HR (A-G), 24-01-2012, nr. 11/01510

Het Gerechtshof Amsterdam, zitting houdende te 's‑Hertogenbosch, heeft verdachte op 23 december 2010 voor 1: feitelijke leidinggeven aan: oplichting, meermalen gepleegd, begaan door een rechtspersoon, 2: feitelijke leidinggeven aan: valsheid in geschrift, begaan door een rechtspersoon en 3: deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven, terwijl hij daarvan oprichter en leider is, veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van vijf jaar. Voorts heeft het hof de vordering van benadeelde partij toegewezen en een schadevergoedingsmaatregel opgelegd, zoals in de bijlage bij het arrest omschreven.

Mr. S.K. Li, advocaat te Amsterdam, heeft cassatie ingesteld. Mr. M.J.N. Vermeij, advocaat te 's‑Gravenhage, heeft een schriftuur ingezonden houdende zes middelen van cassatie.

Het eerste middel klaagt over de afwijzing door het hof van het verzoek om drie Turkse getuige te horen en nader onderzoek in Turkije te laten doen. Voorts heeft het hof nagelaten om te beslissen op het verzoek om een Turks vonnis te doen overleggen.

Het proces-verbaal van de terechtzitting van 26 augustus 2010 houdt het volgende in:

De AG heeft vervolgens een schriftelijk stuk overgelegd, met het standpunt van het openbaar ministerie over de onderzoekswensen van de verdediging. De AG heeft daar nog het volgende aan toegevoegd:

Ter terechtzitting van 2 september 2010 heeft het hof blijkens het proces-verbaal de volgende beslissingen medegedeeld:

Het proces-verbaal van de terechtzitting van het hof van 9 november 2010 houdt onder meer het volgende in:

Blijkens het proces-verbaal van 9 november 2010 heeft het hof het verzoek om nader onderzoek in Turkije te verrichten weer afgewezen, onder verwijzing naar de eerdere motivering. Sindsdien zijn volgens het hof geen nieuwe feiten omstandigheden bekend geworden die tot een ander oordeel kunnen leiden. Ik ben echter van mening dat er sprake is van een zekere verwarring. Uit dit proces-verbaal blijkt immers dat het hof reageert op het verzoek van de raadsman om nader onderzoek in Turkije te doen verrichten naar een schietpartij. Wat de relatie is van dit verzoek met het eerdere verzoek maakt de schriftuur niet duidelijk.

In zijn arrest heeft het hof overwogen dat de raadsman het verzoek om nader onderzoek in Turkije te doen en in het bijzonder de drie Turkse getuigen, [getuige 1], [getuige 2] en [getuige 3], te horen, heeft herhaald. Het hof heeft dat verzoek opnieuw afgewezen en daartoe verwezen naar de eerdere motivering. Sindsdien zijn geen nieuwe feiten of omstandigheden naar voren gebracht of bekend geworden die tot een ander oordeel van het hof zouden moeten leiden.

Over het verwijt aan het hof dat het hof het verzoek om nader onderzoek bij de banken te doen aan het verkeerde criterium heeft getoetst geef ik het volgende in overweging. Voor een verzoek als bedoeld in artikel 315 of 316 Sv geldt inderdaad het criterium der noodzakelijkheid. Het hof heeft getoetst aan het criterium van het redelijke verdedigingsbelang. Dat criterium stelt strengere eisen en is gunstiger voor de verdediging. Door aan dat criterium te toetsen is de verdediging dus niet in haar belang geschaad.3.

Het hof heeft het verzoek om nader onderzoek te laten verrichten in Turkije als tweeledig verstaan. In de eerste plaats zouden de genoemde getuigen moeten worden gehoord, in de tweede plaats zou er onderzoek bij de banken moeten geschieden naar de rekeningen van [B].

De verdediging is niet teruggekomen op de wens om de beschikking te krijgen over het vonnis dat in Turkije zou zijn gewezen tegen [getuige 1] c.s. Het hof heeft kennelijk geoordeeld dat het in wezen een verzoek betrof aan de AG en dat de AG ter terechtzitting van 9 november 2010 heeft uiteengezet hoe de stand van zaken was. Vervolgens heeft de verdediging geen verzoek aan het hof gedaan om te bewerkstelligen dat alsnog dat vonnis ter beschikking zou komen. Het hof heeft daarom uit deze gang van zaken kunnen afleiden dat de verdediging in het antwoord van de AG reden heeft gezien om niet verder aan te dringen en dat daarom geen verdere actie van het hof werd verlangd.

