9.5.3.1 In beginsel overeenkomstige toepassing

542. Bij de totstandbrenging van art. 3:13 BW heeft de wetgever uitdrukkelijk ruimte willen laten voor de ontwikkeling van een afwijkende maatstaf voor misbruik van processuele bevoegdheden. Daarbij plegen immers, zo overwoog de minister in de toelichting, 'eveneens publieke belangen (het belang van een goede procesorde of van een behoorlijke rechtspleging), betrokken (... ) te zijn:1 Die ruimte is niet alleen geschapen doordat de wetgever de aanname van misbruik van bevoegdheid niet heeft willen beperken tot de in het tweede lid van het artikel genoemde gronden, maar ook doordat hij in de reeds genoemde schakelbepaling van art. 3:15 BW de deur openhoudt voor afwijking van art. 3:13 BW uit hoofde van de aard van de betrokken rechtsbetrekking. De wetgever achtte het immers mogelijk dat de voldoening aan de in art. 3:13 BW genoemde criteria buiten het vermogensrecht, anders dan in het vermogensrecht, niet steeds tot misbruik van bevoegdheid zou leiden.2

Van der Wiel heeft in zijn dissertatie gewijd aan de rechtsverhouding tussen procespartijen de werking van het leerstuk misbruik van bevoegdheid in het procesrecht uitvoerig en diepgaand behandeld.3 Hier kan daarom worden volstaan met een schets van deze werking, voor zover dienstbaar aan de afbakening van de betekenis van dit leerstuk ten opzicht van de betekenis van de eisen van een goede procesorde.

543. Een eerste vraag waartoe de toepassing van het leerstuk in het procesrecht voert, is de vraag of processuele bevoegdheden zich niet laten aanmerken als het soort bevoegdheden waarin het derde lid van art. 3:13 BW voorziet: bevoegdheden die uit hun aard niet kunnen worden misbruikt. Deze vraag kan snel worden beantwoord, door erop te wijzen dat processuele bevoegdheden in het algemeen zijn te beschouwen - en naar algemene opvatting ook worden beschouwd - als 'doelgebonden' bevoegdheden: bevoegdheden die zijn gegeven om een bepaald, specifiek doel te dienen.4 Doelgebonden bevoegdheden zijn naar hun aard vatbaar voor misbruik. Daarvan is immers sprake - zo volgt uit art. 3 :13 lid 2 BW - als zij voor een ander doel worden gebruikt, dan waarvoor zij zijn gegeven.5 Hoe duidelijker het doel waarvoor een bevoegdheid is gegeven, des te scherper de grenzen zijn die vanuit dat doel aan de uitoefening van die bevoegdheid kunnen worden gesteld.6

Bij de nu volgende bespreking van de wijze waarop het misbruik van procesbevoegdheid in de jurisprudentie van de Hoge Raad uitwerking heeft gekregen, zullen enkele problemen bij de hantering van het doelcriterium aan bod komen.9

544. De toepassing van het leerstuk misbruik van bevoegdheid in het procesrecht heeft zich in de rechtspraak (van de Hoge Raad) vooral geconcentreerd rondom de bevoegdheid om in rechte te vorderen (het rechtvorderingsrecht, het ius agendi10)11, veelal met betrekking tot faillissementsaanvragen12, de bevoegdheid om

een voorlopig getuigenverhoor of deskundigenverhoor of -bericht te verzoeken13 en de bevoegdheid om beslag- en executiemaatregelen te treffen14, alle bevoegdheden die zich bevinden op het grensvlak van het materiële burgerlijk recht en het procesrecht. Daarbuiten heeft de Hoge Raad ook in enkele gevallen de mogelijkheid van misbruik van andere processuele bevoegdheden aangenomen, onder meer van de bevoegdheid om hoger beroep in te stellen en de bevoegdheid van een partij om zich te beroepen op het ontbreken van haar toestemming tot inschrijving van de zaak op een latere dag dan de oorspronkelijk aangezegde.15