HR, 23-06-2020, nr. 18/03124

Nummer 18/03124

Zitting 4 februari 2020

E.J. Hofstee

In de zaak

[verdachte] ,

geboren te [geboorteplaats] op [geboortedatum] 1965,

hierna: de verdachte.

De raadsman dupliceert als volgt:

Het hoeft geen 50%/50% verdeling te zijn. Het moet inderdaad geen hele scheve verhouding te zijn.”

7. In de eerder genoemde aanvulling op het arrest heeft het hof naast de gebezigde bewijsmiddelen ook een nadere bewijsoverweging opgenomen. Deze houdt in

“Nadere bewijsoverwegingHet hof stelt vast op grond van bovenstaande bewijsmiddelen dat sprake was van een verdeling van de opbrengsten uit het sekswerk waarbij de verdachte 60% van de opbrengsten van iedere klant ontving tegen een opbrengst van 40% voor de prostituee.

Naar het oordeel van het hof is een dergelijke verdeling van de opbrengsten volstrekt disproportioneel te noemen gelet op de aard van de verrichtte werkzaamheden door de prostituee en hetgeen door verdachte aan (logistieke en coördinerende) arbeid werd gedaan.”

8. De verwerping van het verweer en de bewezenverklaringen zouden volgens de stellers van het middel tekortschieten, omdat het hof in de gebezigde bewijsmiddelen heeft vastgesteld dat de verdachte een (in de woorden van de stellers van het middel) vergoeding kreeg voor niet alleen hetgeen hij aan logistieke en coördinerende taken heeft verricht, maar ook voor de door hem betaalde onkosten, zoals de huur, vaste lasten, internetkosten en bekostiging van telefoonkaarten en het ontvangen van Poolse televisiezenders.

9. Ik deel deze opvatting niet. Het hiervoor onder 6 weergegeven betoog van de raadsman van de verdachte houdt naar de kern bezien in dat geen sprake is geweest van (oogmerk tot) uitbuiting, waarbij wordt verwezen naar een stukje wetsgeschiedenis en een uitspraak van het gerechtshof Amsterdam in een andere zaak. De vraag of – en, zo ja, wanneer – sprake is van uitbuiting in de onderhavige zin laat zich niet in algemene termen beantwoorden, maar is sterk verweven met de omstandigheden van het geval. In dat verband komt onder meer betekenis toe aan de aard en duur van de te verrichten activiteit, de beperkingen die zij voor de betrokkene meebrengt en het economisch voordeel dat daarmee door de verdachte wordt behaald, zo heeft de Hoge Raad beslist.1.De mate waarin de verdachte oneerlijk profijt heeft getrokken van de verrichte prostitutiewerkzaamheden is slechts één van de factoren die het hof diende te betrekken in zijn beoordeling of sprake is van uitbuiting. Deze factor heeft de raadsman van de verdachte in zijn betoog centraal gesteld en daarbij heeft hij meer in het bijzonder de focus gelegd op de ter verdeling van de opbrengst uit de prostitutie tussen de verdachte en de slachtoffers gehanteerde verdeelsleutel. Op dit onderdeel van het meeromvattende betoog dat geen sprake van uitbuiting zou zijn geweest, heeft de raadsman het standpunt ingenomen dat de gehanteerde verdeelsleutel niet disproportioneel was.