De tenlastelegging waarover het hof had te oordelen en waarnaar het hof ook heeft verwezen in zijn motivering van de afwijzing van de verzoeken, heeft als inhoud dat:

Met name gelet op de inhoud van het onder 1 en 2 tenlastegelegde acht ik de motivering van de afwijzing van de verzoeken niet onbegrijpelijk. Waar het immers om gaat is dat de gedupeerden geld hebben afgegeven nadat hun gedetailleerde plannen, prognoses en zekerheden zijn voorgelegd, welke gefantaseerd of gefabriceerd blijken te zijn. Uit onderzoek in Turkije is gebleken, aldus heeft het hof vastgesteld, dat aan de beleggers valse documenten zijn voorgehouden en dat zekerheden zijn voorgespiegeld die helemaal niet bestonden. Door deze valse voorstelling van zaken zijn beleggers overgehaald om geldbedragen in te leggen. Dan ligt het op de weg van de verdediging om nauwkeurig aan te geven welke omstandigheden, die een ander licht op de zaak zouden kunnen werpen, nog nader dienen te worden onderzocht. Het ook in hoger beroep van toepassing zijnde voorschrift van artikel 330 Sv — voorzover betrekking hebbend op een verzoek tot schorsing tot het verrichten van nader onderzoek — veronderstelt een verzoek strekkende tot het (doen) verrichten van welomschreven onderzoekshandelingen.4. Zo een verbijzondering is achterwege gebleven wat betreft het nader onderzoek bij de banken in Turkije. Ik kan ieder geval zo een nadere toespitsing van de onderzoekswensen niet ontdekken in hetgeen de verdediging in hoger beroep heeft aangevoerd. Terzijde merk ik op dat, ook als zou worden aangetoond dat al het ingelegde geld toch zou zijn geïnvesteerd, zij het in ander onroerend goed, zij het met andere rendementen en zij het met andere zekerheden, dit er nog niet aan af zou doen dat de beleggers door middel van bedrog zijn overgehaald om hun geld af te staan. En dan ligt het nog op de weg van de verdediging om de duidelijke stappen te definieren om de besteding van de investeringen voor het voetlicht te krijgen.

Het hof heeft ook niet in kunnen zien welke bijdrage het horen van de Turkse getuigen zou kunnen hebben in het kader van enigerlei door het hof te nemen beslissing. Gelet op de aard van het verwijt dat aan verdachten is gemaakt, te weten dat zij onder valse voorwendsels geld hebben afgetroggeld van beleggers, valt mijns inziens ook niet in te zien welk belang nog gediend zou kunnen worden met het horen van deze getuigen. De mogelijkheid dat verdachten het op deze wijze verkregen geld alsnog hadden willen investeren in goed renderende projecten heeft het hof klaarblijkelijk, acht slaande op hetgeen de verdediging in dit verband heeft aangevoerd en op het feit dat van de ingelegde bedragen nauwelijks iets is teruggevonden, als zo onwaarschijnlijk aangemerkt dat deze niet serieus hoeft te worden genomen.

Mijns inziens heeft het hof terecht beslist dat het beantwoorden van de vraag waar het geld gebleven is geen strafvorderlijk belang dient. Hetzelfde geldt voor de bepaling van de omvang van de beweerde schade. De Hoge Raad heeft beslist dat de eisen van een eerlijk proces eraan in de weg staan dat wel aan de verdachte de bevoegdheid zou toekomen getuigen aan te brengen met betrekking tot de vordering van de benadeelde partij, terwijl de benadeelde partij die bevoegdheid niet heeft.5.

Het eerste middel faalt.

Het tweede middel klaagt dat het hof ten onrechte van een uitdrukkelijk onderbouwd standpunt over de betrouwbaarheid van de herkenning van verdachte door getuigen [getuige 6], [getuige 7] en [getuige 8] is afgeweken zonder daartoe toereikend de redenen te hebben opgegeven. De steller van het middel citeert uitgebreid de pleitnota van hoger beroep en slechts zeer beperkt de overwegingen van het hof die betrekking hebben op de herkenningen. Ik zal daarom de overwegingen van het hof volledig weergeven.

