Hof Leeuwarden, 02-04-2008, nr. 0600147

Tegen de weergave van de vaststaande feiten in rechtsoverweging 3 (3.1 t/m 3.17) van genoemd vonnis d.d. 14 december 2005 is geen grief ontwikkeld, zodat ook in hoger beroep van die feiten zal worden uitgegaan.

Waar het debat tussen partijen zich in eerste aanleg volledig toespitste op de schade als gevolg van het niet toekennen van melkquotum voor karnemelk, stelt [appellant] thans expliciet (zie de memorie van grieven sub 23, alsmede de toelichting op de grieven 1 en 3) dat zijn vordering mede ziet op de schade die voortvloeit uit het niet toekennen van een hoger melkquotum voor de overige zure boerderijzuivelproducten. Nu Tuinman Sleijfer in de memorie van antwoord sub 2.5 erkent dat de rechtbank ten onrechte de vorderingen van [appellant] ten aanzien van de andere zuivelproducten niet in haar beoordeling heeft meegenomen, zal het hof ervan uitgaan dat zij heeft begrepen dat de vordering van [appellant] mede betrekking heeft op de thans aan de orde zijnde schade. Aangezien de rechtbank niet op de schade wegens het niet toekennen van een hoger melkquotum voor de overige zure boerderijzuivelproducten is ingegaan, bevat het vonnis op dit punt een omissie. Het hof zal er derhalve bij de behandeling van de primaire vordering van uitgaan dat deze mede betrekking heeft op schade wegens het niet toekennen van een hoger melkquotum voor de overige zure boerderijzuivelproducten.

De primaire vordering

Indien er veronderstellenderwijs van wordt uitgegaan dat mr. [naam betrokkene] een beroepsfout heeft gemaakt door geen beroep in te stellen tegen het besluit van 4 mei 1994 (zie r.o. 10 van het bestreden vonnis, waartegen de incidentele grief is gericht), zijnde de grondslag voor de primaire vordering, en indien er tevens veronderstellenderwijs van wordt uitgegaan dat deze beroepsfout heeft geleid tot de door [appellant] gevorderde schade, komt aan de orde het verweer van Tuinman Sleijfer dat de rechtsvordering van [appellant] tot vergoeding van deze schade ingevolge art. 3:310 lid 1 BW is verjaard.

Het hof overweegt dienaangaande als volgt.

Vooropgesteld dient te worden dat de korte verjaringstermijn van art. 3:310 lid 1 BW, gelet op de strekking van deze bepaling, pas begint te lopen op de dag na die waarop de benadeelde daadwerkelijk in staat is een rechtsvordering tot vergoeding van deze schade in te stellen (zie o.m. HR 31 oktober 2003, NJ 2006, 112).

Naar het oordeel van het hof was [appellant] daadwerkelijk in staat een rechtsvordering in te stellen vanaf het moment dat hij wist dat [naam betrokkene] geen beroep had ingesteld tegen het besluit van 4 mei 1994. Voor het antwoord op de vraag of, en zo ja in welke mate, [appellant] als gevolg van de (veronderstelde) beroepsfout schade heeft geleden, moet in beginsel worden beoordeeld hoe het College van Beroep voor het bedrijfsleven (hierna ook wel: het CBB) - indien [appellant] destijds beroep zou hebben ingesteld - zou hebben behoren te beslissen, althans moet het te dier zake toewijsbare bedrag worden ingeschat aan de hand van de goede en kwade kansen die [appellant] in dit beroep, zo dit ware ingesteld, zou hebben gehad (zie o.m. HR 16 februari 2007, NJ 2007, 256). De omstandigheid dat [appellant] aanvankelijk in rechtsdwaling verkeerde met betrekking tot de eis van een quotum voor karnemelk, vermag voorts geen invloed te hebben op de aanvang van de vijfjarige verjaringstermijn (zie HR 26 november 2004, NJ 2006, 115). Anders dan [appellant] ingang wil doen vinden, begon de verjaringstermijn derhalve niet pas te lopen vanaf de dag volgende op 4 juli 2001, de datum waarop het CBB afwijzend besliste op het beroep van [appellant] tegen het besluit op bezwaar in de herzieningsfase, noch pas vanaf de dag volgende op 1 september 1997, de datum waarop het CBB in de zaak [zaak A] bepaalde dat ook ten behoeve van karnemelk quotum vereist is; een en ander voor wat betreft de fout in relatie tot het quotum voor karnemelk.