10. Het oordeel van het hof dat de vastgestelde gedragingen van de verdachte (en zijn mededader) uitbuiting opleveren, ligt in wezen in de door het hof gebezigde bewijsmiddelen besloten. Om die reden was het hof niet gehouden op dit verweer nog afzonderlijk te reageren. Toch heeft het hof nog de bewijsoverweging aan de bewijsmiddelen toegevoegd dat het de verdeling van de opbrengsten in de voorliggende zaak volstrekt disproportioneel acht. Dit oordeel is feitelijk en bovendien niet onbegrijpelijk, mede in het licht van hetgeen het hof elders in het arrest heeft vastgesteld omtrent de hoogte van de door de verdachte gemaakte kosten enerzijds en de opbrengsten uit prostitutie die de vrouwen, onder wie aangeefster [slachtoffer 2] , aan de verdachte moesten afstaan anderzijds.2.Dat het hof in zijn bewijsoverweging niet nog eens afzonderlijk is ingegaan op de kosten, die de verdachte gemaakt zou hebben, maakt dat niet anders. Evenmin zijn de bewezenverklaringen als gevolg daarvan ontoereikend gemotiveerd. De door de verdachte gemaakte kosten betreffen één aspect van het deelverweer dat geen sprake was van een disproportionele opbrengstverdeling, welk deelverweer slechts ziet op één (door het hof bij zijn oordeel omtrent uitbuiting te betrekken) factor.3.De motiveringsplicht van het hof ging niet zo ver dat het was gehouden bij de verwerping van het verweer op ieder detail van de argumentatie uitdrukkelijk in te gaan.4.

11. Het eerste middel faalt.

12. Het tweede middel behelst de klacht dat het oordeel van het hof dat de overschrijding van de redelijke termijn bij de behandeling van de zaak in eerste aanleg niet tot strafvermindering behoeft te leiden omdat deze overschrijding door een voortvarende behandeling van het hoger beroep is gecompenseerd, van een onjuiste rechtsopvatting getuigt, althans onbegrijpelijk is.

13. Voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, heeft het hof de strafoplegging als volgt gemotiveerd:

“Voorts heeft het hof in aanmerking genomen dat de behandeling van de zaak niet heeft plaatsgevonden binnen een redelijke termijn als bedoeld in artikel 6, eerste lid, van het Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, nu de termijn in eerste aanleg is aangevangen op 16 september 2014 en het vonnis is gewezen op 6 februari 2017, hetgeen niet binnen de daarvoor gestelde termijn van twee jaren is.

Het hof is echter van oordeel dat die overschrijding wordt gecompenseerd door een voortvarende behandeling in hoger beroep. De zaak is immers binnen acht maanden na ontvangst van het dossier door het hof op zitting geplaatst. Het hof heeft hierbij mede in aanmerking genomen dat de zaak van de verdachte in appel binnen zeventien maanden na het instellen van het hoger beroep, is afgedaan en dat de hele procedure in twee feitelijke instanties minder dan 4 jaar in beslag heeft genomen. Het hof verbindt derhalve geen consequenties aan de hierboven genoemde overschrijding van de redelijk termijn.”

14. Bij de beoordeling van de vraag of het recht van een verdachte op berechting binnen een redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM is geschonden, dient de feitenrechter in het bijzonder acht te slaan op de vuistregels die de Hoge Raad voor de beantwoording van die vraag heeft geformuleerd in HR 3 oktober 2000, ECLI:NL:HR:2000:AA7309, NJ 2000/721, m.nt. De Hullu en nadien heeft verfijnd op de wijze die is samengevat in HR 17 juni 2008, ECLI:NL:HR:2008:BD2578, NJ 2008/358, m.nt. Mevis.5.Deze vuistregels houden onder meer in dat als uitgangspunt de berechting van de zaak in eerste aanleg onderscheidenlijk in hoger beroep dient te zijn afgerond binnen twee jaar nadat de op zijn redelijkheid te beoordelen termijn voor de betreffende gedingfase is aangevangen. Dit uitgangspunt geldt echter niet indien het jeugdstrafrecht wordt toegepast of “de verdachte in verband met de zaak in voorlopige hechtenis verkeert”. In deze uitzonderingsgevallen behoort de zaak (in eerste aanleg respectievelijk in hoger beroep) in beginsel binnen zestien maanden met een einduitspraak te zijn afgedaan.

