HvJ EU, 27-09-2012, nr. C-137/11

Volgens de Belgische regering is het Hof niet bevoegd om de eerste vraag te beantwoorden voor zover deze vraag inhoudt dat het Hof artikel 3, § 1, vierde alinea, van koninklijk besluit nr. 38 moet uitleggen of de verenigbaarheid van dit artikel met artikel 14 quater van verordening nr. 1408/71 moet toetsen.

In dit verband volstaat de vaststelling dat deze eerste vraag blijkens de formulering ervan de uitlegging van bepalingen van het Unierecht beoogt, in casu de artikelen 13 en volgende van verordening nr. 1408/71 en niet de uitlegging van een bepaling van nationaal recht of de beoordeling van de verenigbaarheid van die bepaling met het Unierecht.

Volgens vaste rechtspraak (zie met name arrest van 27 januari 2011, Vandoorne, C-489/09, Jurispr. blz. I-225, punt 25 en aldaar aangehaalde rechtspraak) is het Hof bevoegd om de nationale rechter alle uitleggingselementen betreffende het Unierecht te verschaffen, aan de hand waarvan hij zelf de verenigbaarheid van een bepaling van nationaal recht ter beslechting van de voor hem aanhangige zaak kan beoordelen.

Het Hof is dus bevoegd om de eerste vraag te behandelen.

De Belgische regering voert aan dat de eerste vraag niet-ontvankelijk is, op grond dat de uitlegging van artikel 14 quater, sub b, van verordening nr. 1408/71 irrelevant is voor de beslechting van het hoofdgeding.

Het is immers niet nodig toepassing te geven aan het onweerlegbare vermoeden van artikel 3, § 1, vierde alinea, van koninklijk besluit nr. 38 voor de onderwerping van Rombouts aan het Belgische sociaal statuut van zelfstandigen.

Dit vermoeden beoogt de onderwerping aan het sociaal statuut van zelfstandigen van mandatarissen die vennootschappen met zetel in België vanuit het buitenland besturen en die geen inkomen als bestuurder van een vennootschap in deze staat aangeven met een beroep op de niet-bezoldigde aard van hun mandaat, om uit te sluiten dat is voldaan aan de voorwaarde van uitoefening van een beroepsbezigheid, waarvan de onderwerping afhankelijk is.

Volgens de Belgische regering was Rombouts gedurende het voor het hoofdgeding relevante tijdvak aan Belgische belasting onderworpen als niet-inwoner vanwege zijn werkzaamheid als mandataris van de vennootschap, als bestuurder ervan, krachtens de artikelen 2, § 1, 1^o, sub a, 227, 1^o, en 228, § 1, van het wetboek van de inkomstenbelastingen 1992 en artikel 16 van de Overeenkomst tussen België en Portugal tot het vermijden van dubbele belasting en tot regeling van sommige andere aangelegenheden inzake belastingen naar het inkomen, die is ondertekend te Brussel op 16 juli 1969 (Recueil des traités des Nations unies, vol. 787, blz. 4), is gewijzigd door een aanvullende overeenkomst, ondertekend te Brussel op 6 maart 1995 (Recueil des traités des Nations unies, vol. 2155, blz. 76) en in werking is getreden op 5 april 2001.

De Belgische regering voegt daaraan toe dat Rombouts de onderwerping aan het sociaal statuut van zelfstandigen nooit heeft betwist en dat de sociale bijdragen die in het hoofdgeding aan de orde zijn, zijn berekend op basis van het door de belastingsadministratie in aanmerking genomen inkomen als bestuurder van een vennootschap.

Noch Rombouts noch de vennootschap Les Tartes de Chaumont-Gistoux kan zich dus beroepen op de niet-bezoldigde aard van het mandaat om te betwisten dat is voldaan aan de voorwaarde van uitoefening van een beroepswerkzaamheid.

