7.3.2.9 Nadere bespreking van enkele overige factoren

Letsel leidt dikwijls tot tijdelijke of blijvende beperkingen van de arbeidscapaciteit. Dat aspect komt in de eerste plaats tot uitdrukking in de vergoeding van vermogensschade wegens het verlies van verdiencapaciteit.1 Daarnaast kan verlies van werk en van mogelijkheden op dat punt van grote invloed zijn op het welzijn van de gelaedeerde. Hiervoor is reeds aangegeven dat het niet aangaat om eerst te waarderen op welke wijze een bepaalde soort letsel in het algemeen van invloed is op het welzijn van de gelaedeerde om daar vervolgens aan toe te voegen een waardering van de mate waarin de gelaedeerde in concreto wordt gehinderd. In de geschetste begrotingswijze is dan ook bijvoorbeeld in het algemeen geen vooraanstaande plaats voor een afzonderlijk meewegen van de concrete mate van arbeidsongeschiktheid. Hetzelfde geldt in beginsel voor de invloed van het letsel op de sociale omgeving2 en op vrijetijdsbesteding.

Het voorgaande neemt niet weg dat er redenen kunnen zijn voor een correctie op de algemene waardering van het letsel in die gevallen waarin het letsel de betrokken gelaedeerde in het bijzonder raakt. Men denke aan betrekkelijk gering letsel dat leidt tot een zeer hoge mate van arbeidsongeschiktheid voor het specifieke beroep van de gelaedeerde, zoals armletsel voor een professionele tennisser.3 Hetzelfde geldt met betrekking tot studie, relaties en vrijetijdsbesteding.4 Men denke in verband met het laatste aan het klassieke voorbeeld van een amateurpianist met blijvend letsel aan een hand.

In dergelijke gevallen is mijns inziens plaats voor enige correctie op de uitkomst van de algemene waardering van het letsel. Wanneer men de verschillende soorten letsels waardeert in verschillende categorieën met zekere marges binnen iedere categorie zal een dergelijke bijstelling doorgaans kunnen plaatsvinden binnen die marges.

Wanneer men aanneemt dat bijzondere verzwarende omstandigheden aanleiding kunnen geven tot vermeerdering, rijst tevens de vraag of er in bijzondere gevallen ook plaats is voor vermindering van het smartengeld, bijvoorbeeld indien de benadeelde ondanks ernstig letsel in het geheel geen hinder ondervindt in werk en vrijetijdsbesteding. Hoewel een dergelijke gedachtegang voor de hand ligt, acht ik het wenselijker om hier niettemin uit te gaan van de algemene waardering van het letsel, om te voorkomen dat de benadeelde wordt aangezet tot het schetsen van een ernstiger beeld van zijn situatie dan in werkelijkheid bestaat en om kranige slachtoffers die de gevolgen door eigen inzet weten te beperken niet te ontmoedigen.5

De leeftijd van de benadeelde bepaalt op zichzelf niet de omvang van het nadeel, maar is in verband met andere factoren wel relevant. Zo zal hij de duur van het lijden beïnvloeden, in die zin dat het invalide slachtoffer met een hoge levensverwachting moet worden geacht langer hinder te ondervinden van zijn invaliditeit.6 In dat verband kan de leeftijd in ogenschouw worden genomen als factor die aanleiding geeft tot een nadere afstemming van het smartengeld binnen de te bepalen marges.7 Ook is wel aangevoerd dat jongere slachtoffers dikwijls sneller genezen of beter met hun handicaps kunnen leren omgaan dan oudere.8

Het geslacht bepaalt op zichzelf evenmin de omvang van het nadeel, maar ook overigens valt niet in te zien waarom het geslacht van invloed dient te zijn op de omvang van het smartengeld. In de rechtspraak kunnen soms niettemin verschillende verbanden tussen het geslacht en de omvang van het smartengeld worden geconstateerd.9

Betrekkelijk algemeen wordt aangenomen dat verminderd bewustzijn een verlagende invloed dient te hebben op de omvang van het smartengeld, omdat slachtoffers die zich niet ten volle bewust zijn van hun situatie minder lijden.10 Deze problematiek dient te worden onderscheiden van die van algehele bewusteloosheid en daarop volgend overlijden. Met betrekking tot volstrekt bewustelozen is hiervoor in § 2.5.6.4 het standpunt ingenomen dat hen geen smartengeld toekomt, maar daarmee is over de relevantie van de mate van bewustzijn voor de omvang van het smartengeld nog niets gezegd. Men denke in dit verband met name aan gevallen waarin de benadeelde zich in mindere mate bewust is van zijn situatie, bijvoorbeeld op grond van zeer jeugdige leeftijd of als gevolg van storing van zijn hersenfuncties.

Ook in dergelijke gevallen zou ik in beginsel willen uitgaan van de hiervoor geschetste algemene waardering van de aard en ernst van het letsel. Deze waardering is immers gebaseerd op de gedachte dat een persoon met een bepaald letsel doorgaans in een bepaalde mate wordt getroffen, waarmee per definitie tot op zekere hoogte wordt geabstraheerd van het werkelijke lijden. In zeer sprekende gevallen van voortdurende ernstige vermindering van bewustzijn is niettemin enige ruimte voor vermindering van het smartengeld. Bij jonge kinderen met letsel met blijvende gevolgen acht ik doorgaans geen plaats voor een dergelijke vermindering, omdat zij zich op latere leeftijd ten volle bewust zullen worden van de aard en ernst van het letsel.

Ook de wijze van ontstaan kan de ernst van het nadeel beïnvloeden. Zo wordt wel aangenomen dat bijzonder afschrikwekkende omstandigheden waaronder het letsel ontstaat een verhogende invloed dienen te hebben op het smartengeld.11 Aldus zou het verlies van een arm door een ongeval als ernstiger kunnen worden aangemerkt dan wanneer dit geschiedt door operatieve amputatie onder verdoving. Dergelijke omstandigheden verdienen aandacht bij de bepaling van de plaats van het letsel binnen de te bepalen marges van de letselcategorie.12

In deze sfeer kan ook de mate van schuld van de laedens worden beschouwd als een factor die de ernst van het nadeel enigszins kan beïnvloeden.13 Ook daarvoor is mijns inziens evenwel slechts een bescheiden invloed weggelegd. De Hoge Raad heeft in het verleden de aard van de aansprakelijkheid als relevante factor geplaatst naast de aard, de duur en de intensiteit van de pijn, het verdriet en de gederfde levensvreugde. Dit suggereert dat de aard van de aansprakelijkheid een zelfstandige factor is die niet zozeer in verband moet worden gezien met de ernst van het lijden, maar los daarvan een rol kan spelen. Daarop zal in het volgende hoofdstuk met betrekking tot het causaal verband en de matiging nader worden ingegaan.

Soms vindt men in de rechtspraak en de literatuur de gedachte dat een trage schadeafwikkeling of de houding van de laedens tijdens de procedure aanleiding is voor een verhoging van het smartengeld.14 Hoewel aannemelijk is dat een vertraagde schadeafwikkeling en een onwelwillende opstelling van de laedens bij de benadeelde ergernis veroorzaken, acht ik dit omstandigheden waaraan hooguit een rol in de marge toekomt als het gaat om de omvang van het smartengeld.15 In de eerste plaats laten deze factoren - en met name het antwoord op de vraag aan wie zij zijn toe te schrijven - zich vaak moeilijk objectief vaststellen. Het vertragingsaspect wordt bovendien als zodanig recht gedaan met de verplichting tot vergoeding van wettelijke rente.16 Voorts kan worden aangetekend dat ook bij de vergoeding van vermogensschade geen plaats is voor een dergelijke 'opslag', terwijl het smartengeld ten slotte geen bijzondere bestraffende rol toekomt.17 Van de hier gestelde vraag naar vertraging in de schadeafwikkeling door de laedens is te onderscheiden de problematiek van de door de rechterlijke instanties in acht te nemen redelijke termijn in de zin van artikel 6 lid 1 EVRM. Het betreft daar vooral de rechterlijke verantwoordelijkheid, waarvan verzaking kan resulteren in een (zelfstandige) aanspraak van de daardoor benadeelde jegens de overheid.18