HR, 02-12-2016, nr. 15/04172

Het cassatieberoep is uitsluitend gericht tegen de afwijzing van de vordering tot ontruiming (onderdeel A) en de daarop gevolgde vernietiging van het in appel bestreden vonnis (onderdeel B). De afwijzing van de geldvordering is in cassatie niet aan de orde.

Alvorens de klachten te bespreken, schets ik het juridisch kader waarbinnen de klachten beoordeeld moeten worden.

Op grond van art. 254 lid 1 Rv geldt dat in spoedeisende zaken waarin, gelet op de belangen van partijen, een onmiddellijke voorziening bij voorraad wordt vereist, de voorzieningenrechter bevoegd is deze te geven. De vraag of een eisende partij in kort geding voldoende spoedeisend belang heeft bij de gevraagde voorziening, dient – zo nodig ambtshalve door de rechter10.– beantwoord te worden aan de hand van een afweging van de belangen van de betrokken partijen, beoordeeld naar de toestand ten tijde van de uitspraak. De omstandigheid dat de eisende partij lang heeft stilgezeten kan bij die afweging een rol spelen, en de omstandigheid dat een rechtsvraag in geschil is waarop het antwoord niet evident is kan leiden tot behoedzaamheid bij de toewijzing van de gevraagde voorziening, maar deze omstandigheden kunnen noch ieder voor zich noch in onderlinge samenhang het oordeel rechtvaardigen dat de eisende partij geen spoedeisend belang bij de gevraagde voorziening (meer) heeft.11.Bij de afweging van de belangen van de betrokken partijen dient verder rekening te worden gehouden met enerzijds de ingrijpendheid van de gevolgen van de gevraagde voorziening voor de verweerder en anderzijds de gevolgen van het uitblijven van de gevraagde voorziening voor de eiser.12.Indien het spoedeisend karakter aanwezig is en de gevraagde voorziening wordt gerechtvaardigd door de billijke afweging van de belangen van partijen, kan de rechter in kort geding ook een voorziening treffen waarvan de gevolgen in feite niet meer herstelbaar zijn.13.

Met betrekking tot de toetsingsmaatstaf in hoger beroep14.heeft Uw Raad als volgt overwogen:

“3.4 Indien in hoger beroep de vraag moet worden beantwoord of een in kort geding verlangde voorziening, hetzij na toewijzing daarvan hetzij na weigering daarvan door de President, in hoger beroep voor toewijzing in aanmerking komt, dient ook in hoger beroep te worden beoordeeld of 0de eisende partij ten tijde van het arrest van het hof bij die voorziening een spoedeisend belang heeft (vgl. HR 30 juni 2000, Nr. C98/365, NJ 2001, 389).”15.

Er kan in dit verband worden gesproken van de ordenende taak van de appelrechter: hij dient opnieuw (ex nunc) te beoordelen over het geschil op eenzelfde wijze als de rechter in eerste aanleg, dat wil zeggen te beoordelen of de gevorderde voorziening op het moment van de uitspraak (i.c. het arrest) moeten worden toegewezen.16.In zijn NJ-noot bij het arrest (onder 2) heeft Snijders bij de door Uw Raad aldus geformuleerde vraag echter aangetekend dat voor zover de voorziening in eerste aanleg al gegeven is, het niet gaat om de vraag of deze in appel kan worden “toegewezen”, maar of die voorziening in appel geheel althans gedeeltelijk, ook voor de toekomst in stand kan blijven.

Bij de beoordeling van de gevorderde voorziening in kort geding kan de appelrechter rekening houden met nieuwe feiten, die al dan niet voortvloeien uit de (uitvoerbaar bij voorraad verklaarde) beslissing van de rechter in eerste aanleg:

“3. (...) Uit de aard van het kort geding, dat ertoe strekt dat een voorziening bij voorraad wordt gegeven in afwachting van een beslissing in de bodemprocedure, vloeit voort dat het aan het hof, dat hier als kort geding-rechter in hoger beroep over zulk een voorziening had te oordelen, vrijstond om bij de afweging van de belangen van partijen ook in aanmerking te nemen dat NTU inmiddels, overeenkomstig de door de president gegeven voorziening, de winkelruimte in gebruik had genomen. Het hof heeft geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting door, uitgaande van deze ingebruikneming, na afweging van de belangen van partijen tot de slotsom te komen dat er hier slechts plaats was voor ongedaanmaking van de door de president getroffen voorzieningen, indien voldoende aannemelijk was dat de bodemrechter tot het oordeel zou komen dat tussen partijen geen huurovereenkomst gold.”17.