In dit verband volstaat het vast te stellen dat de Belgische regering in haar schriftelijke opmerkingen heeft uitgelegd dat het vermoeden van artikel 3, § 1, vierde alinea, van koninklijk besluit nr. 38 bepaalt dat mandatarissen van vennootschappen op onweerlegbare wijze aan het Belgische statuut van zelfstandigen zijn onderworpen, ‘zelfs’ indien zij geen enkel inkomen met betrekking tot dit mandaat hebben aangegeven.

Dit betekent volgens de Belgische regering dat dit vermoeden tevens van toepassing is op mandatarissen van een vennootschap, zoals de mandataris op wie het hoofdgeding betrekking heeft, die vanwege hun werkzaamheid als mandataris van de vennootschap, in België aan de belasting der niet-inwoners zijn onderworpen.

De eerste vraag is dus niet irrelevant voor zover zij artikel 14 quater, sub b, van verordening nr. 1408/71 betreft.

Deze vraag is dus ontvankelijk.

Vooraf zij opgemerkt dat de verwijzende rechter het geding dat bij hem aanhangig is, heeft beperkt tot de situatie betreffende de tijdvakken tijdens welke de betrokken mandataris van de vennootschap in Portugal woonde en er werkzaamheden in loondienst verrichtte of er geen andere werkzaamheden verrichtte. Volgens de verwijzende rechter lijken verordening nr. 1408/71 en bijlage VII daarbij voor dergelijke tijdvakken een onderwerping aan het Belgische sociaal statuut van zelfstandigen niet uit te sluiten. Het Hof dient zijn onderzoek tot deze situatie te beperken.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of het Unierecht, met name de artikelen 13, lid 2, sub b, en 14 quater, sub b, van verordening nr. 1408/71 en bijlage VII daarbij, zich verzet tegen een nationale regeling die, zoals artikel 3, § 1, vierde alinea, van koninklijk besluit nr. 38, toestaat dat een lidstaat er op onweerlegbare wijze van uitgaat dat het besturen, vanuit een andere lidstaat, van een aan de belasting van die eerste staat onderworpen vennootschap, een uitoefening van bestuurswerkzaamheden op zijn grondgebied is.

Met deze vraag wenst de verwijzende rechter dus te vernemen in hoeverre een lidstaat, met het oog op de onderwerping aan zijn socialezekerheidsstelsel voor zelfstandigen, vrij is om de plaats van uitoefening van de werkzaamheid van de betrokken zelfstandigen te bepalen.

In dit verband zij eraan herinnerd dat volgens vaste rechtspraak de bepalingen van titel II van verordening nr. 1408/71 die aanwijzen welke wettelijke regeling toepasselijk is op werknemers die zich binnen de Europese Unie verplaatsen, met name tot doel hebben die werknemers in beginsel slechts aan de socialezekerheidsregeling van één enkele lidstaat te onderwerpen, om de samenloop van toepasbare nationale wettelijke regelingen en de verwikkelingen die daaruit ontstaan te vermijden. Dit beginsel vindt met name toepassing in artikel 13, lid 1, van deze verordening (zie met name arrest van 12 juni 2012, Hudzinski et Wawrzyniak, C-611/10 en C-612/10, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 41).

Ook zij in herinnering gebracht dat de bepalingen van verordening nr. 1408/71 moeten worden uitgelegd met inachtneming van het doel van artikel 48 VWEU, namelijk bijdragen tot het tot stand brengen van een zo groot mogelijke vrijheid van verkeer voor migrerende werknemers (zie arrest Hudzinski en Wawrzyniak, reeds aangehaald, punt 53).

De achtste overweging van de considerans van verordening nr. 1408/71 preciseert dat de betrokken werknemers en zelfstandigen aan het socialezekerheidsstelsel van één enkele lidstaat moeten worden onderworpen. De negende overweging van de considerans van die verordening voegt daaraan toe dat het aantal en de draagwijdte van de gevallen waarin een persoon, als uitzondering op de algemene regel, tegelijkertijd onderworpen is aan de wetgeving van twee lidstaten, zo veel mogelijk moeten worden beperkt.

