HR, 03-02-2017, nr. 16/04438

De officier van justitie heeft op 20 mei 2016 aan de rechtbank Limburg een voorlopige machtiging verzocht om het verblijf van verzoekster tot cassatie (geboren 1935, hierna: betrokkene) in een psychiatrisch ziekenhuis te doen voortduren1.. Overeenkomstig art. 6 lid 5 Wet Bopz heeft de officier van justitie bij zijn verzoekschrift een verklaring gevoegd als bedoeld in art. 5 lid 1 Wet Bopz. Deze is op 17 mei 2016 ondertekend door de geneesheer-directeur, die betrokkene daartoe heeft laten onderzoeken door de niet bij de behandeling betrokken psychiater [psychiater 1].

Op 2 juni 2016 heeft de rechtbank het verzoek mondeling behandeld in aanwezigheid van betrokkene en haar advocaat, de psychiater [psychiater 2] en een verpleegkundige2.. De rechtbank heeft betrokkene gehoord met behulp van een tolk in de Poolse taal. Bij beschikking van dezelfde datum heeft de rechtbank een voorlopige machtiging verleend om betrokkene in een psychiatrisch ziekenhuis te doen verblijven voor de duur van ten hoogste zes maanden. Het namens betrokkene gevoerde verweer, dat de geneeskundige verklaring niet aan de wettelijke eisen voldoet omdat bij het gesprek met de psychiater geen tolk aanwezig was, is door de rechtbank verworpen. De rechtbank overwoog:

“De rechtbank is van oordeel dat, gelet op de in de geneeskundige verklaring onder 4b: “Ze valt helemaal terug op haar moedertaal ‘Pools’ terwijl ze daarvoor wel beter Nederlands sprak”, de opsteller haar heeft kunnen spreken. Ter zitting heeft de verpleegkundige bovendien verklaard dat betrokkene de Nederlandse taal in enige mate beheerst.”

Namens betrokkene is – tijdig – beroep in cassatie ingesteld. In cassatie is geen verweer gevoerd.

Nu dit in eerste aanleg is aangevoerd en de rechtbank niet anders heeft vastgesteld, moet bij de beoordeling in cassatie veronderstellenderwijs worden aangenomen dat tijdens het psychiatrisch onderzoek dat aan de geneeskundige verklaring van 17 mei 2016 vooraf ging, geen tolk aanwezig is geweest. Na deze vooropstelling klaagt onderdeel 1, kort samengevat, dat voor zover de rechtbank van oordeel is dat in gevallen als het onderhavige – gekenmerkt als: een persoon van Poolse nationaliteit, 80 jaar oud, die weliswaar redelijk Nederlands pleegt te spreken en te begrijpen, maar tijdens het onderhoud met de psychiater terugviel op haar moedertaal (Pools) – de betrokkene niet behoeft te worden bijgestaan door een tolk in haar moedertaal, dat oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting omtrent art. 5 Wet Bopz. Het middelonderdeel betrekt hierbij art. 5, lid 1 onder e, lid 2 en lid 4, EVRM en art. 6 lid 1 EVRM. De toelichting op deze klacht memoreert eerdere rechtspraak3.van de Hoge Raad4..

Subsidiair klaagt onderdeel 2 dat voor zover de rechtbank van oordeel is dat bijstand door een (beëdigde) tolk niet vereist is wanneer de geneesheer-directeur of de psychiater constateert dat de betrokkene de Nederlandse taal voldoende beheerst om haar te kunnen onderzoeken zonder bijstand van een tolk, dat oordeel blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting: de noodzaak van het inschakelen van een tolk staat niet ter vrije beoordeling van de geneesheer-directeur, noch van de psychiater die het onderzoek uitvoert. Naar vaste rechtspraak veronderstelt het onderzoek door een niet bij de behandeling betrokken psychiater dat een direct (persoonlijk) contact plaatsvindt met de patiënt en een observatie door de psychiater; daarvoor is nodig dat het psychiatrisch onderzoek plaatsvindt in een taal die de betrokkene verstaat. Onderdeel 3 herhaalt deze klacht, voor zover de rechtbank is afgegaan op de mededelingen van de verpleegkundige ter zitting omtrent de mate waarin betrokkene de Nederlandse taal beheerst.