15. Aan de hand van de aan de Hoge Raad op de voet van art. 434, eerste lid, Sv toegezonden stukken van het geding kan, voor zover relevant, het volgende procesverloop worden vastgesteld:(i) de verdachte is op 16 september 2014 in verzekering gesteld. Op die dag ving volgens het hof de op redelijkheid te beoordelen termijn voor de berechting in eerste aanleg aan;(ii) op de terechtzitting in eerste aanleg van 26 mei 2015 is de voorlopige hechtenis van de verdachte geschorst;(iii) bij het (veroordelend) vonnis van 6 februari 2017 heeft de rechtbank de schorsing van de voorlopige hechtenis opgeheven;(iv) tegen het vonnis is op 9 februari 2017 namens de verdachte hoger beroep ingesteld;(v) tegen de in België wonende verdachte is op 13 juli 2017 een Europees arrestatiebevel uitgevaardigd;(vi) de verdachte is op 13 december 2017 in België effectief van zijn vrijheid beroofd en daar in verband met de onderhavige strafzaak gedetineerd;(vii) op 24 januari 2018 is de verdachte overgeleverd en in Nederland gedetineerd;(viii) het hof heeft de verdachte, die toen nog was gedetineerd, veroordeeld bij arrest van 11 juli 2018.

16. Uit deze feiten en omstandigheden volgt dat de verdachte in elk geval van 16 september 2014 tot 26 mei 2015 en van 24 januari 2018 tot 11 juli 2018 in het kader van de voorlopige hechtenis heeft vastgezeten. Gedurende de periode van 26 mei 2015 tot en met 6 februari 2017 was de voorlopige hechtenis van de verdachte geschorst en was er dus geen sprake van vrijheidsontneming. In het verlengde daarvan meen ik dat de verdachte evenmin voorlopig was gehecht van 6 februari 2017 tot 13 december 2017, toen door de opheffing van de schorsing juridisch gezien weliswaar de titel voor vrijheidsbeneming herleefde, maar aan de verdachte feitelijk niet zijn vrijheid was ontnomen. Voorts ligt het mijns inziens voor de hand om de overleveringsdetentie, waarin de verdachte van 13 december 2017 tot 24 januari 2018 verbleef, in het verband van (kort gezegd) de beoordeling van de redelijke termijn gelijk te stellen aan de voorlopige hechtenis; dat past mijns inziens bij (i) de aard van de overleveringsdetentie als vrijheidsbenemend dwangmiddel, (ii) het beginsel van wederzijdse erkenning en (iii) de gelijkstelling van overleveringsdetentie met voorlopige hechtenis wat betreft de aftrek ervan in geval van oplegging van een vrijheidsstraf (art. 27a Sr).

17. Het hof heeft in de voorliggende zaak – ambtshalve – overwogen dat in eerste aanleg de behandeling van de zaak niet binnen de daarvoor gestelde termijn van twee jaren heeft plaatsgevonden, doch dat de overschrijding van deze termijn niet tot strafvermindering behoeft te leiden omdat de zaak in hoger beroep binnen zeventien maanden is afgedaan en de berechting in twee feitelijke instanties in totaal minder dan vier jaren in beslag heeft genomen. In de beslissing en de overwegingen van het hof ligt mijns inziens besloten dat het hof ervan is uitgegaan dat de redelijke termijn per feitelijke instantie in beginsel twee jaren bedroeg. Dat oordeel is slechts juist indien de verdachte zowel in eerste aanleg als in hoger beroep niet in voorlopige hechtenis verkeerde in de door de Hoge Raad bedoelde zin. Daarvan is hier geen sprake. Ik sluit niet uit dat het hof bij de op redelijkheid te beoordelen termijn per abuis is uitgegaan van twee jaren per feitelijke instantie in plaats van zestien maanden in geval van een voorlopig gehechte verdachte en het zich er dus onvoldoende rekenschap van heeft gegeven dat die omstandigheid een uitzondering is op het door de Hoge Raad geformuleerde uitgangspunt van twee jaren.6.

18. Tot vernietiging van de bestreden uitspraak zal dit echter niet hoeven leiden. Vaste rechtspraak van de Hoge Raad is immers dat in cassatie niet met vrucht kan worden geklaagd over een rechterlijk oordeel aangaande de overschrijding van de redelijke termijn als gevolg van het tijdsverloop vóór de bestreden uitspraak wanneer de zaak in laatste feitelijke aanleg in tegenwoordigheid van de verdachte en/of diens raadsman is behandeld en ter terechtzitting een dergelijk verweer niet is gevoerd. In zo een geval neemt de Hoge Raad aan dat de verdachte niet langer dan redelijk is onder de dreiging van een (verdere) strafvervolging heeft geleefd.7.De processen-verbaal van de terechtzittingen in hoger beroep houden niets in waaruit kan worden afgeleid dat aldaar door of namens de verdachte een verweer is gevoerd met de strekking dat het recht op berechting binnen een redelijke termijn is geschonden.8.