De omstandigheid dat in hoger beroep een spoedeisend belang ontbreekt, behoeft niet eraan in de weg te staan dat het in eerste aanleg gewezen vonnis juist is gewezen.18.Partijen kunnen bij een uitspraak daaromtrent van de appelrechter (oordelende in het kader van zijn controlerende taak) belang hebben in verband met de (on)juistheid van een proceskostenveroordeling, het al of niet verbeurd zijn van dwangsommen19.of de eventuele aansprakelijkheid voor executie van de uitvoerbaar bij voorraad gegeven beslissing.20.Naar vaste rechtspraak van Uw Raad levert voor een partij die bij een uitspraak van de rechter in eerste aanleg in de proceskosten is veroordeeld, reeds deze veroordeling een voldoende belang op bij het instellen van hoger beroep tegen die uitspraak.21.Het onderzoek of de vordering in eerste instantie al dan niet terecht is afgewezen, is ook van belang voor de proceskostenveroordeling in appel.22.

Met betrekking tot de beoordeling door de appelrechter van de in eerste aanleg uitgesproken proceskostenveroordeling en de daarbij te hanteren toetsingsmaatstaf heeft Uw Raad recentelijk als volgt geoordeeld:23.

“3.6.2 (...) Naar vaste rechtspraak van de Hoge Raad levert voor een partij die in eerste aanleg in de proceskosten is veroordeeld, deze veroordeling een voldoende belang op bij het instellen van hoger beroep tegen die uitspraak (HR 22 september 2006, ECLI:NL:HR:2006:AX9705, NJ 2007/188). Dat geldt tevens indien de appelrechter in kort geding oordeelt dat spoedeisend belang ontbreekt bij de in hoger beroep te beoordelen vordering. De appelrechter dient ook in een dergelijk geval te beslissen over de in eerste aanleg uitgesproken proceskostenveroordeling. Daartoe moet hij onderzoeken of de vordering die in eerste aanleg ter beoordeling voorlag terecht is toe- of afgewezen, met inachtneming van het in appel gevoerde debat en naar de toestand zoals die zich voordoet ten tijde van zijn beslissing in hoger beroep (afgezien van de omstandigheid dat het spoedeisend belang inmiddels is komen te vervallen) (vgl. HR 3 september 1993, ECLI:NL:HR:1993:ZC1050, NJ 1993/714).”

Het oordeel of, gelet op de omstandigheden van het geval, de eiser (nog) voldoende spoedeisend belang heeft bij de gevraagde voorziening in kort geding, is van feitelijke aard en kan daarom in cassatie niet op juistheid worden getoetst. Het gaat immers om de aan de feitenrechter voorbehouden waardering van alle relevante omstandigheden van het concrete geval, waaronder de wederzijdse belangen van partijen.24.Daarbij komt dat aan de motivering van het oordeel van de kortgedingrechter in het algemeen niet al te hoge eisen kunnen worden gesteld, hetgeen de toetsing in cassatie nog beperkter maakt.

Het cassatiemiddel is (blijkens cassatiedagvaarding, p. 4) met name gericht tegen het oordeel van het hof dat een afweging van de belangen van partijen, beoordeeld naar de toestand van zijn uitspraak, meebrengt dat de vordering van [eiser] tot ontruiming niet toewijsbaar is (rov. 4.9). Volgens [eiser] berust het cassatieberoep er in de kern op dat het “volstrekt onlogisch” is om in hoger beroep een voorziening af te wijzen omdat de executant daarbij geen spoedeisend belang meer zou hebben (juist) op grond van het feit dat de gevorderde voorziening in eerste aanleg is toegewezen en het vonnis is geëxecuteerd. Uit de hiervoor onder 2.2.3 vermelde rechtspraak blijkt dat het cassatieberoep aldus berust op een onjuist uitgangspunt en reeds in zoverre niet kan slagen.

Onderdeel A keert zich tegen het oordeel van het hof dat “het door [eiser] gestelde belang bij de gevorderde voorziening tot ontruiming (...) ook zonder de toewijzing van diens vordering wordt veiliggesteld, zodat deze voorziening niet meer behoeft te worden getroffen”, waartoe het hof heeft overwogen dat [verweerder] “immers het gehuurde [heeft] verlaten en (...), ongeacht de beslissing van het hof in deze zaak, niet in het gehuurde [zal] terugkeren.” (rov. 4.9). Het onderdeel valt uiteen in twee subonderdelen (A.1 en A.2).

Subonderdeel A.1 klaagt over de uitleg die het hof heeft gegeven aan (i) de vordering van [eiser], (ii) de grondslag van die vordering en (iii) het daarop gegeven oordeel van de rechter in eerste aanleg.