[appellant] heeft de stelling van Tuinman Sleijfer dat hij tijdens een bespreking met mr. [naam betrokkene] die in ieder geval vóór 10 december 1996 heeft plaatsgevonden, ermee bekend is geworden dat geen beroep was ingesteld, niet betwist, zodat de vijfjarige verjaringstermijn van art. 3:310 lid 1 BW in beginsel was verstreken toen [appellant] Tuinman Sleijfer op 10 december 2001 aansprakelijk stelde.

[appellant] heeft nog gesteld dat de verjaring ingevolge art. 3:318 BW is gestuit doordat mr. [naam betrokkene] zijn aansprakelijkheid tijdens een bespreking met [appellant] heeft erkend. Daargelaten dat Tuinman Sleijfer betwist dat mr. [naam betrokkene] een dergelijke aansprakelijkheid heeft erkend, heeft Tuinman Sleijfer onbetwist gesteld dat vorenbedoelde bespreking, waarin de vermeende erkenning volgens [appellant] is gedaan, in ieder geval vóór 10 december 1996 heeft plaatsgevonden. Dit brengt mee dat, wat er zij van de gestelde erkenning van aansprakelijkheid, de vordering naar het oordeel van het hof in beginsel alsnog is verjaard.

Voorts doet [appellant] een beroep op een beweerdelijk door hem met mr. [naam betrokkene] gemaakte afspraak, inhoudende dat de eventuele aansprakelijkstelling van Tuinman Sleijfer zou worden uitgesteld totdat duidelijk was wat de uitkomst van het herzieningsverzoek, dat heeft geleid tot de hiervoor genoemde beslissing van het CBB van 4 juli 2001, zou zijn. Daargelaten dat Tuinman Sleijfer deze afspraak betwist, is de door [appellant] gestelde afspraak inhoudelijk dermate vaag dat daaraan niet het rechtsgevolg zou kunnen worden verbonden dat de aanvang van de vijfjarige verjaringstermijn - in afwijking van art. 3:310 lid 1 BW - naar een latere datum (welke?) is opgeschoven. Het hof passeert dan ook het in dit verband door [appellant] gedane bewijsaanbod.

Voor zover [appellant] heeft beoogd te stellen dat tussen partijen onderhandelingen gaande waren die meebrengen dat Tuinman Sleijfer naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar handelt door zich thans te beroepen op verjaring (zie HR 1 februari 2002, NJ 2002, 195), overweegt het hof dat van zodanige onderhandelingen niet dan wel onvoldoende is gebleken.

Het vorenoverwogene brengt mee dat het hof in het midden kan laten of mr. [naam betrokkene] een beroepsfout heeft gemaakt door geen beroep in te stellen tegen het besluit van 4 mei 1994 en tevens of, en zo ja in welke mate, deze (eventuele) beroepsfout heeft geleid tot schade voor [appellant]. Het hof komt dan ook niet toe aan een bespreking van de (voorwaardelijke) incidentele grief van Tuinman Sleijfer.

De primaire vordering komt derhalve niet voor toewijzing in aanmerking.

De subsidiaire vordering

Aan de subsidiaire vordering legt [appellant] de volgende beweerdelijke beroepsfouten van mr. [naam betrokkene] ten grondslag:

1) het in de herzieningsprocedure niet dan wel onvoldoende wijzen op het feit dat in 1991 geen aanvraag ten behoeve van karnemelk was ingediend;

2) het in het bezwaarschrift van 23 april 1992 geen bezwaar maken tegen het niet toekennen van melkquotum voor karnemelk.

Met betrekking tot het bezwaarschrift van 23 april 1992

Ten aanzien van de hiervoor als tweede weergegeven grondslag voor de subsidiaire vordering overweegt het hof als volgt.

Indien er veronderstellenderwijs van wordt uitgegaan dat het door [appellant] gestelde nalaten van mr. [naam betrokkene] als een beroepsfout moet worden aangemerkt en indien er tevens veronderstellenderwijs van wordt uitgegaan dat deze beroepsfout tot schade voor [appellant] heeft geleid, dient wederom te worden beoordeeld of de rechtsvordering van [appellant] tot vergoeding van deze schade ingevolge art. 3:310 lid 1 BW is verjaard. Het hof gaat er daarbij van uit dat het beroep van Tuinman Sleijfer op verjaring redelijkerwijs aldus dient te worden opgevat dat dit mede ziet op de onderhavige vordering. Hiertoe neemt het hof in aanmerking dat Tuinman Sleijfer, nadat [appellant] zijn eis bij conclusie van repliek in eerste aanleg had vermeerderd met de onderhavige subsidiaire vordering, bij conclusie van dupliek haar preliminaire verweer dat "de vordering" is verjaard handhaaft, zónder daarbij de subsidiaire vordering uit te sluiten, terwijl het ook niet aannemelijk is dat Tuinman Sleijfer zodanige uitsluiting beoogd heeft, nu de aan de subsidiaire vordering ten grondslag gelegde beroepsfout van een nog eerdere datum is dan de aan de primaire vordering ten grondslag gelegde beroepsfout.

