6 mei 2015 en 3 juni 2015 [medeverdachte 1] verhoord, en op 25 november 2015 en 26 november 2015 de verdachte.

Verbalisant [verbalisant 5] had op 21 oktober 2014 een ontmoeting gehad met de verdachte en [betrokkene 2] , ten tijde van het wegnemen van de Landrover, type Range Rover Evoque, met het kenteken [kenteken 4] (het hierna te bespreken feit 4).

Toen de verbalisanten dus (al dan niet opnieuw) naar de beelden keken, hadden zij derhalve al daadwerkelijk een of meer ontmoetingen gehad met een of meer van de betreffende verdachten. Verbalisant [verbalisant 3] heeft gerelateerd dat hij de verdachte heeft herkend aan zijn uiterlijk, kleding en manier van lopen. Verbalisant [verbalisant 4] herkende de verdachte aan zijn manier van lopen, kleding en postuur en verbalisant [verbalisant 5] herkende de verdachte aan zijn manier van lopen, uiterlijk en kleding. Voorts heeft verbalisant [verbalisant 2] [betrokkene 2] herkend naar aanleiding van observaties.

Gelet op hetgeen zojuist is opgemerkt ten aanzien van de ontmoetingen van de verbalisanten met één of meer van de verdachten, acht het hof hetgeen de raadsman heeft aangevoerd met betrekking tot de herkenning onvoldoende om aan de betrouwbaarheid van de herkenning te twijfelen. Daarbij komt dat de herkenning door de drie verbalisanten ondersteund wordt door de volgende omstandigheden.

Verbalisant [verbalisant 2] heeft geconstateerd dat op de beelden te zien is dat [betrokkene 2] en [medeverdachte 1] een trainingsbroek respectievelijk trainingspak dragen, die respectievelijk dat sterke overeenkomsten vertoont met de trainingsbroek respectievelijk het trainingspak dat bij de doorzoekingen in hun woningen is aangetroffen.

Voorts blijkt uit het dossier dat [betrokkene 2] en [medeverdachte 1] op 21 april 2014 betrokken zijn geweest bij de diefstal van een BMW en dat (zoals hierna zal blijken) [betrokkene 2] en de verdachte op 14 oktober 2014 en 21 oktober 2014 betrokken zijn geweest bij de diefstal van twee Range Rovers. Bovendien volgt uit het dossier dat [betrokkene 2] en de verdachte meermalen telefonisch contact met elkaar hebben gehad, waarbij het kennelijk over een auto en (het maken door de verdachte van) kentekenplaten ging (zie eerste aanvulling zaak dossier criminele organisatie, pagina 14, gesprek 13 oktober 2014, 19:23 uur en pagina 15, gesprek [geboortedatum] 2014, 16:05 uur).

Het hof trekt uit het voorgaande de conclusie dat de verdachte in ieder geval [betrokkene 2] kende, dat [betrokkene 2] en [medeverdachte 1] elkaar kenden en dat de wederzijdse relaties (mede) een crimineel karakter hadden.

Tenslotte is tijdens een doorzoeking op het adres [b-straat 1] in [plaats] (het verblijfadres van [betrokkene 2] ) een huurcontract in beslag genomen met betrekking tot een Volkswagen Golf, kenteken [kenteken 3] . Dit contract stond op naam van de partner van de moeder van [betrokkene 2] , en vermeldt als adres: [c-straat 1] , [postcode] [geboorteplaats] , het BRP-adres van [betrokkene 2] . De in Huizen ontvreemde Volkswagen Golf is in Amsterdam teruggevonden, voorzien van valse kentekenplaten met daarop het kenteken van deze gehuurde Golf. Dit vormt een krachtige aanwijzing voor de betrokkenheid van [betrokkene 2] bij de diefstal. Gelet op de overige gebleken relaties tussen [medeverdachte 1] , de verdachte en [betrokkene 2] draagt dit tevens bij aan de kwaliteit van de herkenning van de drie personen in de garage in Huizen.

Het enkele feit dat de verbalisanten [verbalisant 3] , [verbalisant 4] en [verbalisant 5] in hun nadere onderbouwing van de herkenning gelijkluidende aanduidingen hanteren voor hun aanknopingspunten voor herkenning zoals de manier van lopen, het uiterlijk en de kleding, houdt op zich niet in dat sprake is geweest van wederzijdse beïnvloeding. Dit is te minder aannemelijk, nu verbalisant [verbalisant 3] de enige verbalisant is die zowel de verdachte als [betrokkene 2] en [medeverdachte 1] herkent, terwijl verbalisant [verbalisant 4] alleen de verdachte en [medeverdachte 1] herkent en verbalisant [verbalisant 5] enkel de verdachte herkent.

Gelet op het voorgaande wordt het verweer van de raadsman verworpen.”

Verkenning van de jurisprudentie

Vooropgesteld moet worden dat het is voorbehouden aan de feitenrechter om tot het bewijs te bezigen wat deze uit een oogpunt van betrouwbaarheid daartoe dienstig voorkomt en datgene terzijde te stellen wat deze voor het bewijs van geen waarde acht. De invoering van de motiveringsplicht van art. 359 lid 2 Sv in 2005 heeft geen wijziging gebracht in het uitgangspunt dat de selectie en waardering van het beschikbare feitenmateriaal is voorbehouden aan de feitenrechter. Wel brengt die bepaling mee dat de rechter in een aantal gevallen zijn beslissing nader zal dienen te motiveren. Dat is onder meer het geval indien door of namens de verdachte een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt is ingenomen ten aanzien van het gebruikte bewijsmateriaal. Omtrent de aan de mate van motivering te stellen eisen komt onder meer betekenis toe aan de inhoud en indringendheid van de aangevoerde argumenten. De motiveringsplicht gaat voorts niet zo ver dat bij de niet-aanvaarding van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt op ieder detail van de argumentatie moet worden ingegaan.1.Het voorgaande brengt mee dat de verwerping van een dergelijk betrouwbaarheidsverweer in cassatie slechts beperkt, namelijk op zijn begrijpelijkheid, kan worden getoetst en zelden tot cassatie leidt.2.

Klachten over de betrouwbaarheid van verklaringen van opsporingsambtenaren die stellen dat zij de verdachte op camerabeelden of foto’s hebben herkend, zijn bepaald geen zeldzaamheid. De Hoge Raad pleegt die klachten met toepassing van art. 80a RO of art. 81 RO af te doen. Een volledige bespreking van die jurisprudentie gaat het bestek van deze conclusie ver te buiten en zou bovendien, juist vanwege de wijze waarop deze klachten plegen te worden afgedaan, tot weinig dwingende conclusies met betrekking tot het standpunt van de Hoge Raad kunnen leiden. Misschien is de enige conclusie die kan worden getrokken wel dat de Hoge Raad het beoordelen van de betrouwbaarheid van herkenningen tot het domein van de feitenrechter rekent, waarin hij zo min mogelijk wil treden. De vraag is of die terughoudendheid, zo daarvan inderdaad sprake is, terecht is. Bij de betrouwbaarheid van de bedoelde herkenningen kunnen serieus te nemen vraagtekens worden geplaatst.3.Ik heb daarin aanleiding gevonden voor een voorzichtige verkenning van de jurisprudentie van de Hoge Raad aan de hand van de conclusies die mijn ambtgenoten in de desbetreffende zaken hebben genomen. Ik beoog daarbij enkel om aannemelijk te maken dat er onderscheid gemaakt kan worden in typen zaken en dat er goede reden is om dat onderscheid te maken. Dat doe ik aan de hand van voorbeelden die ik heb ontleend aan (conclusies genomen in) betrekkelijk recente zaken.

Herkenningen van het eerste type

Een betrekkelijk groot aantal gevallen betreffen herkenningen door opsporingsambtenaren die de verdachte goed kenden van vorige gelegenheden. Een duidelijk voorbeeld biedt de conclusie die voorafging aan HR 4 december 2018, ECLI:NL:HR:2018:2251.4.In deze zaak herkenden twee verbalisanten de verdachte van een print die was gemaakt van camerabeelden en die via een digitale nieuwsbrief binnen het politieapparaat was verspreid. Eén van de verbalisanten had de verdachte tot drie keer toe verhoord, hij en de verdachte groetten elkaar op straat en hadden (ook recent nog) gesprekjes op straat, waarbij de verdachte de verbalisant bij zijn voornaam noemde. Voor de andere verbalisant gold dat hij veelvuldig persoonlijk contact had gehad met de verdachte. Een ander voorbeeld levert HR 19 december 2017, ECLI:NL:HR:2017:36955., waarin drie verbalisanten de verdachte herkenden van bij een briefing getoonde foto’s. De ene verbalisant had de verdachte niet alleen meerdere keren op straat gecontroleerd, maar ook diverse keren thuis bezocht in het kader van de controle op de naleving van schorsingsvoorwaarden. De beide andere verbalisanten kenden de verdachte van surveillances in de wijk waarbij zij hem regelmatig zagen en controleerden. Andere voorbeelden zijn te vinden in ECLI:NL:PHR:2016:1066, waarin de verdachte werd herkend door twee wijkagenten die regelmatig op straat contact met hem hadden gehad6.; ECLI:NL:PHR:2017:801, waarin de verbalisant als wijkagent van de wijk waarin de verdachte woonde veelvuldig contact met de verdachte had gehad7.; ECLI:NL:PHR:2017:1666, waarin de twee verbalisanten deel hadden uitgemaakt van het jeugdteam en daardoor veel te maken hadden gehad met de jeugd uit de desbetreffende buurt (waartoe ook de verdachte behoorde)8.en ECLI:NL:PHR:2019:317, waarin drie verbalisanten meermalen werk gerelateerd contact met de verdachte hadden gehad9..