Volgens onderdeel 4 is onbegrijpelijk op welke grond de rechtbank het verweer heeft verworpen dat betrokkene de Nederlandse taal niet voldoende beheerst om te kunnen begrijpen wat de onderzoekende psychiater haar heeft gevraagd en voorgehouden: aan de verklaringen van de geneesheer-directeur en de verpleegkundige heeft de rechtbank geen bevestiging hiervan kunnen ontlenen. Onderdeel 5 voegt toe dat het oordeel onbegrijpelijk is in het licht van de vermelding in de geneeskundige verklaring dat betrokkene tijdens het onderzoek helemaal terugviel op haar moedertaal. Deze vijf klachten lenen zich m.i. voor een gezamenlijke behandeling.

De Wet Bopz bepaalt dat de officier van justitie bij zijn verzoek aan de rechtbank een verklaring overlegt van een psychiater die de betrokkene met het oog daarop kort tevoren heeft onderzocht, maar niet bij diens behandeling betrokken was. Wanneer de betrokkene al in een psychiatrisch ziekenhuis verblijft, moet de officier van justitie een verklaring van de geneesheer-directeur overleggen. De Wet Bopz geeft geen regels over de vraag of en, zo ja, wanneer een tolk moet worden ingeschakeld. In rov. 3.4 van zijn beschikking van 20 juni 2014, NJ 2014/334, heeft de Hoge Raad nochtans geoordeeld dat uit art. 5 en 6 EVRM volgt dat eenieder die betrokken wordt in een procedure die ertoe kan leiden dat hij onvrijwillig van zijn vrijheid zal worden beroofd, recht heeft op kosteloze bijstand van een tolk ter zitting, indien hij of zij de taal waarin de zitting wordt gehouden niet of onvoldoende beheerst.

In dit geval is ter zitting bijstand verleend door een tolk in de Poolse taal. Daarover wordt niet geklaagd. In het huidige cassatiemiddel gaat het uitsluitend om de vraag of een recht bestaat op (kosteloze) bijstand van een tolk tijdens het psychiatrisch onderzoek dat ingevolge de Wet Bopz vooraf gaat aan het indienen van het verzoekschrift door de officier van justitie. Deze rechtsvraag kan vanuit twee invalshoeken worden benaderd: enerzijds vanuit de vraag of de eisen die ingevolge art. 5 en 6 EVRM worden gesteld aan de (met het verzoekschrift van de officier van justitie ingeleide) rechterlijke machtigingsprocedure doorwerken in de − daaraan voorafgaande − fase van het onderzoek door een niet bij de behandeling betrokken psychiater. Anderzijds kan de kwestie worden benaderd vanuit de materiële vraag of het psychiatrisch onderzoek aan de daaraan te stellen eisen voldoet, indien als gevolg van een taalprobleem onvoldoende communicatie heeft kunnen plaatsvinden tussen de onderzoekende psychiater en de onderzochte persoon. Het cassatiemiddel lijkt beide invalshoeken te verkennen.

Art. 6 lid 3 EVRM bepaalt dat eenieder tegen wie een vervolging is ingesteld onder meer de volgende rechten heeft:

a. onverwijld, in een taal die hij verstaat en in bijzonderheden, op de hoogte te worden gesteld van de aard en de reden van de tegen hem ingebrachte beschuldiging;

b. te beschikken over de tijd en faciliteiten die nodig zijn voor de voorbereiding van zijn verdediging;

e. zich kosteloos te doen bijstaan door een tolk, indien hij de taal die ter terechtzitting wordt gebezigd niet verstaat of niet spreekt.

In de zaak Kamasinski/Oostenrijk5.heeft het EHRM geoordeeld dat het in art. 6, lid 3 onder e, EVRM bedoelde recht op kosteloze bijstand van een tolk betrekking heeft niet slechts op ter zitting afgelegde verklaringen, maar ook op documenten en het vooronderzoek (“the right to the free assistance of an interpreter for the translation or interpretation of all those documents or statements in the proceedings instituted against him which is necessary for him to understand or to have rendered into the court’s language in order to have the benefit of a fair trial”). Art. 6, lid 3 onder e, EVRM gaat niet zo ver dat een verdachte recht heeft op een schriftelijke vertaling van alle stukken in het dossier: de vertaling moet hem in staat stellen “to have knowledge of the case against him and to defend himself, notably by being able to put behore the court his version of the events”. Uit het vervolg van deze overweging, en ook uit het arrest in de zaak Cuscani/Verenigd Koninkrijk6., kan worden afgeleid dat de justitiële autoriteiten niet kunnen volstaan met het aanwijzen van een tolk, maar tot op zekere hoogte ook een verantwoordelijkheid dragen voor diens vakbekwaamheid.