Naar het oordeel van het hof was [appellant] daadwerkelijk in staat een rechtsvordering tot vergoeding van schade ter zake van de thans aan de orde zijnde (veronderstelde) beroepsfout in te stellen vanaf het moment dat hij bekend was met de inhoud van het bewaarschrift d.d. 23 april 1992, althans met de inhoud van de motivering van het bezwaar d.d. 10 augustus 1992. Nu [appellant] niet heeft bestreden dat hij van de genoemde stukken destijds in 1992 heeft kennisgenomen, moet het ervoor worden gehouden dat de vijfjarige verjaringstermijn reeds geruime tijd was verstreken ten tijde van het indienen van de onderhavige eis bij conclusie van repliek d.d. 27 april 2005.

Voor zover in de stellingen van [appellant] ligt besloten dat hij zich erop beroept dat hij er pas in de loop van de onderhavige procedure mee bekend is geworden dat het bezwaarschrift geen betrekking had op het melkquotum voor karnemelk, overweegt het hof als volgt. De eis van daadwerkelijke bekendheid met de schade en de daarvoor aansprakelijke persoon gaat niet zover dat niet alleen vereist is dat de benadeelde bekend is met de feiten en omstandigheden die betrekking hebben op de schade en de daarvoor aansprakelijke persoon maar ook met de juridische beoordeling van die feiten en omstandigheden (zie HR 26 november 2004, NJ 2006, 115 en HR 5 januari 2007, 320). Het hof acht voor de aanvang van de verjaringstermijn dan ook beslissend het moment waarop [appellant] kennis heeft genomen van de inhoud van het bezwaarschrift c.q. de motivering daarvan, dat - zoals het hof hiervoor onder 12.2 heeft overwogen - zich in 1992 voordeed.

Het hof kan derhalve in het midden laten of het geen bezwaar maken tegen het niet toekennen van melkquotum voor karnemelk in het bezwaarschrift d.d. 23 april 1992 als een beroepsfout van [naam betrokkene] dient te worden aangemerkt en, zo ja, of (en in welke mate) deze beroepsfout tot schade voor [appellant] heeft geleid.

De grieven falen in zoverre.

Met betrekking tot de herzieningsfase

Thans is aan de orde de hiervoor als eerste weergegeven grondslag voor de subsidiaire vordering, te weten de gestelde beroepsfout, bestaande in het in de herzieningsprocedure door mr. [naam betrokkene] niet dan wel onvoldoende wijzen op het feit dat in 1991 geen aanvraag ten behoeve van karnemelk was ingediend. De rechtbank heeft dit onderdeel van de vordering afgewezen op de grond dat uit de uitspraak van het CBB van 4 juli 2001 niet blijkt dat het verzoek van 21 januari 1998 wel zou zijn gehonoreerd, indien dit niet als herzieningsverzoek zou zijn aangemerkt, zodat [appellant], aldus de rechtbank, onvoldoende heeft gesteld om te oordelen dat sprake is van een (schade veroorzakende) beroepsfout van mr. [naam betrokkene] (zie r.o. 14.2 van het bestreden vonnis). Tegen dit oordeel is grief 9 gericht. Het hof overweegt dienaangaande als volgt.

Het verloop van de herzieningsprocedure vat het hof als volgt samen.

Mr. [naam betrokkene] heeft bij brief van 21 januari 1998 bij het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (hierna: het ministerie of de minister) aandacht gevraagd voor de situatie waarin [appellant] - na wijziging van het beleid van het ministerie naar aanleiding van de uitspraak van het CBB d.d. 1 september 1997 in de [zaak A]-zaak - terecht was gekomen. Deze brief bevat onder meer de volgende passages (cursiveringen van het hof):

Blijkens zijn brief van 4 maart 1998 heeft de minister het namens [appellant] gedane verzoek van mr. [naam betrokkene] opgevat als een verzoek om "terug te komen op een rechtens vaststaande beslissing" als bedoeld in art. 4:6 Awb. Hiervan uitgaande heeft de minister (onder meer) het volgende overwogen:

In zijn tegen dit besluit gerichte bezwaar d.d. 8 april 1998 schrijft mr. [naam betrokkene] (onder meer) het volgende:

In zijn brief d.d. 23 maart 1999 aan het College van Beroep voor het Bedrijfsleven, houdende de gronden van het beroep, schrijft mr. [naam betrokkene] onder meer (cursiveringen van het hof):

Het College van Beroep voor het bedrijfsleven heeft in zijn uitspraak d.d. 4 juli 2001 het volgende beslist (cursiveringen van het hof):

Naar het oordeel van het hof heeft mr. [naam betrokkene] blijkens de hierboven onder 16.1 geciteerde passage van zijn brief van 21 januari 1998 voldoende duidelijk gemaakt dat op basis van de zijdens het ministerie verstrekte informatie destijds in 1991 de karnemelk niet in het aanvraagformulier werd genoemd, maar dat in de bijlage bij het formulier wel de aandacht werd gevestigd op de productie van karnemelk. Ook in zijn beroepschrift d.d. 23 maart 1999 (zie r.o. 16.4) schrijft mr. [naam betrokkene] dat in de aanvraag van 1991, gelet op de uitleg die in 1991 door de minister aan de BSZB werd gegeven, niet was verzocht om toewijzing van een heffingvrije hoeveelheid wegens geleverde karnemelk.

Dat de minister het namens [appellant] gedane verzoek van mr. [naam betrokkene] om alsnog quotum ter zake van de in 1990 geleverde karnemelk toe te kennen, heeft opgevat als een verzoek om terug te komen op een eerder besluit, tegen welke zienswijze mr. [naam betrokkene] in zijn beroepschrift ageert (zie r.o. 16.4), is naar het oordeel van het hof, gelet op het vorenoverwogene, niet te wijten aan onbekwaam c.q. onzorgvuldig handelen van mr. [naam betrokkene]. Hierbij neemt het hof mede in aanmerking dat [appellant] niet dan wel onvoldoende (onderbouwd) heeft betwist dat, zoals Tuinman Sleijfer stelt, een aanvraag voor toewijzing van een heffingvrije hoeveelheid ingevolge art. 11 van de BSZB niet op ieder willekeurig moment kon worden ingediend, maar moest worden ingediend vóór 16 november 1991, zodat [appellant] niet de mogelijkheid had om een nieuwe aanvraag in te dienen. Het hof is dan ook van oordeel dat mr. [naam betrokkene] bij het inkleden van het onderhavige verzoek van 1998 aan de minister heeft gehandeld zoals een redelijk bekwaam en redelijk handelend vakgenoot te werk zou zijn gegaan.

Ook overigens valt niet in te zien dat mr. [naam betrokkene] in de herzieningsfase onrechtmatig of onzorgvuldig zou hebben gehandeld. Hij heeft blijkens de hiervoor geciteerde passages van zijn bezwaarschrift d.d. 8 april 1998 en beroepschrift d.d. 23 maart 1999 (zie r.o. 16.3 en 16.4) er in voldoende mate op gewezen dat [appellant] wat betreft de karnemelk te goeder trouw is afgegaan op de uitleg die daaraan in 1991 door het ministerie als opsteller van de BSZB werd gegeven, alsmede dat het na 1 september 1997 gewijzigde beleid en de starre houding die het ministerie sindsdien inneemt onredelijke consequenties voor [appellant] heeft.

Het hof passeert het in dit verband door [appellant] gedane bewijsaanbod, nu [appellant] geen feiten of omstandigheden heeft gesteld die, indien bewezen, tot een ander oordeel zouden moeten leiden.

De subsidiaire vordering komt derhalve evenmin voor toewijzing in aanmerking.

De grieven falen. Bij een verdere (afzonderlijke) bespreking daarvan heeft [appellant], gelet op het vorenoverwogene, geen belang.

Voor zover [appellant] in hoger beroep bewijs heeft aangeboden van stellingen die in verband met het vorenoverwogene niet tot een andere uitkomst van de procedure kunnen leiden, wordt dit door het hof gepasseerd als zijnde niet ter zake dienend.

De slotsom

Op de hiervoor weergegeven gronden dient het vonnis d.d. 14 december 2005 waarvan principaal beroep te worden bekrachtigd met veroordeling van [appellant] als de in het ongelijk te stellen partij in de kosten van het geding in het principaal appel (1 1/2 punt in tarief II). Zoals hiervoor reeds overwogen, komt het hof niet toe aan de bespreking van het voorwaardelijk ingestelde incidentele appel, zodat te dezer zake elke beslissing achterwege kan blijven.