5.3.6.6 Ontoelaatbare verrassingen in Wet Bopz-zaken

289. Ten slotte vormt ook de bevoegdheid van de rechter om in bepaalde verzoek-schriftprocedures zelf een feitenonderzoek te verrichten, zoals in procedures over een machtiging tot opname van een persoon in een psychiatrische instelling (Wet Bopz-zaken), een bron van ontoelaatbare verrassingen. Ook in dergelijke procedures blijft immers het fundamentele beginsel gelden dat partijen hebben kunnen kennisnemen van en zich hebben kunnen uitlaten over alle bescheiden en gegevens die de rechter aan zijn oordeel ten grondslag legt. Naarmate het gevorderde of verzochte ingrijpender is voor de rechtspositie van partijen, doet de ernst van een veronachtzaming van dit beginsel zich navenant sterker gevoelen.

Een gedwongen opname en verblijf in een psychiatrisch ziekenhuis behoort tot de meest ingrijpende maatregelen die op grond van een uitspraak van de burgerlijke rechter kunnen worden getroffen. Het ingrijpende karakter van een dergelijke vrijheidsontneming wordt gereflecteerd in onder meer art. 5 EVRM, waarin het recht op vrijheid als fundamenteel recht van de mens is verankerd. De rechterlijke procedure die tot een gedwongen opname in een psychiatrische instelling kan leiden, is geregeld in art. 8 Wet Bopz. Daarin is onder meer bepaald dat de rechter de betrokkene ten aanzien van wie de machtiging is verzocht, hoort, tenzij hij vaststelt dat deze niet bereid is zich te doen horen (eerste lid), alsook welke personen (familieleden, verzorgers, behandelaars, getuigen en deskundigen) hij voorts kan of dient te horen (vierde, vijfde en zesde lid).

Het achtste lid van art. 8 Wet Bopz schrijft voor dat, indien de rechter zich buiten tegenwoordigheid van de betrokkene doet voorlichten door een of meer van hierboven genoemde personen, de zakelijke inhoud van de verstrekte inlichtingen aan betrokkene wordt medegedeeld. Ingevolge het negende lid wordt de betrokkene of diens raadsman in de gelegenheid gesteld zijn zienswijze kenbaar te maken naar aanleiding van de mededelingen en verklaringen van de door de rechter gehoorde personen.2 Dat de Hoge Raad zwaar tilt aan een het recht van de betrokkene om zich in een Wet Bopz-procedure ten overstaan van de rechter te kunnen uitlaten over alle feiten en stukken waarop de rechter zijn beslissing heeft gebaseerd, blijkt uit de koppeling die de Hoge Raad legt met het recht op vrijheid in uitspraken waarin hij oordeelt dat dit recht is geschonden.

De vaste overweging van de Hoge Raad in dergelijke gevallen luidt immers dat de bestreden beschikking dan tot stand is gekomen