In het Wetboek van Strafvordering zijn bepalingen te vinden over de wijze waarop een verdachte, die de Nederlandse taal niet of onvoldoende beheerst, moet worden geïnformeerd over de tegen hem bestaande verdenking en op welke wijze de verdachte zich kan laten bijstaan door een tolk tijdens het verhoor door de rechter-commissaris7.en tijdens het onderzoek ter terechtzitting8.. Per 1 oktober 2013 is de bijstand van een tolk in de fase van het opsporingsonderzoek wettelijk geregeld9.. Art. 29a, lid 1 Sv bepaalt dat een verdachte die de Nederlandse taal niet of onvoldoende beheerst bij zijn verhoor moet worden bijgestaan door een tolk. De eisen die art. 6 lid 3 EVRM stelt aan de kwaliteitsbewaking van de tolkenbijstand komen tot uitdrukking in de Wet beëdigde tolken en vertalers. Art. 28 van deze wet houdt in dat de daar genoemde instanties in het kader van het strafrecht gebruik maken van beëdigde tolken of vertalers. In de fase van de zitting is de nationale rechter doorgaans gehouden tot het gebruik van de nationale taal (of één van de nationale talen10.). In de fase van het onderzoek dat vooraf gaat aan de zitting kan zich de situatie voordoen dat de persoon die wordt gehoord (als verdachte, als aangever, als getuige enz.) weliswaar de Nederlandse taal onvoldoende beheerst, maar door de talenkennis van de verhorende ambtenaar toch een taal kan worden gevonden die beide gesprekspartners voldoende beheersen om een zinvolle communicatie mogelijk te maken. Een voorbeeld hiervan in de EHRM-jurisprudentie is de zaak Diallo/Zweden11., waarin een Française bij binnenkomst in Zweden eerst werd verhoord door een douanier die Frans sprak. Het EHRM verklaarde de klacht over schending van art. 6 lid 3 EVRM niet-ontvankelijk, maar voornamelijk op de grond dat over dit punt niet was geklaagd in de strafzaak bij de nationale rechters. Na te hebben gewezen op het arrest-Salduz (over de bijstand van een raadsman in de fase van het vooronderzoek), overwoog het EHRM in rov. 25 dat, in dezelfde lijn van redeneren, “the assistance of an interpreter should be provided during the investigating stage unless it is demonstrated in the light of the particular circumstances of each case that there are compelling reasons to restrict this right”.

Uit de aangehaalde jurisprudentie kan niet een recht worden gevonden op vertaling in en vanuit de moedertaal van de betrokkene. Indien een persoon meer talen spreekt, is voldoende dat de communicatie plaatsvindt in een taal die de betrokkene beheerst.

In het bestuursrecht behelst art. 8:60 lid 1 Awb voorschriften voor de bijstand van een tolk tijdens het onderzoek ter zitting; zie in verband daarmee ook art. 8:35 Awb. Art. 8:49 Awb geeft de bestuursrechter de bevoegdheid in het vooronderzoek een tolk te benoemen. Art. 2:6 Awb ziet op het gebruik van een taal door een bestuursorgaan. In het kader van interne rechtsvergelijking is van belang dat in de rechtspraak op het gebied van de sociale zekerheid verscheidene uitspraken zijn gedaan over de noodzaak van bijstand van een tolk tijdens medisch (psychiatrisch) onderzoek. De Centrale Raad van Beroep acht het een algemene regel van procesrecht dat een door de rechter gelast medisch onderzoek plaatsvindt met bijstand van een tolk, indien een dergelijk onderzoek zonder die bijstand niet wel kan plaatsvinden. Van dit laatste zal doorgaans sprake zijn indien het onderzoek betrekking heeft op de psychische gezondheidstoestand van iemand die de Nederlandse taal onvoldoende machtig is12.. In een andere zaak overweegt de CRvB dat de opvatting van de deskundige dat het psychiatrisch onderzoek zonder tussenkomst van een tolk mogelijk is geweest, niet doorslaggevend kan zijn voor de vraag of diens op dat onderzoek gebaseerde rapport toereikend is in het kader van de rechterlijke oordeelsvorming. Gelet op de beginselen van een goede procesorde dient de rechter erop toe te zien dat de betrokkene niet door een zodanig onderzoek onredelijk in zijn procesvoering is belemmerd. Daarvan kan bijvoorbeeld sprake zijn indien de betrokkene niet in staat is geweest de vragen van de deskundige goed te begrijpen en van zijn kant gegevens voor het onderzoek aan te dragen13..