Het arrest houdt het volgende in:

De verdediging heeft met betrekking tot de fotoherkenningen een onderbouwd standpunt in de zin van het tweede lid van artikel 359 Sv aan het hof voorgehouden. Het hof heeft dit standpunt niet gevolgd. In zijn motivering heeft het hof de redenen daartoe opgegeven. Die redenen zijn meeromvattend dan hetgeen de steller van het middel in de schriftuur heeft weergegeven. Het hof heeft de betrouwbaarheid van de herkenningen mede gebaseerd op de verklaringen [getuige 9] en op de verklaring van [betrokkene 14]. De omstandigheden die de steller van het middel nog aanhaalt heeft het hof van onvoldoende gewicht geoordeeld om voldoende twijfel over de betrouwbaarheid van de herkenningen te zaaien. Deze waardering van de betrouwbaarheid van het bewijsmateriaal is opgedragen aan de feitenrechter. In cassatie kan slechts worden getoetst of de feitenrechter, wanneer een onderbouwd standpunt met betrekking tot die betrouwbaarheid is ingenomen, toereikend de redenen heeft opgegeven die tot een afwijking van het standpunt hebben geleid. In cassatie gaat het niet om een hernieuwde feitelijke waardering van het voorhanden bewijsmateriaal. De rechter die een onderbouwd standpunt verwerpt hoeft bovendien niet op ieder detail van de argumentatie in te gaan.6. Ik acht de verwerping van het onderbouwde standpunt door het hof niet onbegrijpelijk.

Het middel faalt.

Het derde middel klaagt dat het hof de verklaring van de getuige [getuige 6] heeft gedenatureerd. In zijn bewijsoverwegingen heeft het hof opgenomen dat [getuige 6] zou hebben verklaard dat hij een sollicitatiegesprek heeft gehad met [verdachte 2] en [betrokkene 15], dat [betrokkene 15] de obligaties aanvankelijk zelf verkocht en dat [betrokkene 15] hem ook informatie verstrekte omtrent geïnteresseerden. Dit kan echter niet blijken uit de verklaringen van [getuige 6] die het hof voor het bewijs heeft gebruikt.

De klacht heeft betrekking op het deel van de overwegingen dat verantwoordt waarom het hof tot het oordeel is gekomen dat verdachte een van de oprichters is van [A] en betrokken is geweest bij de oplichting. Die overwegingen zijn primair van belang voor de bewezenverklaring van feit 1 en feit 3. De gegevens die in deze overwegingen zijn verwerkt zijn redengevend voor het bewijs. De rechter moet dan met een voldoende mate van nauwkeurigheid in zijn overwegingen de feiten of omstandigheden aanduiden en het wettig bewijsmiddel aangeven waaraan deze feiten of omstandigheden zijn ontleend.7.

Dat [betrokkene 15] aan [getuige 6] informatie verstrekte omtrent geïnteresseerden is een kennelijke verschrijving. Uit bewijsmiddel 60 blijkt immers dat [betrokkene 15] aan [getuige 6] informatie verschafte ten behoeve van de geïnteresseerden. De overweging van het hof dient met deze verbetering te worden gelezen. Dat [betrokkene 15] de obligaties aanvankelijk zelf zou hebben verkocht is niet te ontlenen aan de verklaringen van [getuige 6] die het hof voor het bewijs heeft gebruikt. Ik neem aan dat deze verwijzing ook een vergissing is. Duidelijk is wel uit de gebezigde bewijsmiddelen dat [betrokkene 15] zelf klanten te woord stond (onder meer bewijsmiddelen 1, 2, 3, 5, 7, 18). Ook deze vergissing kan worden gerepareerd door verbeterde lezing. Daardoor komt aan het middel de feitelijke grondslag te ontvallen.

Het vierde middel klaagt dat het hof in de bijzondere overwegingen omtrent het bewijs de verklaring van getuige [getuige 9] heeft gedenatureerd door deze aldus weer te geven dat een beperking van de tijdsperiode, gedurende welke [betrokkene 15] vrijwel dagelijks op het kantoor van [A] kwam, is weggevallen. Het hof heeft overwogen dat deze getuige verklaarde dat [betrokkene 15] vanaf september 2006 vrijwel dagelijks op het kantoor kwam, terwijl zij in werkelijkheid heeft gezegd dat [betrokkene 15] vanaf eind januari begin februari 2007 in plaats van dagelijks nog maar 1 à 2 keer per maand op kantoor kwam.