19. Overigens wil ik opmerken dat het middel wel aanleiding zou kunnen geven stil te staan bij de – op zichzelf voor de toepassingspraktijk relevante9.– vraag of ook een verdachte die zich een gedeelte van de procedure in voorarrest bevindt en een ander gedeelte (al dan niet in het kader van een schorsing) op vrije voeten is, dient te worden aangemerkt als ‘een verdachte die in verband met de zaak in voorlopige hechtenis verkeert’ als door de Hoge Raad in de aangehaalde rechtspraak bedoeld en in welk geval dan de termijn van zestien maanden van toepassing zou zijn.

20. In de cassatiefase pleegt, in de context van de beoordeling van de redelijke termijn met betrekking tot de vraag of de verdachte in verband met de zaak was gedetineerd, acht te worden geslagen op vaste procedurele momenten. Voor de duur van de redelijke inzendtermijn is beslissend of de verdachte ten tijde van het instellen van cassatieberoep was gedetineerd, en in het kader van de redelijkheid van de behandelingstermijn wordt in de praktijk gekeken naar de adres- en detentiegegevens van de verdachte op het moment van de betekening van de in art. 435, eerste lid, Sv bedoelde aanzegging. Op welke wijze moet worden beoordeeld of de verdachte in feitelijke aanleg in voorlopige hechtenis verkeert, heeft de Hoge Raad bij mijn weten echter (nog) niet beslist. Duidelijk is wel dat het erop aankomt of de verdachte daadwerkelijk van zijn vrijheid beroofd is geweest: de opvatting dat wanneer de voorlopige hechtenis is geschorst een verdachte zich in voorlopige hechtenis bevindt als in de door de Hoge Raad gegeven vuistregels bedoeld, is onjuist gebleken.10.Over de wijze waarop de hier bedoelde beoordeling dient plaats te vinden, bestaat voor zover mij bekend binnen de feitenrechtspraak geen onderling afgestemde standaard.11.Denkbaar is om ook in dát verband één tijdstip of tijdsperiode aan te wijzen als ijkmoment voor de beoordeling. Maar een benadering waarin de duur van de tijdens de berechting in de desbetreffende feitelijke instantie in detentie doorgebrachte tijd in verhouding tot de totale duur van de procedure in die instantie beslissend is, lijkt mij eveneens verdedigbaar.

21. In het licht van de hiervoor onder randnummers 15 en 16 genoemde feiten en omstandigheden is niet direct duidelijk hoe het hof tot het oordeel zou kunnen zijn gekomen dat in beide feitelijke instanties voor de berechting een redelijke termijn van twee jaren gold. Indien het hof de vraag of de verdachte in voorlopige hechtenis verkeerde, heeft beoordeeld naar de stand van zaken op enig concreet tijdstip of in enig stadium van de procedure, dan ontgaat mij welk tijdstip of stadium het tot dat ijkpunt heeft genomen. Bij de aanvang van het onderzoek ter terechtzitting in eerste aanleg op 18 december 2014 verkeerde de verdachte in voorlopige hechtenis, zodat de situatie bij aanvang van het zittingsonderzoek de overwegingen van het hof niet kan verklaren. Gedurende de inhoudelijke behandeling van de zaak ter terechtzitting in eerste aanleg was de verdachte niet voorlopig gehecht, maar tijdens de inhoudelijke behandeling van het hoger beroep was hij dat wel. Iets soortgelijks geldt voor het moment van de einduitspraak: in eerste aanleg werd de schorsing van de voorlopige hechtenis bij vonnis opgeheven, maar was de voorlopige hechtenis dus tot dat vonnis nog geschorst, terwijl de verdachte op de datum van het bestreden arrest wel in detentie verbleef. Wellicht heeft het hof een andere benadering gekozen en bijvoorbeeld gekeken naar de per instantie in totaal in voorlopige hechtenis doorgebrachte tijd in verhouding tot de totale duur van de procedure in die instantie. Nu een toelichting op die benadering ontbreekt, laat die benadering zich maar moeilijk op zijn juistheid en begrijpelijkheid toetsen. Ook omdat het zelfs zo zou kunnen zijn dat in het kader van de beoordeling van de redelijke termijn het hof het gewoonweg was ontschoten of ontgaan dat de verdachte in verband met de onderhavige zaak in eerste aanleg en/of in hoger beroep hoe dan ook gedurende enige tijd in voorlopige hechtenis heeft verkeerd.12.Voor zover het hof zou hebben bedoeld te oordelen dat de verdachte in beide feitelijke instanties niet in voorlopige hechtenis verkeerde, komt mij dat oordeel niet zonder meer begrijpelijk voor.

