1.5.6.2 De rol van de (belasting)adviseur

Het materiële en formele belastingrecht zijn zo uitgebreid en gecompliceerd dat veel belastingplichtigen en derden die met de fiscus of de belastingrechter in aanraking komen niet in staat zijn daarbij behoorlijk op te treden zonder deskundige hulp. Omdat het inschakelen van hulp in fiscalibus gebruikelijk is, wordt in het hiernavolgende aangeduid welke met deze samenwerking gepaard gaande verschijnselen geen onderwerp van onderzoek zullen vormen.

Wanneer bijstand wordt verleend (veelal door een belastingadviseur), is het toch de belastingplichtige zelf die op eigen naam tegenover de belastingautoriteiten en de rechter optreedt.1 De verhouding tussen de belastingplichtige en degene die hem bijstand verleent is civielrechtelijk van aard. In veel gevallen zal sprake zijn van een overeenkomst van opdracht, waarop de artt. 7:400 e.v. Burgerlijke Wetboek (hierna: BW) van toepassing zijn. Daarnaast kan de verhouding tussen de adviseur en belastingplichtige beïnvloed worden door de beroepsregels van een organisatie van gekwalificeerde dienstverleners, bijvoorbeeld de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs of het Register Belastingadviseurs.2 In het verlengde hiervan komt ook het verenigingstuchtrecht in beeld, zoals dat geldt voor beide genoemde verenigingen. Tot slot wordt de verhouding belastingplichtige – belastingadviseur in zekere mate genormeerd door de Wet Witwassen en Financiering van Terrorisme (hierna: WWFT).3 Kort gezegd moet de belastingadviseur in de relatie met zijn cliënt waken voor civiele aansprakelijkheid jegens cliënt zelf, voor tuchtrechtelijke aansprakelijkheid jegens de beroepsvereniging en voor beboeting door het Bureau Financieel Toezicht (hierna: BFT) (de toezichthouder voor wat betreft naleving van de WWFT). In dit onderzoek worden de represailles die de belastingadviseur op grond van deze aansprakelijkheden boven het hoofd hangen, wanneer hij onzorgvuldig heeft gehandeld en misschien zelfs frauduleus, niet behandeld. De focus ligt immers niet op het beroep van adviseur (en de daarbij horende zorgvuldigheidsverplichtingen).

Verder kan een belastingadviseur via de band van het strafrecht en het bestuursrecht in beeld komen, wanneer een belastingplichtige zich schuldig maakt aan belastingfraude als deelnemer,4 bijvoorbeeld ingeval een belastingplichtige een onjuiste aangifte indient, in samenwerking met zijn adviseur. De kwalificatie van de specifieke bijdrage van de adviseur is voor dit onderzoek niet relevant.5 Wel wordt aandacht besteed aan een nieuwe sanctie, namelijk die van publicatie van vergrijpboeten aan adviseurs die de fout in gaan. Het gaat dan echter alleen om het karakter van deze sanctie en niet om het onderliggende materiële feitencomplex.

De belastingadviseur kan voorts via de band van de toerekening in beeld komen. In lijn met het strafrecht is het sinds 2006 niet meer mogelijk subjectieve bestanddelen, dus opzet of schuld bij de adviseur, aan een belastingplichtige toe te rekenen.6 De belastingkamer sluit met deze opvatting expliciet aan bij de opvattingen van de strafrechter, die toerekening van opzet of grove schuld van de natuurlijke persoon aan de andere natuurlijke persoon nooit heeft aanvaard.7 Wel is het mogelijk dat aan belastingplichtige rechtstreeks een strafrechtelijk verwijt wordt gemaakt wanneer hij een onjuiste aangifte, die door een ander is voorbereid, zonder toereikende controle tekent. Een andere situatie is die waarin de belastingplichtige zelf het verwijt te maken valt als hij onvoldoende zorgvuldig is geweest in de keuze van of samenwerking met zijn adviseur.8 Beide situaties worden niet expliciet van dit onderzoek uitgesloten, aangezien ze van invloed zijn op de (frauduleuze) positie van de belastingplichtige zelf.

Kortom: de rol van de adviseur op zich blijft onbesproken.9 Omdat fraude onderhevig kan zijn aan invloeden van een belastingadviseur, worden situaties waarin deze invloed bestaat niet zonder meer buiten beschouwing gelaten, met name niet indien de situatie relevant is met het oog op bestraffing van de belastingplichtige zelf. Dit geldt zowel voor situaties waarin sprake is van deelneming als voor situaties waarin sprake is van toerekening.