Ad (i). Het subonderdeel slaat kennelijk aan op de woorden “de gevorderde voorziening tot ontruiming”. Het berust op de lezing dat het hof, mede gelet op zijn rov. 4.2 (aangehaald hiervoor onder 1.7), heeft geoordeeld dat [eiser] (slechts) de ontruiming van de woning heeft gevorderd, en niet (ook) het ontruimd en verlaten houden daarvan. Geklaagd wordt dat deze uitleg onbegrijpelijk althans ontoereikend gemotiveerd is in het licht van de stellingen van [eiser], waartoe wordt verwezen naar het (hiervoor onder 1.2 aangehaalde) petitum zoals geformuleerd in de inleidende dagvaarding (p. 6, sub 1) en in de pleitaantekeningen in eerste aanleg (p. 3, sub 1).

Ad (ii). Voorts berust het subonderdeel op de veronderstelling dat het hof, gelet op rov. 4.2, ervan uitgaat dat [eiser] aan zijn vordering (slechts) ten grondslag heeft gelegd dat [verweerder] toerekenbaar is tekortgeschoten in de voldoening van huurpenningen en niet tevens dat hij, [eiser], wil voorkomen dat hij dwangsommen zal verbeuren. Ook deze lezing van het hof zou onbegrijpelijk zijn (verwezen wordt naar inleidende dagvaarding nr. 15 en pleitaantekeningen d.d. 4 maart 2015, p. 3-5).

Ad (iii). De derde veronderstelling is dat het hof, gezien zijn weergave in rov. 4.325., de beslissing van de voorzieningenrechter aldus heeft opgevat dat deze slechts de gevorderde ontruiming heeft toegewezen, maar niet tevens de vordering om de woning na de ontruiming ontruimd en verlaten te houden. Volgens het middel is deze lezing onbegrijpelijk althans onvoldoende gemotiveerd in het licht van het petitum bezien in samenhang met het door de voorzieningenrechter geformuleerde dictum (aangehaald hiervoor onder 1.2 resp. 1.4).

Naar mijn mening falen alle drie klachten bij gebrek aan feitelijke grondslag. De voorzieningenrechter heeft de vordering van [eiser] in eerste aanleg immers expliciet “samengevat” als een vordering tot “ontruiming” (vonnis, rov. 3.1). In het partijdebat in eerste aanleg is geen onderscheid gemaakt tussen (de toewijsbaarheid van) de vordering tot ‘ontruiming’ en die tot het ‘ontruimd houden’. Ook de overwegingen van de voorzieningenrechter geven geen blijk van een dergelijk onderscheid. Het dictum van het vonnis van de voorzieningenrechter laat mijns inziens dan ook geen andere uitleg toe dan dat de als zodanig samengevatte ‘ontruimings’vordering van [eiser] in haar geheel is toegewezen, het gevorderde ‘ontruimd houden’ daaronder begrepen. Waar het hof dan vervolgens in zijn rov. 4.2 vaststelt dat [eiser] “in eerste aanleg – kort weergegeven – (...) gevorderd” heeft [verweerder] te veroordelen tot “ontruiming” en in rov. 4.3 vaststelt dat de voorzieningenrechter “– kort weergegeven – de gevorderde ontruiming” heeft toegewezen, doelt het hof klaarblijkelijk op de (toewijzing van de) door de voorzieningenrechter “samengevat” weergegeven vordering tot ontruiming en het ontruimd houden in haar geheel. Daarbij heeft het hof, anders dan het middel veronderstelt, mede de stellingen van [eiser] omtrent het verbeuren van dwangsommen in zijn overwegingen betrokken (rov. 4.8). In de visie van het hof bestaat bij de vordering voor zover betrekking hebbend op het ‘ontruimd houden’ echter geen belang nu [verweerder] zelf heeft aangegeven aan de last gevolg te zullen blijven geven (rov. 4.8) en hij dus niet in het gehuurde zal terugkeren (rov. 4.9), of, anders gezegd, nu het gehuurde ontruimd zal blijven.

Subonderdeel A.2 valt erover dat het hof heeft beoordeeld of de gevorderde voorziening moet worden “getroffen” (rov. 4.9) respectievelijk voor “toewijzing” in aanmerking komt (rov. 4.5). Geklaagd wordt dat het hof aldus heeft miskend dat het, nu de voorziening in eerste aanleg door de voorzieningenrechter reeds was toegewezen, had te beoordelen of [eiser] in hoger beroep belang had bij het continueren van die toegewezen voorziening. Verwezen wordt naar de hiervoor onder 2.2.2 aangehaalde kanttekening van Snijders bij het arrest van Uw Raad van 31 mei 2002. Althans zou ’s hofs oordeel dat het belang van [eiser] bij continuering van de voorziening – waaronder het middel blijkt te verstaan: het ontruimd houden – in appel vervallen is, onbegrijpelijk dan wel ontoereikend gemotiveerd zijn.