22. Het tweede middel kan evenwel reeds op de hiervoor onder randnummer 18 genoemde grond niet tot cassatie leiden.

23. Het derde middel is gericht tegen de toewijzing van de vordering van de benadeelde partij en de oplegging van de schadevergoedingsmaatregel. Het behelst de klacht dat de motivering van het oordeel van het hof dat de benadeelde partij materiële schade heeft geleden tot een bedrag van € 27.800,- en de vordering mede op grond daarvan tot een – hoger dan gevorderd – bedrag van in totaal € 36.800,- kan worden toegewezen alsmede voor dat bedrag de schadevergoedingsmaatregel kan worden opgelegd, van een onjuiste rechtsopvatting getuigt en/of onbegrijpelijk is.

24. Voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, houdt het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 13 juni 2018 en 11 juli 2018 het volgende in:

“De gemachtigde van de benadeelde partij deelt mede:

U heeft het faxbericht d.d. 4 januari 2018 ontvangen. De vordering wordt voor wat betreft de materiële schade enigszins verminderd. Ik wil graag verwijzen naar de schriftelijke toelichting.

De voorzitter wijst erop dat geen nieuwe kosten in hoger beroep kunnen worden opgevoerd.

De materiële schadevergoeding is nader onderbouwd.”

25. Het in het proces-verbaal vermelde faxbericht van 4 januari 2018 bevindt zich onder de aan de Hoge Raad toegezonden gedingstukken en houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

“Namens [slachtoffer 2] , benadeelde partij in bovengenoemde zaak bericht ik u dat zij zich wil voegen en een verzoek om schadevergoeding wenst in te dienen. Zij wenst de vordering zoals die in eerste aanleg is ingediend en die u nogmaals als bijlage 1 bij dit schrijven aantreft, echter in navolgende zin aan te passen, indachtig de uitspraak in eerste aanleg. Cliënte vordert in totaal een bedrag ad € 35.837,35= aan materiele en immateriële schadevergoeding.1) Materiele schadevergoedingAan gederfde inkomsten vordert cliënte een bedrag van € 28.800,=, dit is gelijk aan de vordering in eerste aanleg en voor de berekening zij verwezen naar bijlage 1.Hierop worden echter in mindering gebracht de kosten die verdachte voor cliënte heeft moeten betalen, te weten de kosten van de kamer in de woning aan de [a-straat] en de woning aan het [b-straat] (vanaf augustus 2013). Voor wat betreft de kosten van de kamer in de woning in de [a-straat] blijkt uit informatie van Kamernet (bijlage 2) dat de gemiddelde huurprijs van een kamer in die periode € 420,= bedroeg. Inclusief nutskosten wordt een bedrag van € 500,= redelijk geacht als woonkosten die ten laste zijn gekomen van verdachte. Voor de periode van augustus tot en met december wordt uitgegaan van de huurprijs zoals die blijkt uit de verklaringen van cliënte (pagina 78) waaruit een huurprijs van € 900,= all-in volgt. De posten van advertentiekosten en borgsom zoals die in eerste aanleg waren gevorderd, laat cliënte vervallen. Wel wordt nog opgevoerd de kosten voor de medische informatie van de huisarts, te weten 37,35. Zie voor de nota bijlage 3. De berekening van de totale vordering aan materiële schade is dan als volgt: gederfde inkomsten € 28.800,=huur [a-straat] maand juli € 500,=huur [b-straat] augustus-december € 4500,= -/- € 5.000,=totaal € 3.800,=kosten medische informatie + € 37,35totale materiele schade € 23.837,35[...]”