Bij de beoordeling van de betrouwbaarheid van de herkenningen in dit type zaken spelen diverse factoren een rol. Ik noem de intensiteit en de frequentie van de eerdere contacten met de verdachte, de vraag hoe recent die contacten zijn, de vraag of bewegende beelden dan wel foto’s (stills) zijn bekeken, de kwaliteit van de beelden en wat daarop van de verdachte te zien is en de wijze waarop de herkenning tot stand is gekomen (in onderling overleg of onafhankelijk van elkaar; met of zonder voorinformatie). Als het gaat om de behoedzaamheid waarmee dergelijke herkenningen voor het bewijs worden gebezigd, speelt uiteraard ook de aanwezigheid van steunbewijs een rol. Daarnaast kan aan de procesopstelling van de verdediging betekenis toekomen. De genoemde zaken verschillen op deze punten in meer of mindere mate van elkaar.10.Ik werk dat hier niet verder uit. Waar het mij om gaat is dat de herkenning van bekenden op zich een weinig problematische categorie vormt. Het dagelijks leven staat bol van herkenningen van mensen aan wie we eerder zijn voorgesteld en met wie we meer of minder intensief zijn omgegaan. De een is daar beter in dan de ander, en de meesten zijn daar beter in dan ik. Toch slaag ook ik er in om collega’s te herkennen als ik ze in de gang tegenkom en ik meen in alle bescheidenheid te mogen zeggen dat er weinig reden is om aan de betrouwbaarheid van die herkenningen te twijfelen. Zo’n reden is in elk geval niet dat ik meestal niet in staat ben onder woorden te brengen waaraan ik mijn collega’s heb herkend. Dat komt denk ik doordat de meesten van mijn collega’s doorsnee mensen zijn, ten minste als het om hun manier van lopen, hun uiterlijk en hun kleding gaat. Daarin verschillen zij niet opvallend van veel andere mensen, althans niet zoveel dat de herkenning aan de hand van die verschillen te verklaren valt. In elk geval in zoverre kan de stelling van het hof worden onderschreven dat herkenning een “holistisch proces” is dat zich moeilijk laat rationaliseren. Dat ongrijpbare, holistische karakter maakt ook dat het enkele feit dat de kwaliteit van de camerabeelden te wensen overlaat of dat de verdachte daarop maar zeer ten dele te zien valt, niet behoeft te betekenen dat de herkenning van de verdachte onbetrouwbaar is. Wie iemand heel goed kent, heeft soms maar weinig nodig om hem of haar te herkennen. Dat betekent tegelijk dat de betrouwbaarheid van de herkenning voor een belangrijk deel is gelegen in de persoon die herkent. Dat maakt het begrijpelijk dat de rechter zich in dit type zaken verlaat op het oordeel van de verbalisanten en niet zelf beoordeelt of de verdachte de persoon is die op de camerabeelden te zien is. Het is niet zo dat een opsporingsambtenaar beter in staat is om personen te herkennen dan een rechter, het is wel zo dat een opsporingsambtenaar die de verdachte goed kent, een completer herinneringsbeeld heeft van de verdachte dan de rechter die de verdachte alleen op de zitting heeft gezien.

Herkenningen van het tweede type

Er zijn ook zaken waarin het niet gaat om herkenning van bekenden van de politie. Een voorbeeld is te vinden in ECLI:NL:PHR:2018:1327.11.In deze zaak had de verdachte zich bij de politie gemeld omdat hij door anderen was herkend op camerabeelden die door de Omroep Gelderland waren uitgezonden. Tijdens het verhoor van de verdachte herkent de verbalisant de verdachte op enkele prints van de camerabeelden. De herkenning berust hier op een vergelijking van de verdachte met de persoon op de beelden. De vraag is of het resultaat van die vergelijking – die niet wezenlijk verschilt van de controle die douaneambtenaren uitvoeren op basis van een pasfoto – als een herkenning kan worden bestempeld. Gaat het om meer dan de vaststelling dat de persoon die de verbalisant voor zich ziet (grote) overeenkomst vertoont met de persoon op de stills? Het is in elk geval zo dat de persoon van de verbalisant – het herinneringsbeeld dat deze van de verdachte heeft – bij de herkenning geen rol speelt. Alle accent komt daardoor te liggen op de kwaliteit van de beelden en de wijze waarop de persoon in kwestie daarop is afgebeeld (in close up of van veraf; geheel of ten dele; bewegend of ‘verstilld’). Het maakt ook dat er eigenlijk geen reden is om zich op het oordeel van de verbalisant te verlaten in gevallen waarin de verdachte op de zitting aanwezig is. Waarom zou de herkenning door de verbalisant betrouwbaar zijn als de rechter zelf niet kan constateren dat er een grote gelijkenis is tussen de verdachte en de persoon op de beelden?

Zaken waarin dit type herkenningen speelt, zijn dunner gezaaid dan zaken van het eerst besproken type. Gewezen kan worden op ECLI:NL:PHR:2016:1362, waarin in cassatie de herkenning werd aangevochten die een verbalisant had gedaan op basis van een vergelijking van de pasfoto van de verdachte met een foto die op de briefing was vertoond.12.Tot dit type zou ik ook een herkenning willen rekenen die aan de orde was in ECLI:NL:PHR:2019:405.13.Een van de verbalisanten had, “om zich in te leven”, voorafgaande aan het verhoor van de verdachte de camerabeelden bekeken. Toen de verdachte vervolgens voor hem verscheen, herkende hij deze onmiddellijk van de camerabeelden. In dit geval vond weliswaar geen directe vergelijking plaats tussen de verdachte en de camerabeelden, maar het tijdsverschil tussen de waarneming van de beelden en die van de verdachte is klein. Van een herkenning op basis van eerdere bekendheid met de verdachte is in elk geval geen sprake. Aan die herkenning kan dan ook moeilijk meer waarde worden toegekend dan aan de ter terechtzitting gedane constatering van het hof dat de man op de camerabeelden “een sterke gelijkenis vertoont” met de verdachte.14.

Hiermee is overigens niet gezegd dat een herkenning die gebaseerd is op een vergelijking van de verdachte met de persoon op de camerabeelden geen bewijswaarde kan hebben. De waarneming dat de verdachte grote gelijkenis vertoont met de persoon op de camerabeelden, kan uiteraard een belangrijke bouwsteen zijn in de bewijsconstructie. Van die constructie in haar geheel hangt af of het verantwoord is om de bewezenverklaring (mede) op een dergelijke herkenning te baseren. Een voorbeeld dat in dit verband de aandacht verdient, is ontleend aan ECLI:NL:PHR:2019:460.15.De verdachte maakte deel uit van een groep van personen die waren aangehouden op verdenking van lokaalvredebreuk. De door het brandweeralarm gewaarschuwde politie trof de hele groep op de stoep voor het pand aan. De verbalisant bekeek de videobeelden waarop van binnenuit de voordeur zichtbaar was en de personen die daardoor naar binnengingen en vergeleek die beelden met foto’s van de verdachten om zo vast te stellen wie van de verdachten het pand daadwerkelijk hadden betreden. De verdachte werd op die wijze door de verbalisant herkend. De kans dat de verbalisant zich vergiste, is in dit geval bijzonder klein, omdat de groep arrestanten beperkt van omvang was en er vanuit mocht worden gegaan dat de personen die op de videobeelden te zien waren, zich onder de arrestanten bevonden. Ik merk daarbij op dat de verbalisant zich in dit geval in een betere positie bevond om te oordelen dan het hof, dat stills van de videobeelden had vergeleken met een foto op het identiteitsbewijs van de verdachte en had geconstateerd dat er een sterke overeenkomst was tussen de foto van de verdachte en de persoon op de stills. De verbalisant heeft immers alle arrestanten kunnen zien en kon dus nagaan of zich onder die arrestanten iemand bevond die nog meer gelijkenis met de desbetreffende persoon op de videobeelden vertoonde dan de verdachte zelf. Het verweer dat zich onder de arrestanten een ‘lookalike’ bevond, is overigens niet gevoerd. Het hoeft in dit geval dus niet te verbazen dat het hof van oordeel was dat het bewijs overtuigend was.

Minder overtuigend is naar ik meen de bewijsconstructie in de onder 6.9 genoemde zaak (ECLI:NL:PHR:2018:1327). Hier berustte het bewijs van de betrokkenheid van de verdachte enkel op de herkenning door de verbalisant. Bij zijn oordeel over de betrouwbaarheid van die herkenning lijkt het hof gewicht te hebben toegekend aan het feit dat de verdachte door anderen was herkend op basis van de door de Omroep Gelderland uitgezonden camerabeelden. Het lijkt daarbij te gaan om herkenningen door mensen die de verdachte (goed) kenden. Die herkenningen kunnen daarom gezien worden als belangrijk steunbewijs. Misschien is daarin de reden gelegen waarom de Hoge Raad het cassatieberoep verwierp. De vraag is echter of de door de verbalisant gedane herkenning op zich er door dat steunbewijs betrouwbaarder op wordt. Zuiverder was het mijns inziens geweest als dat steunbewijs – liefst in de vorm van verklaringen afgelegd door de mensen die de verdachte hadden herkend – in de bewijsconstructie een eigen plaats had gekregen en dat het hof op basis van die herkenningen in combinatie met het – uit de verklaring van de verbalisant af te leiden – feit dat de verdachte sterk lijkt op de man op de camerabeelden de conclusie had getrokken dat de verdachte de dader is.