In de individuele gezondheidszorg worden eisen gesteld aan de kwaliteit van de communicatie tussen de zorgverlener en de patiënt. Dit betreft in de eerste plaats de informatieplicht van de zorgverlener en, in verband hiermee, het ‘informed consent’-vereiste als de arts tot behandeling overgaat. Zo bepaalt art. 7:448 BW dat de zorgverlener de patiënt op duidelijke wijze moet informeren omtrent het voorgenomen medisch onderzoek. Deze regel geldt ingevolge art. 7:464 BW ook voor de psychiater die een patiënt onderzoekt met het oog op het opmaken van een geneeskundige verklaring. Dit brengt mee dat de arts aan de patiënt duidelijk zal moeten maken met welk doel hij hem of haar gaat onderzoeken14.. Uit de memorie van toelichting bij de Wet op de geneeskundige behandelovereenkomst volgt dat indien de patiënt het Nederlands niet spreekt en verstaat, de hulpverlener de hulp kan inroepen van iemand die de taal van de patiënt machtig is. Daarbij kan desgewenst gebruik worden gemaakt van de gratis diensten van de door de rijksoverheid bekostigde tolkencentra voor minderheden15.. In het verleden is van overheidswege een zogenaamde ‘tolkentelefoon’ bekostigd, waarvan artsen gebruik konden maken wanneer communicatie met de patiënt in de Nederlandse taal op problemen stuitte. Met ingang van 1 januari 2012 is de bekostiging hiervan stopgezet – behoudens ten aanzien van, kort gezegd, asielzoekers −, met het argument dat het tot de eigen verantwoordelijkheid behoort van de patiënt die zich in Nederland tot een arts wendt, om zo nodig iemand mee te nemen die als tolk kan optreden. Sedertdien wordt binnen de gezondheidszorg gezocht naar praktische oplossingen, al dan niet binnen het budget van de zorgverlener16.. Volgens een notitie ‘Kwaliteitsnorm tolkgebruik bij anderstaligen in de zorg’17.worden binnen de gezondheidszorg thans wegingsfactoren gebruikt, aan de hand waarvan zorgverleners beslissen of zij de hulp inroepen van iemand die de taal van de patiënt machtig is of zo nodig van een professionele tolk.

In het wetsvoorstel Wet verplichte ggz wordt de bijstand door een tolk geregeld18.. In het oorspronkelijke wetsvoorstel was de volgende tekst opgenomen als art. 2:7: “Bij de voorbereiding, de uitvoering, de wijziging en de beëindiging van verplichte zorg wordt betrokkene in een voor hem begrijpelijke taal geïnformeerd”. Het voorgestelde art. 5:13 betrof de hoorzitting bij de Commissie verplichte ggz en hield in dat indien de betrokkene de Nederlandse taal niet beheerst, hij recht heeft op bijstand van een beëdigde tolk19.. De kosten van de tolk zouden voor rekening van de Commissie verplichte ggz komen. In de toelichting op art. 5:13 werd opgemerkt dat niet in alle gevallen waarin de betrokkene de Nederlandse taal onvoldoende beheerst, het noodzakelijk zal zijn een beëdigde tolk in te schakelen: het is goed denkbaar dat een naaste of familielid als tolk optreedt. De Commissie verplichte ggz zou zich in een dergelijk geval ervan moeten vergewissen of de persoon die als tolk optreedt over voldoende kwaliteiten beschikt20.. Het voorstel kwam aldus neer op de verplichting om te zorgen voor “sufficient linguistic assistance” in gevallen waarin de betrokkene de Nederlandse taal onvoldoende beheerst. Wat daarvan zij, bij nota van wijziging is het wetsvoorstel ingrijpend veranderd en is de Commissie verplichte ggz uit het wetsvoorstel geschrapt.