26. Aan de beslissingen op de vordering van de benadeelde partij en tot oplegging van de schadevergoedingsmaatregel heeft het hof de volgende overwegingen ten grondslag gelegd:

“Vordering tot schadevergoeding [slachtoffer 2]In het onderhavige strafproces heeft [slachtoffer 2] zich als benadeelde partij gevoegd en een vordering ingediend tot vergoeding van geleden materiële, schade als gevolg van het aan de verdachte onder 2 ten laste gelegde tot een bedrag van € 43.600,-.

Deze vordering is in hoger beroep door mr. M.M. Volwerk, gemachtigde van de benadeelde partij, aangepast tot een totaalbedrag van € 35.837,35, waarvan € 23.837,35 aan materiële schade en € 12.000,- aan immateriële schade.

De advocaat-generaal heeft geconcludeerd tot toewijzing van een gedeelte van de vordering van de benadeelde partij. Zij refereert zich voor wat betreft de hoogte van de materiële schade aan het oordeel van het hof. Ten aanzien van de immateriële schade verzoekt de advocaat-generaal een bedrag van € 5.000,- aan de benadeelde partij toe te wijzen, te vermeerderen met de wettelijke rente en met oplegging van de schadevergoedingsmaatregel.

De vordering van de benadeelde partij is door en namens de verdachte betwist.Materiële schadeVoor wat betreft de materiële schade stelt het hof voorop dat het bewezen acht dat de verdachte voordeel heeft getrokken uit uitbuiting van de benadeelde partij [slachtoffer 2] .Ten aanzien van de materiële schade overweegt het hof dat nu een deugdelijke financiële administratie ontbreekt en de verklaring van [slachtoffer 2] over de hoeveelheid afgedragen geld een ruwe schatting betreft, het hof de omzet zelf moet schatten en derhalve ook een schatting moet maken van het schadebedrag. Het hof komt daardoor uit op een lager bedrag dan gevorderd.Het dossier biedt concrete aanknopingspunten voor het aantal door de benadeelde partij gewerkte dagen tijdens de bewezenverklaarde periode. Uit de verklaring van [slachtoffer 2] d.d. 22 januari 2014 (p. 64 e.v.) leidt het hof af dat de uitbuiting een aanvang heeft genomen op 5 juli 2013 en is geëindigd op 17 december 2013. Het hof zal uitgaan van een periode van 164 dagen, waarin de aangeefster inkomsten aan de verdachte heeft moeten afdragen. Het hof is daarbij uitgegaan van de bewezenverklaarde periode (5 juli 2013 - 17 december 2013) en de verklaring van [slachtoffer 2] , inhoudende dat zij per week heeft gewerkt. Voor de gemiddelde omzet wordt een in de rechtspraak inmiddels gangbaar forfaitair bedrag van € 200,- per dag gerekend. Het dossier biedt geen aanknopingspunten om daarvan af te wijken.

Het hof neemt evenals de benadeelde partij een bedrag van gemiddeld € 1.000,- aan huurkosten per maand als uitgangspunt, nu er aanknopingspunten zijn dat deze kosten uit de omzet werden betaald.Het voorgaande leidt tot het volgende:

164 dagen x € 200,- = € 32.800,-5 maanden x € 1.000,- = € 5.000,- -/-Totaal bedrag materiële schade = € 27.800,-

Deze schade is een rechtstreeks gevolg van het onder 2 bewezen verklaarde. De vordering van de benadeelde partij zal derhalve tot dat bedrag hoofdelijk worden toegewezen, te vermeerderen met de gevorderde, wettelijke rente over dit bedrag vanaf 17 december 2013 tot aan de dag der algehele voldoening.