Wat voor getuigenverklaringen in het algemeen geldt, namelijk dat in de eigen waarneming van feiten en omstandigheden altijd een element van een conclusie schuilt, geldt in het bijzonder voor verklaringen van verbalisanten die stellen dat zij de verdachte op grond van een vergelijking van (een foto van) de verdachte met camerabeelden hebben herkend op die camerabeelden. Over de vraag of en zo ja in hoeverre een zogeheten concluderende waarneming als bewijsmiddel toelaatbaar is, heeft zich een uitgebreide jurisprudentie ontwikkeld, die wat buiten beeld lijkt te zijn geraakt. Eén van de factoren die bij de beantwoording van die vraag van belang lijkt te zijn, is of het om een conclusie gaat die in de concrete zaak nu juist door de rechter moet worden getrokken.16.Die factor speelt ook in de zojuist besproken zaak. De verdachte had zich tot de politie gewend met de bewering dat hij door mensen ten onrechte als dader was herkend. Of die bewering klopt, lijkt mij bij uitstek een vraag die de rechter moet beantwoorden. Het is dan onbevredigend als de rechter afgaat op het oordeel van de politie.

Ander type herkenningen

In de jurisprudentie van de Hoge Raad stuit men een enkele keer op door opsporingsambtenaren gedane herkenningen van verdachten die zich niet goed laten inpassen de gemaakte tweedeling in typen herkenningen. De onder 6.10 al ter sprake gekomen conclusie ECLI:NL:PHR:2019:405 levert ook daarvan voorbeelden. Het strafbare feit waarvan de verdachte werd verdacht, was gepleegd op oudejaarsavond. In april werd de verdachte door twee opsporingsambtenaren verhoord in verband met een andere zaak. Eén van deze opsporingsambtenaren, die destijds een foto van het op oudejaarsavond gepleegde feit had gezien, had toen direct al de idee dat de verdachte de dader van dat feit zou kunnen zijn. Een maand later bekeek deze verbalisant de foto’s van dat feit opnieuw en herkende toen de verdachte onmiddellijk. De bewijswaarde van die herkenning lijkt mij gering, aangezien de vraag is waarvan de verbalisant de verdachte herkende: van het verhoor dat een maand eerder had plaatsgevonden of van de foto die hij al eerder had gezien? De andere opsporingsambtenaar die de verdachte in april had verhoord, bekeek de foto’s van het feit, die hij nog niet eerder had gezien, eveneens een maand later. Ook hij herkende de verdachte, zelfs met meer stelligheid dan zijn collega. De bewijswaarde van die herkenning lijkt mij niet veel groter te zijn dan een herkenning gedaan bij een enkelvoudige fotoconfrontatie. Hoe de Hoge Raad over dit type herkenningen oordeelt, is intussen onzeker. In de zaak waarover het ging, speelden de bedoelde herkenningen slechts een ondergeschikte rol in de bewijsconstructie.17.

Terug naar de onderhavige zaak

Het hof heeft geoordeeld dat de herkenning door de verbalisanten van de verdachte op de camerabeelden voor bewijs van het tenlastegelegde feit van “cruciaal belang” is geweest. Inderdaad blijkt alleen uit die herkenning direct van betrokkenheid van de verdachte bij de gekwalificeerde diefstal. Naar aanleiding van het door de verdediging gevoerde betrouwbaarheidsverweer, heeft het hof de waarde en de betrouwbaarheid van de herkenning door de verbalisanten [verbalisant 3] , [verbalisant 4] en [verbalisant 5] onderzocht. Deze verbalisanten hebben de verdachte en zijn mededaders herkend aan de hand van camerabeelden die zij kennelijk gezamenlijk hebben bekeken. Op welke wijze deze camerabeelden door de verbalisanten zijn bekeken, wordt verder niet duidelijk. Het hof acht de herkenningen betrouwbaar en neemt daarbij in het bijzonder in aanmerking dat de beelden voldoende duidelijk zijn om enkele uiterlijke kenmerken van de desbetreffende drie personen in samenhang te kunnen waarnemen en dat de verbalisanten de verdachte voorafgaand aan het bekijken van de beelden al (meermalen) hebben ontmoet. Gelet daarop geeft het verweer het hof onvoldoende aanleiding om aan de betrouwbaarheid te twijfelen. Hierbij neemt het hof in ogenschouw dat uit overige feiten en omstandigheden is gebleken dat de verdachte één van de andere personen die is herkend op de camerabeelden, medeverdachte [betrokkene 2] , kent, dat zij samen betrokken zijn geweest bij de diefstal van twee andere auto’s (feiten 3 en 4) en dat zij telefonisch contact met elkaar hebben gehad over een auto en kentekenplaten. Ook is vast komen te staan dat de andere twee personen (medeverdachten [betrokkene 2] en [medeverdachte 1] ) elkaar kenden. Tot slot is van medeverdachte [betrokkene 2] objectief bewijsmateriaal voorhanden (een huurcontract van een auto waarvan de kentekenplaten op de gestolen auto zijn bevestigd) dat op zijn betrokkenheid bij de diefstal duidt. Het hof hanteert daarbij als uitgangspunt dat een herkenning die steun vindt in andere - meer objectieve - bewijsmiddelen, aan waarde wint.

De kern van de klacht is dat de verwerping van het (on)betrouwbaarheidsverweer met de overweging dat ‘hetgeen de raadsman heeft aangevoerd met betrekking tot de herkenning onvoldoende (is) om aan de betrouwbaarheid van de herkenning te twijfelen’ onbegrijpelijk is. Daartoe worden meerdere argumenten aangevoerd, die grotendeels een herhaling vormen van het gevoerde pleidooi in hoger beroep:

i) het hof heeft overwogen dat de mate van bekendheid met de waargenomen persoon de betrouwbaarheid van de herkenning versterkt, terwijl de persoonlijke ontmoetingen van de verbalisanten [verbalisant 3] , [verbalisant 4] en [verbalisant 5] met de verdachte zeer beperkt zijn geweest en daarmee feitelijk niet verschillen van de persoonlijke ontmoetingen die het hof zelf met de verdachte heeft gehad; en in verband daarmee:

ii) het hof waagt zich zelf niet aan een herkenning in de vorm van eigen waarneming op grond van de camerabeelden en heeft zich kennelijk ook niet in staat geacht de uiterlijke kenmerken waarvan het van oordeel is dat die op die camerabeelden en stills (foto’s van de bewegende beelden) zijn waar te nemen, te benoemen.

iii) de verbalisanten relateren dat ze de verdachte herkennen aan zijn manier van lopen, zijn kleding en zijn postuur dan wel zijn uiterlijk, maar er wordt niet aangegeven op basis van welke specifieke, onderscheidende persoonskenmerken zij tot herkenning komen.

iv) Het hof heeft ten onrechte niet bij zijn oordeel betrokken het verweer dat het opsporingsteam een beperkte groep verdachten op het oog heeft gehad en dat zij met een bepaald verwachtingspatroon de beelden hebben bekeken.

v) Waarom het aantreffen van een huurcontract met betrekking tot een Volkswagen Golf waarvan de kentekenplaten zijn teruggevonden op de gestolen Volkswagen Golf op de naam van medeverdacht [betrokkene 2] , bijdraagt aan de kwaliteit van de herkenning van de verdachte, ontgaat de steller van het middel.

Daarnaast draagt de steller van het middel een aantal argumenten aan met betrekking tot de onbetrouwbaarheid van de herkenning van de verdachte door verbalisant [verbalisant 2] . Omdat het hof deze herkenning niet voor het bewijs heeft gebezigd, missen deze klachten feitelijke grondslag. Ik zal mij in het vervolg dus alleen op de bovenstaande klachten richten.

Van de in de schriftuur aangedragen argumenten snijdt het derde argument, inhoudende dat de verbalisanten geen persoonskenmerken hebben genoemd waaraan zij de verdachte hebben herkend, naar mijn mening geen hout. Het hof heeft uiteengezet dat het herkennen van personen een “holistisch proces” is, “dat naar zijn aard moeilijk in objectief verifieerbare elementen is op te delen”. Zoals ik onder 6.8 heb aangegeven, komt mij dit juist voor. Ik merk daarbij nog op dat dit naar het mij voorkomt ook opgaat voor herkenningen van het tweede type, die op een vergelijking berusten. Waarop de (al dan niet sprekende) gelijkenis berust, laat zich moeilijk anders dan in algemene termen beschrijven.

De andere argumenten leggen wel de vinger op de zere plek. Er wordt met juistheid op gewezen dat de contacten die de verbalisanten voorafgaande aan de herkenningen met de verdachte hebben gehad, beperkt zijn geweest. Van een herkenning van wat ik het eerste type heb genoemd, is reeds daarom geen sprake. Daar komt bij dat de contacten die er waren, zich niet bij een eerdere gelegenheid hebben voorgedaan. Voor zover de verbalisanten met de verdachte bekend waren, was dat vanwege het onderzoek naar de strafbare feiten waarvan deze werd verdacht. Ik wijs er daarbij op dat de verbalisanten in hun proces-verbaal van 26 januari 2016 verklaren dat zij de camerabeelden al eerder, in mei, hebben gezien. Dat moet mei 2015 zijn geweest.18.Het door het hof genoemde contact dat de verbalisanten [verbalisant 3] en [verbalisant 4] met de verdachte hadden, dateert van daarna: de verdachte werd door hen verhoord op 25 en 26 november 2015. Als moet worden aangenomen dat het om een herkenning op basis van een tijdens de verhoren gevormd herinneringsbeeld gaat, is dat een herinneringsbeeld dat vervuild is door de eerdere kennisneming van de camerabeelden (vgl. punt 6.14).