Inderdaad heeft de getuige [getuige 9] (bewijsmiddel 18) verklaard dat verdachte vanaf eind januari begin februari 2007 nog maar 1 à 2 maal per maand op kantoor verscheen, maar gelet op de context waarin het hof de gewraakte overweging plaatst, te weten ter vaststelling van de betrokkenheid bij [A] en de oplichtingen, is het feit dat de getuige [getuige 9] heeft verklaard dat [betrokkene 15] vanaf september 2006 vrijwel dagelijks op het kantoor kwam, voldoende redengevend voor deze betrokkenheid, ook al heeft deze frequentie zich na begin februari 2007 niet voortgezet. Door de beperking die het hof heeft aangebracht is geen geweld aangedaan aan de kennelijke bedoeling van de getuige, te weten dat [betrokkene 15], gelet op de frequentie van zijn aanwezigheid, nauw betrokken was bij [A]. Dat blijkt ook wel uit het vervolg van haar verklaring. Zij zegt immers ook dat [betrokkene 15] op 1 mei 2007 belde om mede te delen dat [verdachte 2] niet meer voor [A] werkte en dat [betrokkene 15] haar in juni 2007 aan een nieuwe medewerker van [A] heeft voorgesteld.

Ik wijs er bovendien op dat het hof eerder in zijn overwegingen aan de verklaringen [getuige 9] heeft ontleend ‘dat de persoon die zij kent als [betrokkene 15] (en dat is, zoals hiervoor is vastgesteld, [verdachte 4]) gedurende langere tijd vrijwel dagelijks in het kantoor van [A] aan de [a-straat], het kantoorgebouw waar zij als receptioniste werkte, aanwezig was.’ Aldus heeft het hof tot uitdrukking gebracht zich ervan bewust te zijn dat de dagelijkse aanwezigheid van verdachte zich niet uitstrekte over de gehele periode van de huur, maar gedurende een deel daarvan.

Het middel faalt.

Het vijfde middel klaagt ook over het bewijs van de feiten. Dat verdachte betrokken zou zijn geweest bij [A] wil nog niet zeggen dat hij feitelijke leiding heeft gegeven aan de misdrijven die deze rechtspersoon heeft gepleegd. Voor een deel herhaalt het middel bezwaren die al zijn geopperd in de eerder besproken middelen, voor een deel betoogt het dat het hof onvoldoende heeft aangegeven op basis waarvan verdachte bevoegd en redelijkerwijs gehouden moet worden geacht om maatregelen te nemen ter voorkoming van verboden gedragingen door de rechtspersoon. Dat verdachte oprichter is geweest van [A] zou evenmin uit de bewijsmiddelen zijn af te leiden.

Bewezen verklaard is dat

Voor het geven van de feitelijke leiding in de zin van artikel 51 Sr is nodig dat verdachte bevoegd en redelijkerwijs gehouden was maatregelen te nemen ter voorkoming van de bewezenverklaarde verboden gedragingen van de rechtspersoon, dat hij dit minstens heeft nagelaten en bewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat de verboden gedragingen zich zouden voordoen. De feitelijke leidinggever moet opzettelijk de verboden gedraging hebben bevorderd. Hij hoeft niet op de hoogte te zijn van iedere afzonderlijke verboden gedraging.8.

Uit de gebezigde bewijsmiddelen blijkt dat verdachte voor een groot aantal aangevers het contact was met [A] (bewijsmiddelen 1, 2, 3, 4, 5 et cetera). [betrokkene 15] stelde zich voor als financieel manager van [A] en verschafte inlichtingen over de projecten. Deze [betrokkene 15] heeft ook [verdachte 2] (bewijsmiddel 18) en [getuige 6] (bewijsmiddel 60) aangenomen en ingewerkt om het product van [A] te verkopen. [verdachte 6] heeft verklaard dat [betrokkene 15] betrokken was bij het opstellen van de brochures en de website. De valse grondeigendombewijzen die hierin waren opgenomen waren door [betrokkene 15] verschaft (bewijsmiddel 28). Gedurende een aantal maanden in 2006 en 2007 kwam [betrokkene 15] bijna dagelijks op het kantoor van [A]. Hij deed mededelingen over personeel dat in dienst was getreden en dat elders aan het werk was gegaan (bewijsmiddel 32). Uit bewijsmiddel 63 heeft het hof kunnen afleiden dat ook verdachte betrokken was bij de huur van de kantoorruimte van [A]. Het hof heeft vastgesteld dat [betrokkene 15] en verdachte dezelfde persoon zijn.

