HR, 17-02-2017, nr. 16/00341

Het cassatiemiddel omvat drie onderdelen met klachten die alle betrekking hebben op rov. 3.2 uit het bestreden arrest van het hof.

Onderdeel 1

In rov. 3.2 laat het hof op zijn oordeel dat de rechtbank terecht [eiser] niet heeft gevolgd in zijn betoog dat het uitbrengen van de Opinie jegens hem onrechtmatig is, volgen: “Daarbij heeft de rechtbank in overweging genomen dat [eiser] er zelf voor gekozen heeft het VGM om een opinie te vragen.” Onderdeel 1 richt zich met een motiveringsklacht tegen deze overweging. Verondersteld wordt dat het hof met die overweging tot uitdrukking brengt dat vanwege die omstandigheid een minder strenge zorgvuldigheidsnorm voor VGM geldt. Daarmee laat het hof, zo wordt betoogd, genoemde omstandigheid ten nadele van [eiser] meewegen, wat een onbegrijpelijke beslissing is.

Onderdeel 1 faalt wegens gemis aan feitelijke grondslag: de veronderstelling waarop de klacht rust is immers onjuist. Met de verwijzing naar de overweging van de rechtbank geeft het hof aan wat de rechtbank bij haar oordeel dat VGM niet onrechtmatig jegens [eiser] in aanmerking heeft genomen. De betrokken overweging van de rechtbank treft men aan in de derde volzin van rov. 4.7 van het eindvonnis van de rechtbank. De rechtbank brengt daar niet tot uitdrukking dat de keuze van [eiser] voor VGM meebracht dat deze laatste tegenover hem minder zorg hoefde te betrachten. Dat blijkt hieruit dat de rechtbank in de vierde volzin erop wijst dat het feit, dat VGM een gezaghebbende en belangrijke autoriteit is, meebrengt dat er sprake kan zijn van onrechtmatig handelen bij het betrachten van onvoldoende zorg. Die gedachte neemt het hof in rov. 3.2 over na de vermelding van de overweging van de rechtbank dat [eiser] er zelf voor gekozen heeft om een opinie te vragen.

Onderdeel 2

Onderdeel 2 bestaat uit een inleiding en de subonderdelen 2a en 2b.

In de inleiding wordt ter onderbouwing van de klachten in de twee subonderdelen, heel kort samengevat, het volgende aangevoerd. Eerst wordt gesteld dat VGM maar weinig inzicht heeft gegeven in wat het onderzoek, waarop de Opinie stoelt, heeft ingehouden.(2.) Vervolgens wordt onder verwijzing naar het gestelde in de memorie van grieven betoogd dat, nu [eiser] de nodige verklaringen/rapporten van deskundigen aan VGM heeft voorgelegd die steun bieden aan zijn standpunt dat het Schilderij een werk van Van Gogh is, VGM niet had mogen volstaan met een onderzoek van een connaisseur – een door VGM als kenner van Van Gogh en diens werk louter visueel uitgevoerd onderzoek – maar een onderzoek had moeten uitvoeren dat aan wetenschappelijke eisen voldoet, wat onder meer betekent dat technische en natuurkundige onderzoekingen hadden moeten plaatsvinden en dat in de verslaggeving van het onderzoek de argumenten pro en contra hadden moet zijn vermeld en vervolgens de afweging tegen elkaar van die argumenten had moeten zijn verantwoord. Ook wordt er nog op gewezen dat in de memorie van grieven ook de deskundigheid van de leden van het team, dat het onderzoek heeft uitgevoerd, aan de orde is gesteld en in dat verband is aangevoerd dat niet de persoon bij VGM met de meeste kennis bij het onderzoek is ingezet.

2. 5 In subonderdeel 2a wordt als klacht aangevoerd dat het hof heeft miskend dat in een geval, waarin sprake is van een (bijna) monopolistische expert die zich bezig houdt met kwesties van authenticatie van kunst, waarbij de op het spel zijnde staande belangen groot zijn en waarbij een tiental andere experts voorafgaand aan het onderzoek een opinie afgeven waarin het werk wordt toegeschreven aan een kunstenaar wiens werk zeer veel geld oplevert, voor het te verrichten authenticatie-onderzoek en de te formuleren opinie bepaalde minimumvereisten gelden en dat deze vereisten meebrengen dat bij het onderzoek de wetenschappelijke methode wordt gevolgd en niet de connaisseursmethode. Vervolgens worden dertien stappen genoemd die een expert bij een onderzoek volgens de wetenschappelijke methode heeft te zetten. In subonderdeel 2b wordt, voor het geval het hof niet heeft miskend welke uitvoering een expert bij de wetenschappelijke methode aan zijn onderzoek heeft te geven, er over geklaagd dat het hof een onbegrijpelijke beslissing heeft gegeven in het licht van de essentiële stellingen van [eiser] omtrent de noodzaak voor VGM het authenticatie-onderzoek volgens de wetenschappelijke methode uit te voeren en omtrent de eisen die bij die methode aan dat onderzoek zijn te stellen.