De herkenningen in deze zaak vertonen wel enige overeenkomst met de herkenningen van wat ik het tweede type heb genoemd. De verbalisanten lijken hun herinneringen aan de verdachte te hebben vergeleken met de camerabeelden en op basis van die vergelijking conclusies te hebben getrokken. Bij een dergelijke vergelijking speelt, zo betoogde ik, de persoon die herkent, geen rol van betekenis. Meerwaarde kan de herkenning daaraan niet ontlenen (hiervoor, onder 6.8). Dat betekent ook dat, anders dan door de verdediging werd aangevoerd, niet bezwaarlijk is dat de verbalisanten hun herkenningen niet onafhankelijk van elkaar deden. Als, zoals de verdediging bepleitte, de meervoudige kamer van het hof de camerabeelden met de verdachte had vergeleken, had dat tot een conclusie geleid waarover gezamenlijk was beraadslaagd. Dat sprake is van een gezamenlijke conclusie kan zelfs gezien worden als een waarborg voor de juistheid ervan. Bezwaarlijk bij dit type vergelijking is evenmin dat de verbalisanten de beelden niet ‘blanco’ bekeken, maar op voorhand rekening hielden met de mogelijkheid dat zij de verdachte daarop zouden zien. Inherent aan dit type herkenning is dat de beoordelaar weet met wie de beelden worden vergeleken. Dat zou ook het geval zijn geweest als het hof zelf de vergelijking had uitgevoerd. Iets anders is dat men voorzichtig moet zijn met het trekken van conclusies uit een dergelijke vergelijking. Men kan constateren dat de verdachte enige tot zeer veel gelijkenis vertoont met de persoon op de camerabeelden. Of op grond van die gelijkenis kan worden geconcludeerd dat de verdachte die persoon is, is een vraag die, als de verdachte dat ontkent, naar ik meen door de rechter moet worden beantwoord (hiervoor, onder 6.13). De persoonlijke overtuigingen die opsporingsambtenaren over het daderschap van de verdachte kunnen koesteren, mogen uiteraard geen gewicht in de schaal leggen.

Bij herkenningen van het tweede type komt, juist omdat de persoon van degene die herkent geen waarborg biedt voor de juistheid ervan, veel gewicht toe aan de kwaliteit van de beelden en van de vraag hoe de persoon in kwestie daarop staat afgebeeld (hiervoor, onder 6.9). Het hof zegt daarover enkel dat de beelden “voldoende duidelijk zijn om enkele uiterlijke kenmerken van de betreffende drie personen in samenhang te kunnen waarnemen”. Met die vaststelling kan onder omstandigheden worden volstaan als het om een herkenning van het eerste type was gegaan. Dan is soms maar weinig nodig om iemand te herkennen (hiervoor, onder 6.8). Als het echter om een vergelijking gaat van de verdachte met de persoon op de beelden is die vaststelling bijzonder mager. De vaststelling blijft steken in algemeenheden; op de persoon die door de verbalisanten voor de verdachte is gehouden, is zij niet toegespitst. Welke uiterlijke kenmerken van die persoon op de beelden zijn te zien, blijft onduidelijk. Het verweer van de raadsman dat de gelaatstrekken van die persoon niet zijn waar te nemen, is door het hof dan ook in het midden gelaten, zodat van de juistheid ervan in cassatie moet worden uitgegaan.

Omdat het bij herkenningen van het tweede type niet aankomt op de persoon van degene die herkent, kan de vergelijking die aan de herkenning ten grondslag ligt, ook, en soms beter, door de rechter worden gedaan (hiervoor, onder 6.9). Het hof heeft de zaak van de verdachte inhoudelijk behandeld op 9, 11, 12 en 13 juli 2018 behandeld en blijkens de processen-verbaal van die zittingen was de verdachte daarbij telkens aanwezig.19.De contacten van het hof met de verdachte waren dus niet alleen talrijker dan de contacten die de verbalisanten met de verdachte hebben gehad, maar ook van recenter datum. Terwijl verbalisant [verbalisant 5] zich bij de vergelijking moest baseren op de herinnering aan een eenmalig contact dat een jaar en drie maanden eerder had plaatsgevonden, bekeek het hof de camerabeelden op de terechtzitting.20.Het hof lijkt dus tot een betrouwbaarder vergelijking in staat te zijn geweest dan de verbalisanten. Des te opmerkelijker is het dat het hof niet vaststelt dat de bewuste persoon op de camerabeelden een (grote) gelijkenis vertoont met de verdachte. Dat lijkt te bevestigen dat de camerabeelden een dergelijke vaststelling niet toelaten.

Het een en ander maakt dat het oordeel van het hof dat de als cruciaal bestempelde herkenningen van de verdachte door de verbalisanten zo betrouwbaar zijn dat zij de bewezenverklaring kunnen dragen, niet zonder meer begrijpelijk is. Ik heb mij nog wel afgevraagd of hetgeen het hof heeft overwogen met betrekking tot omstandigheden die de herkenningen zouden ondersteunen, dit anders maakt. Ik moet daarbij bekennen dat mij niet duidelijk is geworden hoe de desbetreffende overwegingen moeten worden begrepen. Wat het hof overweegt met betrekking tot de kledingstukken die bij doorzoekingen in de woning van twee medeverdachten zijn aangetroffen, kan enige steun opleveren voor de betrouwbaarheid van de herkenning van die medeverdachten op de camerabeelden, maar ik vermag niet in te zien waarom dit steun oplevert voor de betrouwbaarheid van de herkenning van de verdachte. Het hof zal toch niet de opvatting zijn toegedaan dat een verbalisant die het in twee gevallen bij het rechte eind heeft, getoond heeft over kwaliteiten te beschikken die maken dat hij het ook in een ander geval goed heeft gezien? Soortgelijke vraagtekens kunnen worden gezet bij hetgeen het hof overweegt met betrekking tot de valse kentekenplaten die op de gestolen auto waren bevestigd. Dit levert een omstandigheid op die zelfstandig kan bijdragen aan het bewijs dat medeverdachte [betrokkene 2] bij de diefstal betrokken was, maar voor de betrouwbaarheid van de herkenning van de verdachte levert die omstandigheid geen steun op. Nu sluit ik niet uit dat de overwegingen van het hof anders moeten worden gelezen en begrepen moeten worden in het licht van de algemene overweging van het hof over het belang van de context waarin een herkenning wordt gedaan. Tot die context heeft het hof mogelijk gerekend dat de betrokkenheid van de beide medeverdachten bij de diefstal naar zijn oordeel min of meer vaststaat, dat die medeverdachten elkaar kenden en dat een van de medeverdachten de verdachte kende en dat de onderlinge relaties van de drie verdachten een crimineel karakter hadden. Dat zou in feite betekenen dat het hof de herkenningen betrouwbaar heeft geacht omdat zij passen in het verwachtingspatroon dat de verbalisanten op grond van het in de zaak ingestelde opsporingsonderzoek hadden. Dat echter maakt die herkenning er allesbehalve betrouwbaarder op. Die herkenning is dan niet veel meer dan het konijn dat volgens de verbalisanten in de hoge hoed moest zitten en er daarom door hen werd uit getoverd.

Ik sluit niet uit dat in de bedoelde overwegingen een eigen bewijsredenering van het hof besloten ligt die er kort gezegd op neerkomt dat, nu de drie medeverdachten criminele relaties met elkaar onderhielden die betrekking hadden op de diefstal van auto’s, het waarschijnlijk is dat de verdachte bij de onderhavige autodiefstal betrokken was en dat dit bevestigd wordt door het feit dat op de camerabeelden een persoon te zien is die enige gelijkenis met de verdachte vertoont. Of die bewijsredenering, had het hof haar in zijn arrest geëxpliciteerd, in cassatie stand zou houden, valt te betwijfelen. Dat zou misschien anders zijn indien als vaststaand zou mogen worden aangenomen dat de groep daders die de autodiefstallen pleegde niet van samenstelling veranderde of althans dat de medeverdachte [betrokkene 2] alleen autodiefstallen pleegde met leden van de criminele organisatie waarop het onderzoek betrekking had en de verbalisanten hadden vastgesteld dat het enige lid van de criminele organisatie dat een (beetje) op de persoon op de camerabeelden leek, de verdachte was. Maar hoe dat ook zij, de bewijsnood waarvan in deze zaak sprake is kan bezwaarlijk worden verholpen door het aan de rechter voorbehouden bewijsoordeel te gieten in de vorm van een herkenning door de betrokken opsporingsambtenaren, zodat volstaan kan worden met de overweging dat “hetgeen de raadsman heeft aangevoerd met betrekking tot de herkenning onvoldoende [is] om aan de betrouwbaarheid van de herkenning te twijfelen”.

De eerste deelklacht slaagt.

De deelklacht komt op tegen het onder 1 bewezen verklaarde deelnemen aan een criminele organisatie.