De voorgestelde bepalingen zijn bij nota van wijziging vervangen door een nieuw art. 1:9, luidende:

“1. Bij de voorbereiding, de uitvoering, de wijziging en de beëindiging van verplichte zorg wordt betrokkene in een voor hem begrijpelijke taal geïnformeerd.

2. Voor zover de uitvoering van de verplichte zorg leidt tot vrijheidsbeneming heeft betrokkene, indien hij de Nederlandse taal niet beheerst, recht op bijstand van een tolk.”

Deze bepaling is toegelicht als volgt:

“Betrokkene heeft recht op bijstand van een tolk, indien de uitvoering van verplichte zorg leidt tot vrijheidsbeneming en hij de Nederlandse taal niet beheerst. Met ingang van 1 januari 2012 worden de tolk- en vertaaldiensten in de gezondheidszorg overigens niet langer vergoed. Patiënten (of hun vertegenwoordigers) zijn dan zelf verantwoordelijk voor het machtig zijn van de Nederlandse taal. Dit komt echter niet in strijd met het recht op een (te vergoeden) tolk op basis van artikel 1:9.

Op het moment dat de geneesheer-directeur de voorbereiding voor een zorgmachtiging begint, dient op grond van artikel 5:6 een advocaat te worden ingeschakeld. Deze kan op grond van de Wet op de rechtsbijstand een tolk inschakelen. De kosten van deze tolk worden aan de advocaat vergoed via het Besluit vergoeding rechtsbijstand 2000 (artikel 26). De kosten van deze tolk komen derhalve niet voor rekening van betrokkene, ook niet als de zorgmachtiging uiteindelijk niet zou leiden tot vrijheidsbeneming. Bij de behandeling van het verzoekschrift door de rechtbank zal door de griffier van de rechtbank een tolk worden geregeld. Ook dan komen die kosten dus niet voor rekening van betrokkene.”21.

Uit bovenstaande citaten kan worden afgeleid dat, indien het wetsvoorstel in deze vorm tot wet wordt verheven, de patiënt vanaf het moment waarop de voorbereiding voor een zorgmachtiging aanvangt recht heeft op (kosteloze) bijstand van een tolk. In de systematiek van het gewijzigde wetsvoorstel vangt de voorbereiding van een zorgmachtiging aan met de aanwijzing door de officier van justitie van een geneesheer-directeur (art. 5:4), die vervolgens een niet bij de behandeling betrokken psychiater inschakelt voor het verrichten van het psychiatrisch onderzoek (art. 5:7). In die fase zal ook een advocaat aan de betrokkene worden toegevoegd. De betrokken bewindslieden veronderstellen in hun toelichting kennelijk dat de advocaat van de patiënt zo nodig een tolk inschakelt en de kosten daarvan achteraf vergoed krijgt. Dat moge zo zijn22., maar dan gaat het om de kosten die de advocaat moet maken om communicatie met zijn cliënt (en eventueel diens familieleden e.a.) mogelijk te maken. Art. 26 Besluit vergoeding rechtsbijstand 2000 biedt geen antwoord op de – in dit geding behandelde − vraag of de betrokken patiënt recht heeft op (kosteloze) bijstand van een tolk tijdens het onderzoek door de niet bij de behandeling betrokken psychiater. Niettemin blijft ook in het gewijzigde wetsvoorstel Wet verplichte ggz staan dat de betrokkene bij de voorbereiding, de uitvoering, de wijziging en de beëindiging van de verplichte zorg in een voor hem begrijpelijke taal moet worden geïnformeerd door de arts. Dit laatste impliceert onder omstandigheden dat de arts een tolk zal moeten inschakelen.

Na deze omweg keer ik terug naar het cassatiemiddel. De onderhavige klacht houdt niet in dat betrokkene als gevolg van een onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal niet of onvoldoende in staat zou zijn geweest om kennis te nemen van de gedingstukken (inclusief de geneeskundige verklaring) of van hetgeen ter zitting van de rechtbank is besproken. Evenmin houdt de klacht in dat betrokkene onvoldoende gelegenheid heeft gehad om ter zitting haar standpunt over het verzoek van de officier van justitie en hetgeen daaraan ten grondslag was gelegd aan de rechter kenbaar te maken. De klachten zien op de fase die vooraf gaat aan de indiening van het inleidend verzoekschrift door de officier van justitie: heeft de niet bij de behandeling betrokken psychiater als gevolg van een taalprobleem (onvoldoende beheersing van de Nederlandse taal door betrokkene; onvoldoende beheersing van de Poolse taal door de psychiater) betrokkene wel behoorlijk kunnen onderzoeken?