Volgens de tiende overweging van de considerans van die verordening is het passende criterium om de toepasbare wetgeving aan te wijzen, als algemene regel, de plaats van uitoefening van de beroepswerkzaamheden als loontrekkende of als zelfstandige. De elfde overweging van de considerans van verordening nr. 1408/71 bepaalt dat alleen van deze algemene regel kan worden afgeweken in specifieke situaties die een ander aanknopingscriterium rechtvaardigen.

Uit de opzet en het stelsel van verordening nr. 1408/71 volgt dat het criterium ‘plaats van uitoefening’ van de werkzaamheden in loondienst of anders dan in loondienst van de betrokkene het belangrijkste criterium is om de enige toepasbare wetgeving aan te wijzen en dat slechts in specifieke situaties van dit criterium kan worden afgeweken aan de hand van subsidiaire aanknopingscriteria zoals de staat van woonplaats van betrokkene, de staat van de zetel van de onderneming die hem tewerkstelt of van de plaats van een filiaal of een permanente vertegenwoordiging ervan, of van de plaats van de hoofdbezigheid van betrokkene, welke zijn voorzien in de artikelen 14, punten 2 en 3, 14 bis, punten 2 en 3, alsook 14 quater, sub a, laatste zin, van verordening nr. 1408/71.

Onder de begrippen ‘werkzaamheden in loondienst’ en ‘werkzaamheden anders dan in loondienst’ in de zin van de artikelen 13 en volgende van verordening nr. 1408/71 dienen te worden verstaan de werkzaamheden die als zodanig worden beschouwd voor de toepassing van de socialezekerheidswetgeving van de lidstaat op het grondgebied waarvan deze werkzaamheden worden uitgeoefend (zie met name arresten van 30 januari 1997, de Jaeck, C-340/94, Jurispr. blz. I-461, punt 34, alsook Hervein en Hervillier, C-221/95, Jurispr. blz. I-609, punt 22).

De inhoud van deze begrippen wordt dus bepaald in de wetgevingen van de lidstaten op het grondgebied waarvan de werkzaamheden in loondienst of anders dan in loondienst worden uitgeoefend.

Voor de toepassing van de artikelen 13 en volgende van verordening nr. 1408/71 gaat de bepaling van de plaats van uitoefening van de beroepswerkzaamheid van betrokkene, welke, zoals uit de tiende overweging van de considerans van deze verordening volgt, als algemene regel beslissend is voor de aanwijzing van de toepasbare wetgeving, dus vooraf aan de kwalificatie van de werkzaamheden als werkzaamheden in loondienst of als werkzaamheden anders dan in loondienst.

Anders dan de begrippen ‘werkzaamheden in loondienst’ en ‘werkzaamheden anders dan in loondienst’, wordt het begrip ‘plaats van uitoefening’ van een werkzaamheid niet bepaald door de wetgevingen van de lidstaten, maar door het recht van de Unie en bijgevolg door de uitlegging die het Hof eraan geeft.

Indien dit begrip namelijk ook in de wetgevingen van de lidstaten zou worden bepaald, zou het criterium dat het vormt, door de betrokken lidstaten op tegenstrijdige wijze kunnen worden omschreven en uitgelegd en ertoe kunnen leiden dat voor een bepaalde persoon op eenzelfde werkzaamheid verschillende wetgevingen cumulatief worden toegepast. Een dergelijke cumulatieve toepassing houdt het gevaar in dat de betrokkene voor eenzelfde inkomen tweemaal socialezekerheidsbijdragen zou moeten betalen en zou dan degene die zijn in het Unierecht verankerde recht van vrij verkeer heeft uitgeoefend, benadelen. Dit zou dus kennelijk in strijd zijn met de doelstellingen van verordening nr. 1408/71.