De bewezenverklaring steunt onder meer op de volgende in de aanvulling op het verkort arrest opgenomen bewijsmiddelen:

“140-1 Telefonisch contact tussen [verdachte] en [betrokkene 2]

140-1 Een proces-verbaal van bevindingen, opgemaakt door opsporingsambtenaar [verbalisant 7] , Ie aanvulling zaaksdossier criminele organisatie (artikel 140 Sr) van 2 juni 2015, nummer 26DLR14031-1819, pagina’s 14 en 15.

Dit proces-verbaal houdt in als relaas van deze opsporingsambtenaar, voor zover van belang en zakelijk weergegeven:

[betrokkene 2] belt uit naar [verdachte] .

[verdachte] vraagt hoe het is gegaan met die brief. [betrokkene 2] zegt dat die man woensdag komt en vragen had over die sleutels of zoiets. [verdachte] vraagt hoe het is gegaan met die portugees? [betrokkene 2] zegt dat die man de hele tijd dingen vraagt maar dat zij op non-actief staan toch? [verdachte] zegt dat [verdachte] had gehoord dat [betrokkene 2] wat voor die Afrikaan geregeld had. [betrokkene 2] zegt dat [betrokkene 2] wat voor [verdachte] had, maar dat die kaolo koelie lauw doet. [betrokkene 2] zegt dat [betrokkene 2] een 3-dingetje voor [verdachte] had. [verdachte] vraagt die zonder dak? [betrokkene 2] zegt ja ja die, maar met harde dak. [verdachte] zegt ja slimmerik en dat ze die zelf toch wel hadden kunnen doen.

Datum: 13-10-2014

Tijdstip: 19:23

Lijn: [telefoonnummer 3]

Gespreksnummer: 161

[betrokkene 2] wordt gebeld door [verdachte] .

[betrokkene 2] zegt dat die gele dingen hoofdpijn zijn en dat [betrokkene 2] er buiten maar eentje gevonden heeft. [verdachte] zegt dat [verdachte] ze toch al gemaakt heeft en dat [verdachte] ze niet opnieuw gaat maken. [verdachte] zegt dat [verdachte] nu niet in Amsterdam is. [betrokkene 2] zegt dat de man zegt dat hij hem morgenochtend gaat pakken. [verdachte] zegt dat [verdachte] er niet om gaat liegen en dat als de andere man komt dat die dan weg is. [betrokkene 2] vraagt of [verdachte] er nog een kan doen. [verdachte] zegt dat [verdachte] dat niet redt. [betrokkene 2] zegt dat [betrokkene 2] ze ook zelf kan maken, maar dat [betrokkene 2] dan naar Dordrecht moet. [betrokkene 2] zegt dat [betrokkene 2] net door die man gebeld was en dat het nu al twee dagen duurt. [verdachte] zegt dat [verdachte] zo die gozer gaat bellen en als die hem wil is die weg.

Datum: 16-10-2014

Tijdstip: 16:05

Lijn: [telefoonnummer 3]

Gespreksnummer: 354

[betrokkene 2] wordt gebeld door [verdachte] .

[verdachte] vraagt gaat ie niks geven voor het brengen? [betrokkene 2] zegt nee toch, dat is voor de prek (fon) [verdachte] zegt als iemand anders moest brengen, moet ie toch ook betalen. [betrokkene 2] zegt ik ga hem bellen. [verdachte] zegt dat [betrokkene 2] tegen hem moet zeggen, diegene gaat het brengen, geef hem een barkie, als iemand anders het doet moet ie toch ook betalen.

Datum: 20-10-2014

Tijdstip: 15:39

Lijn: [telefoonnummer 3]

Gespreksnummer: 662

140-2 Telefonisch contact tussen [medeverdachte 2] en [verdachte]

140.2 Een proces-verbaal van bevindingen, opgemaakt door opsporingsambtenaar [verbalisant 7] , de aanvulling zaaksdossier criminele organisatie (artikel 140 Sr) van 2 juni 2015, nummer 26DLR14031-1819, pagina’s 14 tot en met 16.

Dit proces-verbaal houdt in als relaas van deze opsporingsambtenaar, voor zover van belang en zakelijk weergegeven:

[medeverdachte 2] wordt gebeld door [verdachte] .

[medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] geen gele kon maken, maar dat ging vandaag toch sowieso niet lukken. [verdachte] zegt oké maar dat het van [verdachte] is toch? [medeverdachte 2] zegt ja maar dat het wel een beetje duurder is geworden, hij is vol vol. [verdachte] zegt dat [medeverdachte 2] een beetje normaal begint te bedragen en dat [verdachte] nu niet meer terug kan gaan omdat te vertellen en dat het zo niet werkt. [medeverdachte 2] zegt dat hij toch een volle heeft en dat dat toch anders is. [verdachte] zegt dat [verdachte] niet tegen [medeverdachte 2] gaat liegen en dat [verdachte] precies wat hij gegeven heeft, 350 en dat [medeverdachte 2] er zelf bij mag zijn.

[medeverdachte 2] vindt het broeia, anders eet [medeverdachte 2] ook niet, [verdachte] zegt dat [verdachte] die ander ook bomvol had gehad en die was 1,5. [medeverdachte 2] zegt dat deze ook eh (op de achtergrond zijn vallende kentekenplaten te horen) vierkant hoor. [verdachte] zegt dat [medeverdachte 2] zich een keer moet gedragen en dat [verdachte] nu niet kan zeggen he moet meer, want dan is [verdachte] net een kleine jongen.

Datum: 13-02-2015

Tijdstip: 19:02

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 1314

[medeverdachte 2] belt uit naar [verdachte] .

vraagt waar zijn telefoontje blijft. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] het zo hoort want iemand zou komen kijken voor die (niet te verstaan). [verdachte] zegt doe normaal en zegt dat [medeverdachte 2] dat ding voor [verdachte] moet regelen. [medeverdachte 2] zegt dat hij (3e persoon) tegen [verdachte] zei datje die dingen niet vaak tegen komt en dat het echt een kanon is. [verdachte] zegt dat [verdachte] hem (3e persoon) wel een barkie er bij heeft en dat ie het moet brengen. [verdachte] vraagt of binnen ook goed is en vraagt vol toch? [medeverdachte 2] zegt alleen buiten en dat die stoel niet van leer is. [verdachte] zegt dat ze samen (niet te verstaan) kunnen. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] dat zegt maar dat hij (3e persoon) zegt al/een omdat ie zo snel is. [verdachte] zegt een hoer is met zijn snor en zegt wat [verdachte] aan die snel heeft, gewoon in zijn kut stoppen. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] dat ook tegen hem (3e persoon) zei maar dat [medeverdachte 2] over twee dagen die andere heeft en dat [verdachte] die wel voor een mooi prijsje kan nemen. [verdachte] zegt kijk nog en is goed. [medeverdachte 2] vraagt of het nog wat was geworden met die grote. [verdachte] zegt ja en dat hij (3e persoon) strakjes zegt en dat [verdachte] wel mee gaat.

Datum: 12-02-2015

Tijdstip: 16:14

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 1264

[medeverdachte 2] wordt gebeld door [verdachte] .

[medeverdachte 2] zegt dat die man een beetje moeilijk doet. [verdachte] vraagt waarom die man moeilijk doet terwijl hij (iets) van [medeverdachte 2] is. [medeverdachte 2] zegt dat de sleutel van [medeverdachte 2] Is. [medeverdachte 2] zegt dat die man net naar [medeverdachte 2] toegekomen is en nu geeft die man aan dat hij er 12 barkie voor kan krijgen. [verdachte] zegt dat [verdachte] nu voor lui staat bij iemand anders en dat vindt [verdachte] erg en dat geld namelijk niet het probleem is. [medeverdachte 2] gaat hem nu gelijk bellen kijken of er nog mogelijkheden zijn.

Datum: 14-02-2015

Tijdstip: 16:36

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 1381

[medeverdachte 2] belt uit naar [verdachte] .

[medeverdachte 2] zegt dat die Bolle zei dat [verdachte] ook effe snel die dinges maken en vraagt of dat nu nog kan. [verdachte] zegt watte? [medeverdachte 2] zegt dinges, die slijpen, slijpen. [verdachte] zegt dat dat nu natuurlijk niet kan maar alleen voor netjes (niet te verstaan) niet voor nu. [verdachte] zegt dat [medeverdachte 2] het toch had gedaan en ze toch in zijn zak had. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] die nummers al had, en dat hij (3e persoon, vermoedelijk Bolle) die aan [betrokkene 6] had gegeven en dat hij (3e persoon) tegen [medeverdachte 2] zei dat ze om 8 uur klaar zijn.

Datum: 12-03-2015

Tijdstip: 21:53

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 3076

Het hof begrijpt dat met De Bolle [medeverdachte 1] wordt bedoeld.

Vervolg bovenstaand gesprek (gespreksnummer 3076)

[medeverdachte 2] voert een gesprek met [verdachte] (onbekend wie het gesprek tot stand brengt).

[medeverdachte 2] zegt dat hij (3e persoon, vermoedelijk Bolle) nu belt en zegt dat hij (3e persoon) het wel kan maken maar hem eerst moet kalibreren en voor hem een andere sleutel moest brengen. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] had gezegd dat [medeverdachte 2] het nu voor hem brengen kon, maar dat hij (3e persoon) toen zei dat het nu laat is en het herrie maakt en vroeg of het morgen kan. [medeverdachte 2] zegt dat die andere man klaar staat en belde om nu te gaan. [medeverdachte 2] zegt datje kalibreren met een andere sleutel doet. [verdachte] zegt datje wel een andere sleutel moet hebben. [medeverdachte 2] vraagt of [verdachte] dat niet heeft. [verdachte] zegt nee. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] er een van die andere man kan pakken. [verdachte] zegt dat [medeverdachte 2] die code van die Bolle naar [verdachte] moet sturen.