Uit de gebezigde bewijsmiddelen heeft het hof kunnen afleiden dat verdachte samen met anderen aan de wieg heeft gestaan van een reeks grote oplichtingen, dat hij een effectieve bijdrage heeft geleverd aan het opmaken van bescheiden, gebaseerd op valse gegevens, waarmee beleggers zouden worden misleid, dat hij personeel voor [A] heeft aangenomen en heeft opgeleid en dat hij zelf ook contacten heeft gehad met beleggers en obligatie-overeenkomsten met hen heeft gesloten. Verdachte heeft dus de oplichtingen die zijn begaan door [A] niet enkel gedoogd of door nalaten bevorderd, maar daarin zelfs een belangrijk actief aandeel gehad. Dat is (meer dan) voldoende voor het bewijs van het feitelijke leidinggeven.

Het middel faalt.

Het zesde middel klaagt over de strafoplegging. Het hof heeft verdachte een uitzonderlijk lange vrijheidsbenemende straf opgelegd zonder deze toereikend te motiveren. Het hof heeft niet in het bijzonder aangegeven waarom niet kan worden volstaan met een lichtere sanctie van de opgelegde straf. De strafmotivering bestaat voor een deel uit herhalingen van de beschrijving van strafbare feiten uit de bewijsoverwegingen. Niet blijkt dat verdachte zich alleen heeft laten leiden door winstbejag en zich niets gelegen heeft laten liggen aan de grote financiële en emotionele gevolgen voor de slachtoffers. Welke grote emotionele gevolgen de slachtoffers hebben ervaren is evenmin duidelijk geworden. De slachtoffers zijn puissant rijke mensen, die gewoon hun verlies nemen.

Het hof heeft de opgelegde straf aldus gemotiveerd:

Het hof heeft bewezen geacht dat verdachte en zijn medeverdachten op een zeer geraffineerde wijze mensen hebben bedrogen. Ruim € 19.000.000 is zoek. Verdachte heeft ontkend en gezwegen. Hij heeft aldus verzuimd een altruïstisch beeld te schetsen van de motieven die hem ertoe hebben gebracht deze massale oplichtingen te organiseren en er aan mee te doen. Dat het hof onder deze omstandigheden ervan is uitgegaan dat het verdachte om eigen gewin was te doen acht ik eerlijk gezegd niet zo vreemd. Het hof heeft ook kunnen aannemen dat de gedupeerden grote emotionele gevolgen hebben ervaren van de handelingen van de verdachte. Ik wijs op de verklaring van [betrokkene 1] (bewijsmiddel 1), waarin deze zegt dat hij zich heel erg belazerd voelt. [Betrokkene 2] (bewijsmiddel 3) zegt zich rot geschrokken te zijn toen hij in Turkije er achter kwam dat hij bedrogen was. In bewijsmiddel 10 verklaart [betrokkene 8] dat hij een groot probleem had toen hij merkte dat hij bedrogen was. Alleen al uit deze verklaringen heeft het hof kunnen afleiden dat de oplichterspraktijken van verdachten een grote emotionele impact hadden op gedupeerden.

Het hof heeft onder meer gewezen op de geraffineerde werkwijze van de verdachten, de schaal waarop zij hebben geopereerd, de mate van betrokkenheid van verdachte, het strafmaximum dat op delicten zoals bewezen verklaard door de wetgever is gesteld, de aanslag die het handelen van verdachte betekende op het vertrouwen in het financiële systeem, en het feit dat verdachte eerder voor soortgelijke delicten is veroordeeld. Aldus heeft het hof de opgelegde straf genoegzaam verantwoord.

Het middel faalt.

De voorgestelde middelen falen en kunnen naar mijn mening, behoudens het derde middel, met de aan artikel 81 RO ontleende motivering worden verworpen. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot vernietiging aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden