HR, 15-02-2011, nr. 09/02300

Het Gerechtshof te Leeuwarden heeft bij arrest van 7 april 2009 de Officier van Justitie niet-ontvankelijk verklaard in het ingestelde hoger beroep.

Tegen deze uitspraak is door mr. S. du Fossé, Advocaat-Generaal bij het Hof te Leeuwarden, cassatieberoep ingesteld.

Mr. L. Plas, plaatsvervangend Advocaat-Generaal bij het Hof te Leeuwarden, heeft een middel van cassatie voorgesteld.

Het middel komt op tegen de niet-ontvankelijkverklaring van de Officier van Justitie in het hoger beroep.

Het arrest het van Hof houdt ten aanzien van de ontvankelijkheid van het hoger beroep het volgende in:

In de toelichting op het middel wordt gesteld dat er wel degelijk tijdig een appelschriftuur is ingediend. Hierbij wordt verwezen naar de aan de akte rechtsmiddel gehechte ‘opgave van bezwaren (zijdens het Openbaar Ministerie’ ingevuld en ondertekend door de Officier van Justitie. Volgens de steller van het middel kan deze ‘opgave van bezwaren’ bezwaarlijk anders worden opgevat dan als een tijdig ter griffie van de rechtbank ingediende appelschriftuur. In het middel wordt de op 29 april 2008 door de Rechtbank Assen ontvangen appelschriftuur aangemerkt als een aanvullende appelschriftuur.

Vooropgesteld moet worden dat deze stelling dat het formulier gehecht aan de akte rechtsmiddel als een appelschriftuur moet worden opgevat niet aan het Hof is voorgehouden. Ter terechtzitting is enkel gesproken over de appelschriftuur die op 29 april 2008 — twee maanden nadat de termijn voor het indienen van een schriftuur was verstreken — door de Rechtbank is ontvangen. De Advocaat-Generaal heeft daarbij meegedeeld geen verklaring voor het te laat indienen van die appelschriftuur te kunnen geven. Het komt mij voor of de vraag of een bepaald geschrift als een appelschriftuur moet worden aangemerkt, een vraag is die mede van feitelijke aard is en die daarom niet voor het eerst in cassatie kan worden opgeworpen. Gelet op de omstandigheden dat het dossier een stuk bevatte dat onmiskenbaar een appelschriftuur is en dat de Advocaat-Generaal zich ter terechtzitting niet op het standpunt heeft gesteld dat het bedoelde formulier eveneens als appelschriftuur moet worden aangemerkt, is het niet onbegrijpelijk dat het Hof zich niet uit eigen beweging heeft afgevraagd of de OvJ dat ingevulde formulier als appelschriftuur heeft bedoeld.

Hierbij wil ik het, gelet op de onduidelijkheid die mogelijk in de rechtspraktijk bestaat over het in de klacht aangesneden punt, niet laten. Uit de jurisprudentie van de Hoge Raad valt op te maken dat geen hoge eisen worden gesteld aan de appelschriftuur van de verdachte. Als in een geschrift geen grieven zijn geformuleerd, maar wel een opgave van een of meer getuigen of deskundigen wordt gedaan, zal de rechter op grond van die opgave mogen aannemen dat is voldaan aan het voor de appelschriftuur geldende vereiste dat het de grieven van het vonnis bevat.1. Ook een door of namens de verdachte ingevuld grievenformulier, waarop redenen voor het hoger beroep kunnen worden aangekruist, zoals ‘Ik heb bezwaren tegen de (hoogte van de) opgelegde straf’, kan als een appelschriftuur worden aangemerkt.2. De vraag is of voor de appelschriftuur van het OM zwaardere eisen gelden of dat ook hier geldt dat het aankruisen op het formulier van één van voorgedrukte redenen voldoende is.

Het in het middel bedoelde formulier ‘opgave van bezwaren’ houdt het volgende in:

De toelichting op bedoeld formulier heeft de volgende inhoud:

In HR 19 juni 2007, LJN AZ1702, NJ 2007/626 heeft de Hoge Raad zich uitgelaten over de aan de appelschriftuur te stellen eisen. De volgende overweging uit dat arrest is van belang:

In deze zaak ging het om een appelschriftuur van de verdachte, maar de geciteerde overweging lijkt over appelschrifturen in het algemeen te spreken. Dat neemt niet weg dat de redenen waarom soepelheid dient te worden betracht alleen opgaan voor geschriften die afkomstig zijn van verdachten. De mogelijkheid die het OM heeft om zelf getuigen op te roepen, is niet afhankelijk van het al dan niet ingediend zijn van een schriftuur, terwijl het ontbreken van de benodigde juridische kennis geacht wordt zich bij het OM niet voor te doen. Er is dus in elk geval wel een grond waarop kan worden gebaseerd dat voor het OM hogere eisen gelden dan voor de verdachte. Een bijkomend argument voor het maken van onderscheid kan worden gevonden in het feit dat het tijdig indienen van een appelschriftuur voor het OM een verplichting is en voor de verdachte niet. Het achterwege laten van een schriftuur kan voor de verdachte — even afgezien van het bepaalde in art. 410 lid 4 Sv jo. Art. 410a Sv — alleen consequenties hebben als ook op de zitting geen bezwaren tegen het vonnis worden opgegeven (art. 416 lid 2 Sv). Niet naleving van de voor het OM geldende schriftuurverplichting daarentegen kan als zodanig grond voor de niet-ontvankelijkheid van het hoger beroep opleveren (art. 416 lid 3 Sv). Het indienen van een schriftuur door het OM heeft de wetgever dus van groter belang geacht dan het indienen van een schriftuur door de verdachte. Op dat verschil in belang kan een verschil in eisen (mede) worden gebaseerd. Van de schriftuurverplichting zou weinig overblijven als aan de schriftuur geen eisen van betekenis worden gesteld.

Tijdens de parlementaire behandeling van de Wet stroomlijnen hoger beroep is het gebruik van voorgedrukte formulieren waarop grieven tegen het vonnis kunnen worden opgegeven, aan de orde geweest. De NOvA had gevraagd welke eisen aan een door de verdachte ingediende schriftuur dienden te worden gesteld en had daarbij gewezen op een experiment in het ressort Den Bosch (een soortgelijk experiment werd gehouden in het ressort Leeuwarden) dat de verdachte de mogelijkheid bood om ‘opgave van bezwaren’ te doen. ‘Dat is’, schreef de minister van Justitie in de MvT, ‘een zeer summiere opgave van bezwaren’. De door de NOvA gestelde vraag of het de bedoeling was dat er op landelijk niveau een soortgelijke opgave van bezwaren wordt geïntroduceerd, of dat de wetgever een uitgebreide(re) motivering van de grieven voor ogen staat, beantwoordde de minister als volgt.

Naar aanleiding van de mondelinge behandeling van het wetsvoorstel kwam de minister van Justitie in een brief aan de Tweede Kamer op de kwestie terug.4. Op verzoek van de Kamer had de minister medewerking gevraagd aan de Raad voor de Rechtspraak over een te ontwikkelen formulier waarin een verdachte op eenvoudige wijze klachten tegen het vonnis kon invullen. De Kamer had daarbij bijzondere aandacht gevraagd voor verdachten die moeite hebben met het invullen van een dergelijk formulier. Ook dat punt was onder de aandacht van de Raad gebracht.

Hoewel het onderhavige grievenformulier, dat op de website van rechtspraak.nl is te vinden5., ook de OvJ de gelegenheid biedt om kruisjes te zetten, gaat het in de hier weergegeven wetsgeschiedenis uitsluitend om de eisen die aan een door de verdachte ingediende schriftuur moeten worden gesteld. Een formulier was wenselijk voor in het bijzonder de niet juridisch onderlegde verdachte. Of de ‘zeer summiere’ opgave van bezwaren waarin de toen lopende experimenten voorzagen, als een appelschriftuur kon worden aangemerkt, was een vraag waaraan de minister geen zelfstandige betekenis leek te willen toekennen. Dit omdat de combinatie van schriftelijke grieven en mondelinge bezwaren voor de rechter richtinggevend diende te zijn. Dat argument onderstreept dat de wetgever hier uitsluitend het oog had op een appelschriftuur van de verdachte. Het OM heeft immers niet de mogelijkheid om een ondermaatse appelschriftuur te compenseren met een mondelinge opgave van bezwaren.

Aan de weergegeven wetsgeschiedenis kan mijns inziens dan ook geen argument worden ontleend voor het standpunt dat de OvJ aan zijn verplichting om een appelschriftuur in te dienen, kan voldoen door enkel het aankruisen van een of meer hokjes op een grievenformulier als waarvan hier sprake is. In het onderhavige geval — waarin de verdachte was vrijgesproken van het hem bij enkelvoudige tenlastelegging verweten feit — voegt het ingevulde grievenformulier niets toe aan hetgeen al uit de appelakte blijkt, namelijk dat het hoger beroep is gericht tegen de gegeven vrijspraak. Van in elk geval de OvJ wordt meer geëist. Hij dient aan te geven waarom hij het met de gegeven vrijspraak niet eens is. Dat vergt een vorm van argumentatie.

Een bijkomend argument voor deze benadering kan worden gevonden in het onderscheid dat de wetgever in art. 410 lid 4 Sv maakt tussen een appelschriftuur als bedoeld in art. 410 lid 1 Sv en een schriftuur inhoudende enkel een opgave van redenen voor het instellen van hoger beroep. Aan de laatstgenoemde schriftuur worden kennelijk minder hoge eisen gesteld.6. Dat dit onderscheid in de jurisprudentie van de Hoge Raad is vervaagd voor zover het gaat om de eisen die moeten worden gesteld aan een appelschriftuur van de verdachte, wil niet zeggen dat ook ten aanzien van de OvJ de gedachte moet worden losgelaten dat het bij een appelschriftuur gaat om een beargumenteerde opgave van redenen.

Ik merk nog op dat denkbaar is dat de appellerende OvJ door de inhoud van het hier bedoelde formulier op het verkeerde been is gezet. Als hij meende dat hij met het invullen van dat formulier kon volstaan, kan de advocaat-generaal dat bij de behandeling in hoger beroep opvoeren als de reden waarom het tijdig indienen van een aan de eisen van de wet beantwoordende appelschriftuur achterwege is gebleven. Dat zou dan onder omstandigheden een reden kunnen opleveren om het verzuim door de vingers te zien. In de onderhavige zaak is, zoals wij al zagen, echter niets van dien aard aangevoerd.

Het middel faalt in zoverre.

Het middel klaagt voorts over 's Hofs overweging dat het belang van het ingestelde beroep in casu niet prevaleert boven het belang van sanctionering van het verzuim. In de toelichting wordt een vergelijking gemaakt met de sancties die staan op vormverzuimen begaan in het voorbereidend onderzoek (art. 359a Sv). In het licht hiervan is 's Hofs motivering niet zonder meer begrijpelijk. Voorts wordt gesteld dat 's Hofs motivering onbegrijpelijk is nu — zo vat ik de toelichting samen — niet is gebleken dat verdachte en het Hof nadeel hebben ondervonden van de te late indiening, de schriftuur bijna een jaar voor de behandeling van de zaak is binnengekomen en de verweten gedraging (rijden onder invloed) relatief ernstig is.

Art. 359a Sv is op het onderhavige verzuim niet van toepassing omdat, zoals de steller van het middel zelf al aangeeft, het onderhavige verzuim niet is begaan tijdens het voorbereidend onderzoek. Maar anders dan de steller van het middel meent, is voor een analoge toepassing van de jurisprudentie die zich op basis van art. 359a Sv heeft gevormd, weinig reden. Bij art. 359a Sv gaat het om de vraag welke consequenties vormverzuimen moeten hebben voor de beantwoording van de vragen van de artt. 348 en 350 Sv. Hier gaat het om de vraag of er reden is om een vonnis waarin de vragen van de artt. 348 en 350 beantwoording hebben gevonden, aan het oordeel van een hogere rechter te onderwerpen. Een vergelijking met de jurisprudentie inzake het op verkeerde wijze instellen van rechtsmiddelen is dan ook wellicht meer op haar plaats. De Hoge Raad toont zich hier, als het om door het OM gemaakte fouten gaat, streng. Voor herstel van het verzuim is, anders dan bij art. 359a Sv het geval is, niet of nauwelijks plaats.7.

In HR 2 februari 2010, LJN BK0910, NJ 2010/88 is bepaald dat de beantwoording van de vraag of het belang van het appel zwaarder dient te wegen dan het belang dat is gemoeid met het verbinden van niet-ontvankelijkheid in het hoger beroep aan het verzuim van het openbaar ministerie om een appelschriftuur in te dienen, in hoge mate afhankelijk is van de aan de feitenrechter voorbehouden weging en waardering van de omstandigheden van het geval. Dat brengt mee dat het oordeel van de feitenrechter daaromtrent in cassatie slechts in beperkte mate kan worden getoetst.

Aan deze terughoudende opstelling ligt mogelijk mede ten grondslag dat een intensieve toetsing van het oordeel van de feitenrechter een verzwaring van de werklast van de Hoge Raad met zich zou brengen. Dat werklastargument past bij de ratio legis van het schriftuurvereiste, dat een al te vrijblijvend gebruik van de schaarse capaciteit van de rechterlijke macht beoogt tegen te gaan. Als de wegens het begane verzuim uitgesproken niet-ontvankelijkheid vervolgens met veel kans op succes in cassatie zou kunnen worden aangevochten, verkeert het middel al snel in zijn tegendeel. Er wordt meer in plaats van minder geprocedeerd. Voorts speelt mogelijk een rol dat de dreigende niet-ontvankelijkheid geen papieren tijger mag worden die nimmer bijt. Onoverkomelijk voor een behoorlijke appelbehandeling zal het niet tijdig indienen van een schriftuur zelden of nooit zijn. Als echter om die reden voortdurend soepelheid betracht wordt, dreigt het schriftuurvereiste te worden uitgehold. Tot het beleid dat de feitenrechter met betrekking tot art. 416 lid 3 Sv dient te voeren, hoort ook dat het OM scherp wordt gehouden door het van tijd tot tijd sanctioneren van het verzuim.

Maar wat hiervan ook zij, gelet op de beperkte toetsing waarvoor in cassatie plaats is, kan het oordeel van het Hof niet onbegrijpelijk genoemd worden. De in de toelichting op het middel aangedragen, door art. 359a Sv geïnspireerde argumentatie maakt dat niet anders.

Het middel faalt op beide onderdelen.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden,

AG