Datum: 12-03-2015

Tijdstip: 21:54

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 3092

140-3 Telefoongesprekken [medeverdachte 1]

140.3 Een proces-verbaal van bevindingen, opgemaakt door opsporingsambtenaar [verbalisant 7] , Zaaksdossier criminele organisatie (artikel 140 Sr) van 13 maart 2015, nummer 26DLR14031- 837, pagina 28 en 29.

Dit proces-verbaal houdt in als relaas van deze opsporingsambtenaar, voor zover van belang en zakelijk weergegeven:

[medeverdachte 2] wordt gebeld door [medeverdachte 1] . [medeverdachte 1] vraagt of [medeverdachte 2] mee gaat net de grens over. [medeverdachte 2] vraagt wat [medeverdachte 1] daar gaat doen. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 1] met zijn team daar naar toe gaat en dat [medeverdachte 1] dacht dat [medeverdachte 2] misschien wel wil aansluiten want er is één plaatsje over. [medeverdachte 1] zegt dat het bij Desso (fonetisch) is, een uurtje er over heen. [medeverdachte 2] zegt dat dat best ver is. [medeverdachte 1] vraagt of [medeverdachte 1] het ding van [medeverdachte 2] mag lenen. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 1] er twee heeft. [medeverdachte 1] zegt dat er één bij hem is en dat die andere het niet doet. [medeverdachte 1] vraagt wie het [medeverdachte 2] geleerd heeft. [medeverdachte 2] zegt leerling overtreft zijn meester pik. [medeverdachte 1] zegt wees een beetje sportief, ga mee of leen mij dat ding van jou.

Datum: 19-01-2015

Tijdstip: 13:17

Lijn: [telefoonnummer 6]

Gespreksnummer: 1.166

[medeverdachte 2] belt uit naar [medeverdachte 1] . [medeverdachte 2] vraagt wat [medeverdachte 1] aan het doen is. [medeverdachte 1] zegt Damsco dingen, boem boem stoute dingen. [medeverdachte 2] zegt ja en vraagt actief? [medeverdachte 1] zegt ja toch. [medeverdachte 2] zegt lekker bezig. [medeverdachte 1] zegt dat in Rotterdam de matties van [medeverdachte 1] nooit bellen, alleen wanneer ze wat nodig hebben van [medeverdachte 1] . [medeverdachte 1] zegt dat in Amsterdam ze [medeverdachte 1] gewoon komen ophalen. [medeverdachte 2] vraagt of [medeverdachte 1] en [medeverdachte 2] nog wat gaan verdienen. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 1] het zo laat weten.

Datum: 04-02-2015

Tijdstip: 00:58

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 666

[medeverdachte 2] wordt gebeld door [medeverdachte 1] . [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 2] een vuile vieze flikker is en zijn afspraken niet na komt. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] de code wel heeft maar dat die sleutel nog niet klaar is. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 2] die code van [medeverdachte 1] heeft gekregen en dat [medeverdachte 2] zei dat [medeverdachte 2] hem die dag zou gaan ophalen. [medeverdachte 2] zegt dat het wel kan, slijpen gewoon en datje die dinges moet omvormen naar een code. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 1] het vervelend vindt en er niet van houdt om achter zijn kont aan te moeten lopen. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] dat ding van die boy heeft en dat ze ook gewoon zelf kunnen gaan. [medeverdachte 1] zegt vraagt of [medeverdachte 1] het nu nog kan maken. [medeverdachte 2] zegt ja en dat [medeverdachte 1] er eentje bij [C] had laten maken. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 1] het echt heeft gehad en het anders niet zou vragen en dat [medeverdachte 1] ’s geld op is. [medeverdachte 1] vraagt of [medeverdachte 2] wat wil verdienen. [medeverdachte 2] zegt altijd toch. [medeverdachte 1] zegt kom met die Turbo en dat [medeverdachte 2] dan nu moet komen en dat [medeverdachte 2] dan nog wat lekkers kan verdienen.

Datum: 07-02-2015

Tijdstip: 16:41

Lijn: [telefoonnummer 5] Gespreksnummer: 927

[medeverdachte 2] belt uit naar [medeverdachte 1] . [medeverdachte 2] vraagt of [medeverdachte 2] gelijk die gele mee moet nemen. [medeverdachte 1] zegt dat als [medeverdachte 2] wilt bewegen dan wel he. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] er niet in gaat rijden en dan wel wacht tot morgen. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 2] ze wel mee kan nemen en dat [medeverdachte 1] ’s mattie er misschien wel in wil rijden. [medeverdachte 2] vraagt of [medeverdachte 1] ze wel wil bewaren. [medeverdachte 1] zegt zeker, dat er sowieso een stash daar is en dat [medeverdachte 2] zich niet druk hoeft te maken.

Datum: 09-02-2015

Tijdstip: 22:21

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 1088

[medeverdachte 2] wordt gebeld door [medeverdachte 1] . [medeverdachte 1] vraagt of [medeverdachte 2] morgen bij [medeverdachte 1] is. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 1] het moet zeggen en dat [medeverdachte 1] toch naar [medeverdachte 2] kan komen. [medeverdachte 1] zegt hoe dan. [medeverdachte 2] vraagt of [medeverdachte 1] niet met die dikke is en zegt dat het lijkt alsof [medeverdachte 2] daar niet in mag zitten. [medeverdachte 1] zegt waarom [medeverdachte 2] daar niet in mag zitten. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] een chauffeur mee neemt omdat [medeverdachte 2] er niet zelf in gaat rijden. [medeverdachte 1] vraagt welke chauffeur. [medeverdachte 2] zegt [betrokkene 7] omdat [betrokkene 7] nog veel moet betalen. [medeverdachte 2] vraagt of dat ding naar Damsko moet. [medeverdachte 1] zegt dat zij hem hier op komen halen. [medeverdachte 2] zegt dat hij wel snel is, dat wel weer. [medeverdachte 2] vraagt of hij die kale gelijk vijf barkie moet geven. [medeverdachte 1] zegt dat dat wel logisch is en dat [medeverdachte 2] het geld aan die kale moet geven.

Datum: 11-02-2015

Tijdstip: 00:17

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 1177

[medeverdachte 2] wordt gebeld door [medeverdachte 1] . [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 1] denkt dat ze die ding bij Kale gaan brengen. [medeverdachte 2] zegt nog niet maar dat die ding ook kankerdik is. [medeverdachte 2] zegt dat hij (3e persoon) hem niet echt voor die prijs gaat krijgen. [medeverdachte 1] zegt anders laten we samen breken man. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 1] alles van leerst (niet te verstaan) alles gewoon, dat die man net ook is geweest en dat [medeverdachte 1] hem zes barkies heeft gegeven. [medeverdachte 2] zegt ja. [medeverdachte 1] zegt dat als [medeverdachte 2] hem voor zeven affoe (7,5) zou pakken het boem zou zijn en dat ze hem kunnen breken bij die man. [medeverdachte 2] gaat kijken. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 1] [betrokkene 8] (fonetisch) ook gesproken heeft en dat [betrokkene 8] heeft gezegd dat hij groen licht heeft en het zeker vandaag is.

Datum: 13-02-2015

Tijdstip: 14:02

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 1292

Het hof begrijpt dat met ‘De Kale’ [verdachte] wordt bedoeld.

[medeverdachte 2] wordt gebeld door [medeverdachte 1] . [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 2] moet helpen, hier in de buurt en of [medeverdachte 2] met iemand kan komen, om te rijden toch. [medeverdachte 2] zegt ja kan. [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 2] toch ook iets kleins moest hebben. [medeverdachte 2] zegt ja ja. [medeverdachte 1] zegt dat kan toch ook gelijk dan. [medeverdachte 2] zegt ja toch en vraagt of het ook wat oplevert of vrienden dienstje? [medeverdachte 1] zegt dat [medeverdachte 1] [medeverdachte 2] gewoon wat gaat geven en vraagt of [medeverdachte 2] ook wat dingen moet doen. [medeverdachte 2] zegt ja toch en 1 voor jou en 1 voor mij. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] nu bij Belldam.com.eu zit te kijken en dat [medeverdachte 2] die kastje misschien gewoon gaat kopen. [medeverdachte 1] vraagt welke. [medeverdachte 2] zegt voor die dingen van jullie. [medeverdachte 1] vraagt hoe duur die is. [medeverdachte 2] zegt dat hij hier staat voor 28: [medeverdachte 1] zegt datje hem al voor 22 al kunt pakken. [medeverdachte 2] zegt bij hem. [medeverdachte 1] zegt datje hem voor 22 al kunt pakken. [medeverdachte 1] zegt dat het gewoon een programmaatje is. [medeverdachte 2] zegt dat Belldam dat ook al zegt en dat als je gewoon die nummers geeft bij de dealer, hij dat zo op het scherm ziet en je niks hoeft te zoeken. [medeverdachte 2] zegt dat [medeverdachte 2] dacht dat je vroeger de nummers, de aircoleiding kan bestellen en of het ook niet op zo'n papiertje kan staan.

Datum: 22-02-2015

Tijdstip: 20:59

Lijn: [telefoonnummer 5]

Gespreksnummer: 2022”

Het bestreden arrest bevat de volgende overwegingen met betrekking tot deze bewezenverklaring:

“Criminele organisatie

Door de verdachte gepleegde misdrijven

In het voorgaande heeft het hof de bewijslevering besproken ten aanzien van de feiten 2 tot en met 4. Op grond van de inhoud van de bewijsmiddelen acht het hof bewezen dat de verdachte de drie ten laste gelegde diefstallen van auto’s heeft medegepleegd. Zijn mededaders bij feit 2, gepleegd op 4 juli 2014 in Huizen, waren [betrokkene 2] en [medeverdachte 1] . De feiten 3 en 4, gepleegd op respectievelijk 14 en 21 oktober 2014 in Amsterdam, heeft de verdachte gepleegd met [betrokkene 2] .

Contacten

De verdachte heeft met [betrokkene 2] telefonisch contact gehad in de periode 11 tot en met 20 oktober 2014. Dit is ongeveer dezelfde periode als die waarin de diefstallen in Amsterdam zijn gepleegd door de verdachte en [betrokkene 2] . Deze contacten hadden, zo blijkt uit de weergave van opgenomen en afgeluisterde telefoongesprekken, betrekking op te stelen dan wel gestolen auto’s. Daarbij moet in het midden blijven of het daarbij is gegaan over de gestolen Range Rovers of over andere auto’s. De relevante inhoud van deze gesprekken is opgenomen in de bewijsmiddelen onder nummer 140-1.

Daarnaast heeft de verdachte per telefoon contact gehad met [medeverdachte 2] in de periode 30 januari 2015 tot 16 maart 2015. Dit blijkt uit de weergave van de opgenomen en afgeluisterde telefoongesprekken opgenomen in de bewijsmiddelen onder nummer 140-2.

Ook [medeverdachte 1] en [betrokkene 2] , de mededaders van de bewezen verklaarde diefstallen stonden in contact met [medeverdachte 2] . De bewijsmiddelen houden wat betreft [medeverdachte 1] diverse telefoongesprekken in, gevoerd in de periode 19 januari tot en met 22 februari 2015. Dit blijkt uit de inhoud van bewijsmiddelen onder nummer 140-3. Tijdens een van de gesprekken komt de verdachte (‘de kale’) ook ter sprake als een persoon met een relevante bijdrage. De onderschepte gesprekken tussen [betrokkene 2] en [medeverdachte 2] , zoals opgenomen in de bewijsmiddelen onder nummer 140-4, zijn gevoerd op 3 oktober en 5, 17 en 19 november 2014. Ook blijkt dat [betrokkene 2] over [medeverdachte 2] (‘Koelie’) spreekt met een onbekende derde, in de sleutel van autodiefstallen.

Rol en netwerk van [medeverdachte 2]

heeft zich schuldig gemaakt aan diefstal en heling van auto’s. Blijkens de inhoud van de bewijsmiddelen 140-5 is hij op 25 september 2014 als bestuurder aangetroffen in een gestolen Volvo V50 en heeft hij op 6 november 2014 in Amsterdam tezamen en in vereniging met [betrokkene 2] twee dure auto’s gestolen. [medeverdachte 2] heeft een auto gestolen in Düsseldorf op 20 of 21 januari 2015 en samen met [betrokkene 9] heeft [medeverdachte 2] op 16 september 2014 een BMW 520D gestolen in Zierikzee. Voorts heeft [medeverdachte 2] , tezamen en in vereniging met onder anderen [medeverdachte 1] en [betrokkene 2] een BMW 3er Reihe gestolen in Ouddorp op 21 april 2014.

[medeverdachte 2] heeft veelvuldig telefonisch contact gehad met nog enkele andere personen die kennelijk betrokken waren bij diefstal en heling van auto’s. Daarbij gaat het in het bijzonder om [betrokkene 8] , [betrokkene 10] , [betrokkene 11] en [betrokkene 9] . Ook onderling hebben deze personen contact onderhouden. Een enkele keer geeft [medeverdachte 2] instructies aan onbekend gebleven personen. De relevante inhoud van deze gesprekken is opgenomen in de bewijsmiddelen onder nummer 140-6.

Ook [betrokkene 12] is met grote regelmaat in contact geweest met [medeverdachte 2] en met enkele andere hiervoor genoemde personen. [betrokkene 12] heeft verklaard over de samenwerking met [medeverdachte 2] tijdens het verhoor bij de politie op 7 mei 2015. De hierop betrekking hebbende bewijsmiddelen zijn opgenomen onder nummer 140-7. Gevraagd naar de afzet van gestolen auto’s heeft [betrokkene 12] geantwoord dat er vraag is naar dure, snelle en luxe auto’s. Voorts heeft hij verklaard over het gebruik van jammers. Ook [betrokkene 10] heeft verklaard over de aanmaak van kentekenplaten, de verkoop van gestolen auto’s en over de positie van [medeverdachte 2] (bewijsmiddel 140-8).

Loods

[betrokkene 12] trad bovendien op als huurder van een loods, gelegen aan de [f-straat 1] in Rotterdam . Deze loods, door [medeverdachte 2] , [betrokkene 8] , [betrokkene 10] en [betrokkene 12] ook wel aangeduid als de “basis”, is één van de verbindende elementen in de organisatie geweest. In de loods zijn op 25 november 2014 onderdelen van gestolen voertuigen aangetroffen. Voorts blijkt uit opgenomen en afgeluisterde telefoongesprekken dat op handen zijnde controles in de loods tot onrust onder [betrokkene 12] en [medeverdachte 2] aanleiding geven (bewijsmiddel 140-9).

In beslag genomen voorwerpen

Bij vrijwel alle hiervoor genoemde personen zijn op 16 maart 2015 tijdens doorzoekingen van de woningen waarin zij verbleven, voorwerpen aangetroffen die in verband zijn gebracht met diefstal van auto’s en de vervaardiging van sleutels en valse kentekenplaten. In de woning van de verdachte heeft een doorzoeking plaatsgevonden op 14 april 2015. Daarbij is onder meer een slotentrekker aangetroffen en in beslag genomen (bewijsmiddelen 140-10).

Afnemers

Uit de bewijsmiddelen blijkt voorts dat in het bijzonder [medeverdachte 2] en [betrokkene 8] contact onderhielden met afnemers van auto’s. In een aantal gevallen was zelfs sprake van bestellingen. Contactpersonen zijn onder anderen [betrokkene 13] , [betrokkene 14] en [betrokkene 15] (bewijsmiddelen 140-11).

Conclusie over inhoud contact

In het licht van al het voorgaande kunnen de gesprekken die de verdachte met [medeverdachte 2] heeft gehad niet anders worden uitgelegd dan als betrekking hebbend op gestolen of te stelen auto’s. De gesprekken gaan onder meer over de overdracht van een auto aan een derde persoon en de aanmaak van kentekenplaten en van een sleutel. In die processen heeft de verdachte kennelijk een rol bij de praktische uitvoering. De verdachte heeft hierover zelf geen vragen van het hof willen beantwoorden, hetgeen met zich brengt dat geen enkele aanleiding bestaat om van de mogelijkheid van een andere, de verdachte ontlastende, uitleg van de inhoud van de telefoongesprekken uit te gaan.

Deelneming aan een criminele organisatie?

Bij deze stand van zaken staat ter beantwoording de vraag of het voorgaande, in onderling verband en samenhang beschouwd, ook het bewijs oplevert dat de verdachte heeft deelgenomen aan een criminele organisatie.

Naar het oordeel van het hof is daarvan sprake geweest. De organisatie heeft bestaan uit de personen: [medeverdachte 2] , [betrokkene 2] , [betrokkene 8] , [betrokkene 11] , [betrokkene 9] , [betrokkene 10] , [betrokkene 12] , [medeverdachte 1] en de verdachte.

Structuur en duurzaamheid

Uit de gebezigde bewijsmiddelen blijkt dat een zekere structuur en duurzaamheid hebben bestaan. Die structuur komt tot uitdrukking in de relaties die diverse personen met [medeverdachte 2] hebben gehad waarbij uiteenlopende aspecten van voertuigcriminaliteit de telkens terugkerende onderwerpen van gesprek waren. Daarnaast is voldoende duidelijk sprake geweest van een “binnenkant” en een “buitenkant” van de organisatie. Wat de “binnenkant” betreft overweegt het hof dat er een vast omlijnde groep van ongeveer tien personen is geweest. Zij pleegden in wisselende samenstelling diefstallen en hadden op regelmatige basis onderling contact. Ze stonden allen in verbinding met [medeverdachte 2] . In meer of mindere mate hadden zij ook onderling contact. Bovendien zijn diverse opdrachtgevers respectievelijk afnemers aan te wijzen. Zij vormden tezamen de relevante omgeving van de organisatie waarmee individuele deelnemers relaties onderhielden (de “buitenkant”). Het is overigens niet in alle gevallen mogelijk gebleken de identiteit van de betrokken afnemers te achterhalen.

Er mag van worden uitgegaan dat niet alle deelnemers elkaar kenden, maar dat is een eis die in de rechtspraak niet wordt gesteld aan het bewijs. In elk geval kan uit de inhoud van de afgeluisterde en opgenomen telefoongesprekken worden opgemaakt dat de betrokkenen elkaar regelmatig benaderden met de vraag om hulp, bemiddeling of verstrekking van een stuk gereedschap.