De rechtsklacht faalt. In het arrest van 31 mei 2002, ECLI:NL:HR:2002:AE3437, NJ 2002/343 heeft Uw Raad, zoals aangehaald hiervoor onder 2.2.2, geoordeeld dat hetzij na toewijzing hetzij na afwijzing van een in kort geding verlangde voorziening, in hoger beroep moet worden geoordeeld of de eisende partij ten tijde van het arrest van het hof bij die voorziening een spoedeisend belang heeft. Het hof heeft die maatstaf expliciet tot uitgangspunt genomen (rov. 4.5) en vervolgens toegepast (rov. 4.9). Het hof heeft derhalve geen blijk gegeven van een onjuiste rechtsopvatting. Daaraan doet niet af dat het, wanneer de gevorderde voorziening in eerste aanleg reeds is toegewezen, wellicht zuiverder is om te spreken van de vraag of de voorziening moet worden ‘gecontinueerd’ dan van de vraag of deze moet worden ‘toegewezen’ dan wel ‘getroffen’. In het arrest van 31 mei 2002 is door Uw Raad tot uitdrukking gebracht dat door de appelrechter moet worden beoordeeld of het standpunt van eiser dat hij bij de verlangde voorziening belang heeft, (ook) ten tijde van de beoordeling in hoger beroep (ex nunc) (nog) honorering verdient. Dat is precies wat het hof heeft gedaan, en wel met betrekking tot zowel de gevorderde ontruiming als het gevorderde ontruimd houden (zie hiervoor onder 2.6).

Ook de motiveringsklachten treffen geen doel. De klacht dat het hof de stellingen van [eiser] – lees: het petitum – met betrekking tot het ontruimd houden van de woning onbehandeld heeft gelaten, faalt bij gebrek aan feitelijke grondslag. Ik verwijs naar de bespreking van subonderdeel A.1 (hiervoor onder 2.6).

Het hof heeft zijn oordeel dat bij een voorziening tot het ontruimd houden van de woning ten tijde van zijn beoordeling geen belang meer bestaat, gebaseerd op de omstandigheden dat [verweerder] het gehuurde heeft verlaten, dat de aan [verweerder] opgelegde last onder dwangsom formele rechtskracht heeft gekregen, dat [verweerder] gesteld heeft aan die last gevolg te zullen blijven geven – hetgeen alles namens [eiser] was gesteld26.– en dat hij dus, ongeacht de beslissing van het hof, niet in het gehuurde zal terugkeren (rov. 4.8 en 4.9). Dit feitelijk oordeel behoeft geen nadere motivering om begrijpelijk te zijn.

Onderdeel B klaagt in de kern dat het hof, door te volstaan met volledige vernietiging van het bestreden vonnis, heeft miskend dat [eiser] belang had bij een beoordeling van de juistheid van het vonnis in eerste aanleg. Althans zou onbegrijpelijk zijn op welke gronden het hof tot het impliciete oordeel is gekomen dat [eiser] géén belang had bij de beoordeling van de juistheid van het vonnis in eerste aanleg, hetgeen temeer klemt nu [eiser] het vonnis ten uitvoer heeft gelegd en daarvoor eventueel aansprakelijk kan worden gesteld.

Zoals volgt uit hetgeen hiervoor onder 2.2.4-5 werd betoogd, neemt het middel terecht tot uitgangspunt dat [eiser] belang had bij een beslissing van de appelrechter over de juistheid van de beslissing van de rechter in eerste aanleg, zulks in verband met de vraag of de proceskostenveroordeling in eerste aanleg terecht is geweest alsook de vraag of de tenuitvoerlegging van het vonnis rechtmatig is geweest. Dit belang van [eiser] is niet komen te vervallen doordat het hof heeft geoordeeld dat van het voor de gevorderde voorziening vereiste spoedeisend belang in hoger beroep geen sprake is.27.

Het onderdeel faalt echter bij gebrek aan feitelijke grondslag. Het hof heeft het bestreden vonnis niet volledig vernietigd, maar de ten laste van [verweerder] uitgesproken proceskostenveroordeling bekrachtigd (rov. 5.2 en dictum). Nu die veroordeling volgde op de toewijzing door de voorzieningenrechter van de ‘ontruimings’vordering van [eiser] (vonnis, rov. 4.4), ligt in het oordeel van het hof besloten dat het die laatste beslissing van de voorzieningenrechter onderschrijft.

Volgens onderdeel C raakt het slagen van een of meer van de voorgaande klachten ook rov. 5.1 en 5.2 alsmede het dictum van het arrest. Nu de voorgaande klachten niet slagen, kan ook onderdeel C niet tot cassatie leiden. Het onderdeel bevat geen zelfstandige klacht tegen de proceskostenveroordeling in appel (rov. 5.2).