In rov. 3.2 geeft het hof er blijk van te hebben onderkend en ook te hebben meegewogen dat VGM bij het onderzoek naar de authenticiteit van het Schilderij bijzondere zorg had te betrachten. Voor de bepaling van de zorg die door VGM heeft moeten betrachten acht het hof immers van belang:

“dat het VGM een gezaghebbende en zeer belangrijke autoriteit is op het gebied van het werk van Van Gogh en moeten grote belangen van degenen die meent in het bezit te zijn van een werk van Van Gogh mede in aanmerking worden genomen”.

Deze omstandigheden brengen het hof evenwel niet ertoe te oordelen dat VGM haar onderzoek had moeten uitvoeren en verantwoorden volgens de door [eiser] gestelde wetenschappelijke methode en dat VGM door dat niet te doen tekort is geschoten in de tegenover [eiser] te betrachten zorg. Het hof overweegt in rov. 3.2 het volgende:

“Het VGM heeft het schilderij aan een onderzoek door een team van deskundigen onderworpen waarbij het onder meer de herkomst, de iconografie en de stijl heeft beoordeeld. Vast staat dat het VGM zich heeft verdiept in de schildertechniek, het doek, de gebruikte kleuren, de handtekening en de bijzonderheden van het schilderij (zoals de overgedragen verf) en dat het deze heeft vergeleken met hetgeen bekend is van het werk van Van Gogh.

Het VGM heeft zijn opinie in begrijpelijke termen schriftelijk gemotiveerd, summier, maar voldoende duidelijk, begrijpelijk en innerlijk consistent. Het VGM heeft de door [eiser] overgelegde rapporten in zijn onderzoek betrokken en zich er, naar aanleiding van het door [eiser] nader aangedragen materiaal van anderen die het schilderij hebben bezien, vervolgens ook van vergewist dat dit onvoldoende was om zijn mening te herzien. Daarbij heeft het VGM er blijk van gegeven open te staan voor andere of nieuwe argumenten, doch deze niet voldoende te achten voor een andere uitkomst van de aan hem gevraagde opinie. Daarmee heeft het onderzoek van het VGM voldaan aan de voornoemde norm. Dat meer, ander of aanvullend onderzoek mogelijk was geweest doet daaraan niet af. Dat andere experts tot andere opvattingen komen evenmin. Anders dan [eiser] betoogt, is de formulering van de opinie niet zodanig stellig dat deze neerkomt op de conclusie dat het schilderij een vervalsing is. Nu er, onweersproken, geen sprake is van nieuw materiaal behoeft het VGM ook niet nogmaals tot onderzoek over te gaan.”

Hiermee onderbouwt het hof zijn vooropstelling dat [eiser] niet voldoende aannemelijk heeft gemaakt dat VGM met het door hem uitgevoerde onderzoek en de door hem uitgegeven Opinie, ook indien de eerder genoemde bijzondere omstandigheden in aanmerking worden genomen, onzorgvuldig jegens [eiser] heeft gehandeld. Daarin ligt besloten de verwerping van de stellingen van [eiser] dat VGM vanwege de tegenover hem te betrachten zorg zijn onderzoek en de verantwoording daarvan in de Opinie conform de door hem verdedigde wetenschappelijke methode had moeten uitvoeren.

Bij de toetsing in cassatie van ’s hofs oordeel over de door VGM betoonde zorg dient het volgende voorop te worden gesteld. Welke zorg in een gegeven geval tegenover een ander is te betrachten is een vraag bij de beantwoording waarvan de omstandigheden van het betrokken geval een belangrijke rol spelen. Dat heeft, cassatietechnisch gezien, tot gevolg dat het antwoord vaak een oordeel vormt met een hoog feitelijk karakter, zodat de ruimte voor toetsing van dat oordeel in cassatie beperkt is.

Er spelen in de onderhavige zaak omstandigheden – het gezag van VGM op het vlak van authenticatie van kunstwerk van Van Gogh en de grote financiële belangen aan de zijde van [eiser] bij het Schilderij – die nopen tot het betrachten door VGM van meer zorg aan authenticatie-onderzoek met betrekking tot het Schilderij. Hierboven in 2.6 is al vermeld dat het hof dit heeft onderkend.