Zoals het Hof met betrekking tot artikel 14 quinquies, lid 2, van deze verordening heeft geoordeeld, legt deze bepaling de lidstaten de verplichting op om werknemers en zelfstandigen op wie artikel 14 quater, sub b, van toepassing is, niet te discrimineren ten opzichte van degenen die al hun werkzaamheden in één lidstaat uitoefenen (zie arrest van 9 maart 2006, Piatkowski, C-493/04, Jurispr. blz. I-2369, punt 27).

Voor de uitlegging van het begrip ‘plaats van uitoefening’ als begrip van het Unierecht, zij eraan herinnerd dat volgens vaste rechtspraak de betekenis en de draagwijdte van begrippen waarvoor het recht van de Unie geen definitie geeft, moeten worden bepaald in overeenstemming met hun in de omgangstaal gebruikelijke betekenis, met inachtneming van de context waarin zij worden gebruikt en de doeleinden die worden beoogd door de regeling waarvan zij deel uitmaken (zie met name arrest van 10 maart 2005, easyCar, C-336/03, Jurispr. blz. I-1947, punt 21 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In dit verband moet het begrip ‘plaats van uitoefening’ van een werkzaamheid, overeenkomstig de primaire betekenis van de gebruikte woorden, worden opgevat als de aanduiding van de plaats waar de betrokken persoon concreet de aan die werkzaamheid verbonden handelingen verricht.

Door aan te nemen dat de personen benoemd tot mandataris in een aan de Belgische vennootschapsbelasting of belasting der niet-inwoners onderworpen vennootschap of vereniging, op onweerlegbare wijze worden vermoed in België een zelfstandige beroepsbezigheid uit te oefenen, bestaat het gevaar dat de betrokken nationale bepalingen leiden tot een definitie van de plaats van uitoefening van de werkzaamheid die niet overeenstemt met die welke uit het vorig punt van het onderhavige arrest volgt, en dat zij dus in strijd met het Unierecht zijn.

Hoewel het Unierecht de bevoegdheid van de lidstaten om hun socialezekerheidsstelsels in te richten onverlet laat en het bij gebreke van harmonisatie op communautair niveau een aangelegenheid van de wetgever van elke betrokken lidstaat is, de voorwaarden waaronder een persoon zich kan of moet aansluiten bij een stelsel van sociale zekerheid vast te stellen, is het evenwel van belang dat de betrokken lidstaat bij de uitoefening van zijn bevoegdheid het Unierecht eerbiedigt (zie met name arrest Piatkowski, reeds aangehaald, punten 32 en 33).

Zoals de Belgische regering aanvoert, kan het in het hoofdgeding aan de orde zijnde vermoeden weliswaar de socialezekerheidsfraude tegengaan die erin bestaat zich aan het verplichte sociaal statuut van zelfstandigen te ontrekken door de activiteit van mandataris van een vennootschap met zetel in België kunstmatig elders te vestigen. Door dit vermoeden evenwel een onweerlegbaar karakter te verlenen, gaat de betrokken nationale regeling verder dan strikt noodzakelijk is voor het bereiken van de legitieme doelstelling van fraudebestrijding, aangezien de betrokkenen hierdoor op algemene wijze de mogelijkheid wordt ontnomen om voor de nationale rechter aan te tonen dat hun werkzaamheid daadwerkelijk wordt uitgeoefend op het grondgebied van een andere lidstaat, waar zij concreet de aan die werkzaamheid verbonden handelingen verrichten.

Op de eerste vraag moet dus worden geantwoord dat het Unierecht, met name de artikelen 13, lid 2, sub b, en 14 quater, sub b, van verordening nr. 1408/71 en bijlage VII daarbij, zich verzet tegen een nationale regeling zoals die welke in het hoofdgeding aan de orde is, voor zover deze toestaat dat een lidstaat er op onweerlegbare wijze van uitgaat dat het besturen, vanuit een andere lidstaat, van een aan de belasting van die eerste staat onderworpen vennootschap, een uitoefening van bestuurswerkzaamheden op zijn grondgebied is.