De Hoge Raad zou kunnen antiperen op de regel in het wetsvoorstel Wet verplichte ggz: ‘Voor zover de uitvoering van de verplichte zorg leidt tot vrijheidsbeneming heeft betrokkene, indien hij de Nederlandse taal niet beheerst, recht op bijstand van een tolk’. Daarmee is nog niet de vraag beantwoord of betrokkene de Nederlandse taal beheerst. De enkele omstandigheid dat de betrokkene zélf aangeeft de Nederlandse taal niet te beheersen, levert een eerste aanwijzing op, maar schiet te kort als criterium. De psychiater en de patiënt kunnen zich in het gesprek beperken tot eenvoudig taalgebruik en, waar nodig, zich ter verduidelijking van gebaren bedienen. Het voert te ver, de eis te stellen dat de patiënt wordt onderworpen aan een taaltest voordat hij of zij psychiatrisch kan worden onderzocht23.. Het ligt meer voor de hand, voor het antwoord op deze vraag aansluiting te zoeken bij doel en strekking van het onderzoek. Volgens de rechtspraak behoort de psychiater de betrokkene persoonlijk te onderzoeken, hetgeen inhoudt dat hij de betrokkene in een direct contact spreekt en observeert24.. De in onderdeel 1 als kenmerkend genoemde omstandigheden – te weten: een persoon van Poolse nationaliteit, 80 jaar oud, die redelijk Nederlands pleegt te spreken en te begrijpen, maar in het gesprek met de psychiater is teruggevallen op haar moedertaal (Pools) – noopten de rechtbank niet tot de gevolgtrekking dat de psychiater betrokkene niet in een direct contact heeft kunnen spreken en observeren. De leeftijd zegt weinig over de taalbeheersing. Blijkbaar hebben betrokkene en de psychiater op enig moment tijdens hun gesprek met elkaar kunnen communiceren in een voor hen beiden begrijpelijke taal en is betrokkene in de loop van het gesprek teruggevallen op het Pools. Blijkens de geneeskundige verklaring is de psychiater van oordeel dat, ondanks de genoemde omstandigheden, voldoende onderlinge communicatie heeft plaatsgevonden om tot het genoemde psychiatrisch oordeel te komen.

Nu kan de steller van het middel mij tegenwerpen dat dit een subjectieve inschatting van de psychiater is, omtrent de mogelijkheden van betrokkene om zich van de Nederlandse taal te bedienen. In plaats daarvan moet een objectieve maatstaf worden aangelegd: de psychiater moet immers doen wat redelijkerwijs van hem kan worden verwacht om het vereiste onderzoek te doen plaatsvinden. In gevallen waarin de betrokkene de Nederlandse taal onvoldoende blijkt te beheersen en geen geschikte gemeenschappelijke taal kan worden gevonden, kan deze objectieve norm meebrengen dat de psychiater de hulp moet inroepen van een tolk. De rechter kan aan de hand van deze objectieve norm de bruikbaarheid van de geneeskundige verklaring toetsen.

Dat is in dit geval ook gebeurd. In de overwegingen van de rechtbank ligt het oordeel besloten dat de niet bij de behandeling betrokken psychiater betrokkene in een direct contact heeft kunnen spreken. Dat oordeel geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting omtrent de eisen die uit art. 5 Wet Bopz voortvloeien. Het oordeel van de rechtbank is niet onbegrijpelijk: niet alleen omvat de geneeskundige verklaring onder 4.a en 4.c en 5.a en 5.c informatie die betrokkene tijdens het onderzoek aan de psychiater heeft verstrekt, maar bovendien heeft de verpleegkundige ter zitting verklaard dat betrokkene het Nederlands redelijk goed kan spreken en dat zijzelf met betrokkene in het Nederlands spreekt. De omstandigheid dat betrokkene in de loop van het gesprek met de psychiater is teruggevallen op het Pools betekent niet dat de psychiater tot dat moment niet voldoende informatie met betrokkene heeft kunnen uitwisselen om zich een oordeel te vormen over haar geestelijke toestand. De onderdelen 1 tot en met 5 van het middel stuiten op het voorgaande af.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden, plv.