Het door VGM uitgevoerde authenticatie-onderzoek is niet (ten volle) uitgevoerd en in de Opinie verantwoord conform de wetenschappelijke methode zoals door [eiser] omschreven. Niettemin acht het hof door [eiser] niet aannemelijk gemaakt dat het authenticatie-onderzoek dat VGM met betrekking tot het Schilderij heeft uitgevoerd, en de verantwoording ervan in de Opinie onvoldoende zijn geweest. Daarbij neemt het hof, zoals uit het hierboven in 2.7 weergegeven citaat uit rov. 3.2 blijkt, in aanmerking wat hem omtrent het door VGM uitgevoerde onderzoek, de verantwoording daarvan door VGM in de Opinie en de opstelling van VGM tegenover opvattingen en informatie van derden is gebleken. Een en ander levert een sterk feitelijk geaard oordeel op, waarvan niet gezegd kan worden dat het onbegrijpelijk is. In verband met dit laatste is het volgende van belang. Het hof stelt in rov. 3.2 vast - welke vaststelling in cassatie onbestreden is gebleven -, dat VGM bij het onderzoek van het Schilderij de herkomst, de iconografie en de stijl ervan heeft beoordeeld, zich heeft verdiept in de schildertechniek, het doek, de gebruikte kleuren, de handtekening en de bijzonderheden van het schilderij (zoals de overgedragen verf) en het Schilderij heeft vergeleken met hetgeen bekend is van het werk van Van Gogh. Gesteld noch gebleken is dat VGM, bij wie bijzondere kennis van Van Gogh en diens werk aanwezig mag worden geacht, met het uitvoeren van het onderzoek op deze voet niet tot verantwoorde conclusies heeft kunnen komen. Ook is niet gesteld en gebleken dat het (geheel) aanhouden van de door [eiser] verdedigde wetenschappelijke methode waarschijnlijk geleid zou hebben tot bevindingen bij VGM die VGM tot andere inzichten en meningen met betrekking tot de authenticiteit van het Schilderij zouden hebben kunnen brengen. Verder is – in cassatie ook niet bestreden – gebleken dat VGM openstond voor andere inzichten en opvattingen, dus het onderzoek niet met oogkleppen op heeft uitgevoerd of geen bereidheid heeft gehad zijn eigen bevindingen te heroverwegen. De Opinie acht het hof summier maar voldoende duidelijk, begrijpelijk en innerlijk consistent. Dat oordeel is als zodanig niet als onbegrijpelijk bestreden. Dat de Opinie hiermee niet aan alle eisen van de door [eiser] verdedigde wetenschappelijke methode voldoet, impliceert nog niet dat VGM met de Opinie zoals opgesteld onvoldoende zorg jegens [eiser] heeft betracht. Gesteld noch gebleken is dat hij reeds door de wijze van verantwoording van het onderzoek in de Opinie is benadeeld.

Het voorgaande voert tot de slotsom dat onderdeel 2 geen doel treft.

Onderdeel 3

In onderdeel 3 wordt opgekomen tegen de vaststelling van het hof in rov. 3.2 “dat het VGM zich heeft verdiept in de schildertechniek, het doek, de gebruikte kleuren, de handtekening en de bijzonderheden van het schilderij”, meer in het bijzonder tegen het gebruik van het woord “verdiept”. Dat woord wordt opgevat als zich ernstig gewijd hebben aan de studie van genoemde aspecten. Daarvoor is echter, zo wordt betoogd, geen grondslag in der stukken te vinden. VGM heeft zelf gesteld alleen visueel onderzoek te hebben verricht en niet tevens aanvullend technisch onderzoek.

Met het woord ‘verdiept’ brengt het hof tot uitdrukking dat er sprake is geweest van een nauwkeurig aandacht schenken door VGM aan de door het hof genoemde aspecten van het Schilderij. Dat genoemde aspecten niet nauwkeurig kunnen worden onderzocht bij een visueel onderzoek valt niet in te zien en wordt niet nader toegelicht. En, zoals hierboven al opgemerkt, is evenmin gesteld of gebleken dat het aanhouden van de door [eiser] verdedigde wetenschappelijke methode VGM tot andere inzichten en meningen met betrekking tot de authenticiteit van het Schilderij zou hebben kunnen brengen.

Ook onderdeel 3 is gedoemd te falen.