Betekenis komt in dit verband ook toe aan een gezamenlijk gebezigd jargon. Kennelijk met de bedoeling zich op versluierende wijze uit te drukken hanteerden de betrokkenen enigszins gecodeerde aanduidingen voor automerken en -types (bempie, een zes, een vijf) en voor kentekenplaten (een gele).

De loods aan de [f-straat] in Rotterdam vormde eveneens een structurerend element. Weliswaar is de verdachte er nooit gezien en is hij er, volgens zijn eigen verklaring, zelfs nooit geweest, maar dit doet niet af aan de constatering dat de beschikbaarheid van deze locatie heeft bijgedragen aan de structuur van de organisatie als geheel.

De duurzaamheid is met het voorgaande gegeven. Gedurende een periode van aanzienlijke duur zijn de diefstallen van veelal dure auto’s uitgevoerd en heeft telecommunicatie tussen betrokkenen plaatsgevonden. De verdachte komt gespreid over die gehele periode als pleger van misdrijven waarop de organisatie het oog had dan wel als deelnemer aan gesprekken met een criminele intentie in de bewijsvoering naar voren.

Oogmerk van de organisatie

Het oogmerk van de organisatie is onmiskenbaar voertuigcriminaliteit in de brede zin van het woord geweest. De deelnemers hadden een gemeenschappelijke oriëntatie. Deze blijkt uit de door [medeverdachte 2] , [medeverdachte 1] , [betrokkene 2] en [verdachte] gepleegde misdrijven. In de woningen waar zij woonden of verbleven en in woningen van enkele andere deelnemers zijn voorwerpen aangetroffen die geschikt of bestemd zijn voor autodiefstallen en daarmee verband houdende activiteiten.

Bedoeld oogmerk blijkt ook uit de inhoud van de voor het bewijs gebezigde telefoongesprekken.

De verdachte als deelnemer

Tot slot de deelneming door de verdachte aan de organisatie. Van deelneming aan een organisatie als bedoeld in artikel 140 Sr kan slechts dan sprake zijn als aan twee vereisten is voldaan:

1 ) de verdachte behoort tot hef samenwerkingsverband; en

2) de verdachte heeft een aandeel in, dan wel ondersteunt, gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het in die artikelen bedoelde oogmerk.

Anders dan de raadsman is het hof van oordeel dat de bijdrage van de verdachte voldoende substantieel is geweest om deze aan te merken als deelneming in de zin van artikel 140 Sr. Gespreid over de tweede helft van 2014 heeft de verdachte drie maal deelgenomen aan de diefstal van een auto tezamen met één of meer personen die ook deel uitmaakten van het samenwerkingsverband. Vervolgens is hij in het eerste kwartaal van 2015 met regelmaat gesprekspartner van [medeverdachte 2] die een sleutelrol vervult bij diefstallen van auto’s en de verkoop van die auto’s. In dat verband blijkt de verdachte in praktische zin een rol van betekenis te vervullen, welke op zijn minst als ondersteunend kan worden gekwalificeerd. Over de precieze inhoud daarvan heeft hij niet willen verklaren, maar dat doet in het geheel niet af aan de bewijswaarde en bewijskracht die aan de tapgesprekken kunnen worden toegekend.

Het hof acht bewezen dat de verdachte het onder 1 ten laste gelegde heeft begaan. Daartoe zijn, in het licht van hetgeen hiervoor is overwogen, redengevend de in de bijlage opgenomen bewijsmiddelen die betrekking hebben op de ten laste gelegde deelneming aan een criminele organisatie en de bewijsmiddelen die betrekking hebben op de feiten 2 tot en met 4.”

Ik stel voorop dat de klacht niet is dat, nu er onvoldoende bewijs is voor het onder 2 en 3 bewezenverklaarde medeplegen van gekwalificeerde autodiefstallen (zoals in de beide andere middelonderdelen wordt betoogd), er ook onvoldoende bewijs is voor deelname aan een criminele organisatie. De klacht berust op de veronderstelling dat het onder 2 en 3 tenlastegelegde wél bewezen kan worden. Ik zal bij de bespreking van de klacht eerst van de juistheid van die veronderstelling uitgaan. Aan het slot van de bespreking van de klacht ga ik in op de vraag of, als de Hoge Raad mij zou volgen in mijn oordeel met betrekking tot het onder 2 bewezenverklaarde feit, dat tot consequentie moet hebben dat ook de bewezenverklaring van het onder 1 bewezenverklaarde feit geen stand kan houden.

De kern van de klacht is dat het medeplegen van de gekwalificeerde diefstallen met medeverdachten [betrokkene 2] en [medeverdachte 1] nog niet betekent dat verdachte daarmee ook deel heeft uitgemaakt van een criminele organisatie. Betwist wordt dat verdachte tot die organisatie behoorde nu zijn contacten zich beperkten tot deze medeverdachten en niet uit de bewijsmiddelen blijkt dat de door hem gepleegde diefstallen op enige wijze hebben gestrekt tot of rechtstreeks verband hebben gehouden met de verwezenlijking van het oogmerk van de organisatie. Ook de telefonische contacten met medeverdachte [medeverdachte 2] kunnen volgens de steller van het middel niet tot die conclusie leiden, aangezien daaruit niet kan worden afgeleid op welke wijze verdachte daarmee een bijdrage leverde aan de organisatie.

Vooropgesteld moet worden dat voor een veroordeling ter zake van art. 140 lid 1 Sr is vereist dat sprake is van een samenwerkingsverband met een zekere duurzaamheid en structuur, tussen de verdachte en ten minste één andere persoon. De verdachte dient te behoren tot het samenwerkingsverband en een aandeel te hebben in, dan wel ondersteuning te bieden aan, gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het criminele oogmerk van de organisatie. Voor deelneming als bedoeld in art. 140 Sr is voldoende dat de verdachte in zijn algemeenheid weet dat de organisatie tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven. De verdachte behoeft dus geen wetenschap te hebben van concrete misdrijven die door de organisatie worden beoogd.21.

Het hof heeft kort gezegd vastgesteld dat de verdachte gespreid over de tweede helft van 2014 drie autodiefstallen heeft gepleegd samen met medeverdachte [betrokkene 2] respectievelijk [medeverdachte 1] en dat de verdachte, net als voornoemde medeverdachten, in het eerste kwartaal van 2015 meerdere telefoongesprekken heeft gehad met medeverdachte [medeverdachte 2] , de spil in het criminele web, die niet anders kunnen worden uitgelegd dan als betrekking hebbend op gestolen of te stelen auto’s. Deze uitleg van het hof van de telefoongesprekken vind ik, gelet op de hiervoor onder 8.2 weergegeven inhoud hiervan en de omstandigheid dat de verdachte hierover zelf geen vragen heeft willen beantwoorden, niet onbegrijpelijk. Bovendien komt de verdachte (“kale”) in telefoongesprekken tussen medeverdachten [medeverdachte 1] en [medeverdachte 2] ook meerdere malen naar boven (“ [medeverdachte 2] vraagt of hij die kale gelijk vijf barkie moet geven. [medeverdachte 1] zegt dat dat wel logisch is en dat [medeverdachte 2] het geld aan die kale moet geven”). Het oordeel van het hof dat de verdachte kennelijk een al dan niet ondersteunende rol heeft vervuld bij de praktische uitvoering van de door de organisatie beoogde voertuigcriminaliteit, vind ik dan ook niet onbegrijpelijk. Daaraan doet, anders dan de steller van het middel betoogt, niet af dat het hof de precieze inhoud van de rol van de verdachte niet heeft kunnen vaststellen.

Het oordeel van het hof dat de verdachte door zo te handelen daadwerkelijk een bijdrage heeft geleverd aan gedragingen die strekken tot of rechtstreeks verband houden met de verwezenlijking van het criminele oogmerk van de organisatie en daarmee aan die organisatie heeft deelgenomen, is gelet op het voorgaande niet onbegrijpelijk.

Dan nu de vraag of, als de Hoge Raad met mij van oordeel zou zijn dat de bewezenverklaring van het onder 2 tenlastegelegde feit ontoereikend is gemotiveerd, daarvan de consequentie moet zijn dat ook het bewijs van deelname aan een criminele organisatie ontoereikend is. Het hof heeft in aanmerking genomen dat de verdachte “gespreid over de tweede helft van 2014 (…) drie maal deelgenomen [heeft] aan de diefstal van een auto tezamen met één of meer personen die ook deel uitmaakten van het samenwerkingsverband”. Van die drie diefstallen blijven er twee over, gepleegd in oktober 2014. Ik meen dat het oordeel van het hof dat de bijdrage van de verdachte “voldoende substantieel” is geweest om aangemerkt te kunnen worden als deelname aan de criminele organisatie, daardoor niet wordt aangetast, nu het hof ook in aanmerking heeft genomen dat de verdachte in het eerste kwartaal van 2015 met regelmaat contact had met medeverdachte [medeverdachte 2] , die een sleutelrol bij de diefstal van auto’s vervulde, en dat daaruit kan worden afgeleid dat de verdachte bij die diefstallen ten minste een ondersteunende rol vervulde.

De derde deelklacht faalt.

Het middel slaagt voor zover het klaagt over de bewezenverklaring van het onder 2 tenlastegelegde feit. Het middel faalt voor het overige en kan in zoverre worden afgedaan met de aan art. 81 lid 1 RO ontleende motivering.

Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak ten aanzien van de beslissingen over het onder 2 tenlastegelegde feit en de strafoplegging en tot verwerping van het cassatieberoep voor het overige.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG