5.3.6.4 Ontoelaatbare verrassing doordat de beslissing is gebaseerd op als vaststaand beschouwde, want onbetwist gebleven stellingen in een laatste processtuk

287. Voert een partij in het laatste toegelaten processtuk een nieuwe stelling van feitelijke aard aan (of producties die een dergelijke stelling behelzen), dan mag de rechter die stelling niet als vaststaand aannemen, dan wel voor juist of waar houden, op de enkele grond dat de wederpartij geen akte ter rolle heeft genomen of pleidooi gevraagd om die stelling te betwisten. Doet de rechter dat wel, dan handelt hij daarmee in strijd met de eisen van een goede procesorde, zo blijkt onder meer uit het arrest Kraaijeveld/Neesman.1 In de zaak die tot dit arrest leidde had de rechtbank beslist dat de juistheid van een door Neesman bij dupliek aangevoerde stelling vaststond, nu Kraaijeveld deze stelling niet had weersproken, terwijl hij dat wel bij akte had kunnen doen. De Hoge Raad oordeelde dat deze beslissing geen stand kon houden, overwegende dat een zo ver gaande regel als de rechtbank kennelijk aan haar beslissing ten grondslag had gelegd, geen steun vindt in de wet en dat:

Nadien heeft de Hoge Raad herhaaldelijk soortgelijke oordelen gegeven, evenwel zonder daarbij steeds naar de eisen van een goede procesorde te verwijzen, en veelal betrekking hebbende op stellingen die in het laatste processtuk in hoger beroep werden aangevoerd.2

Neemt de wederpartij van de partij die in het laatst toegestane (reguliere) processtuk een nieuwe stelling heeft betrokken echter nog een akte ter rolle, waarin ook zij nog inhoudelijk op de zaak ingaat, dan kan de rechter uit het onbetwist laten van die stelling afleiden dat deze voor vaststaand moet worden gehouden.3 Dit oordeel bracht Heemskerk ertoe in zijn annotatie van het hierboven genoemde arrest op te merken dat eiser het nemen van akten ter rolle na de dupliek (of, in hoger beroep, na de memorie van antwoord) ook in zijn eigen belang zo veel mogelijk moet vermijden.

Overigens bedenke men dat de omstandigheid dat de rechter een in een laatste processtuk aangedragen stelling niet voor juist, waar of aannemelijk mag houden, op de enkele grond dat zij onweersproken is gebleven, niet meebrengt dat die stelling buiten beschouwing moet blijven. Wil de rechter die stelling echter aan zijn beslissing ten grondslag kunnen leggen, dan zal hij een onderzoek naar de juistheid van die stellingen moeten instellen, bijvoorbeeld door bij tussenvonnis bewijslevering te gelasten.4