Het hof is van oordeel dat aannemelijk is geworden dat er immateriële schade is geleden en dat deze schade het rechtstreekse gevolg is van het onder 2 bewezen verklaarde.

De vordering leent zich - naar maatstaven van billijkheid voor hoofdelijke, toewijzing tot een bedrag van € 9.000,-, te vermeerderen met de gevorderde wettelijke rente over dit bedrag vanaf 17 december 2013 tot aan de dag der algehele voldoening.

Voor het overige levert behandeling van de vordering van de benadeelde partij naar het oordeel van het hof een onevenredige belasting van het strafgeding op.

Het hof zal dan ook bepalen dat de benadeelde partij voor het overige niet-ontvankelijk is in de vordering tot vergoeding van de geleden schade. Deze kan in zoverre bij de burgerlijke rechter worden aangebracht.

Dit brengt mee dat de verdachte dient te worden veroordeeld in de kosten die de benadeelde partij tot aan deze uitspraak in verband met de vordering heeft gemaakt, welke kosten het hof vooralsnog begroot op nihil, en in de kosten die de benadeelde partij ten behoeve van de tenuitvoerlegging van deze uitspraak nog moet maken.Betaling aan de Staat ten behoeve van het slachtoffer [slachtoffer 2]Nu vaststaat dat de verdachte tot een bedrag van €36.800,- aansprakelijk is voor de schade die door het bewezen verklaarde is toegebracht, zal het hof aan de verdachte de hoofdelijke verplichting opleggen dat bedrag aan de Staat te betalen ten behoeve van het slachtoffer [slachtoffer 2] .”

27. De toelichting op het middel bevat twee klachten. Geklaagd wordt eensdeels dat het hof buiten de (aangepaste) vordering van de benadeelde partij is getreden door de omvang van de geleden materiële schade hoger te schatten dan door de benadeelde partij is gevorderd. Anderdeels wordt geklaagd dat het hof die schatting onbegrijpelijk heeft gemotiveerd door – in strijd met zijn beslissing – te overwegen dat het ten aanzien van de materiële schade uitkomt op een lager bedrag dan gevorderd.

28. Als één van de elementaire beginselen van het burgerlijk procesrecht wordt beschouwd dat de procespartijen de omvang en de feitelijke grondslag van het geding bepalen. De rechter is in zoverre aan de vorderingen en verzoeken van partijen gebonden, hij behoort niet méér toe te wijzen dan door partijen is gevorderd of verzocht. De in dit opzicht lijdelijke positie van de burgerlijke rechter is in de eerste plaats gebaseerd op het beginsel van partijautonomie.13.Doordat de vorderingen c.q. verzoeken die aan de burgerlijke rechter worden voorgelegd de buitengrenzen van de rechtsstrijd bepalen, vervullen die vorderingen c.q. verzoeken evenwel tevens een zekere grondslagfunctie, enigszins vergelijkbaar met de wijze waarop de tenlastelegging de inzet van het strafgeding bepaalt.

29. In strafzaken dient de rechter de toewijsbaarheid van de vordering van de benadeelde partij materieelrechtelijk gezien te beoordelen naar het (materiële) burgerlijk recht.14.Maar dat niet alleen, óók de bewijsvoering is in dat verband in belangrijke mate op civielrechtelijke leest geschoeid. Zo heeft de Hoge Raad in zijn arrest van 28 mei 2019, ECLI:NL:HR:2019:793, NJ 2019/379, m.nt. Vellinga onder meer benadrukt dat in een strafzaak op de benadeelde partij die een vordering instelt overeenkomstig de hoofdregel van art. 150 Rv in beginsel de last rust de feiten en omstandigheden te stellen – en in geval van betwisting daarvan bewijs te leveren – die tot toewijzing van de vordering kunnen leiden. Indien de verdachte de vordering van de benadeelde partij niet (gemotiveerd) betwist of als hij verstek laat gaan, zal de rechter behoren uit te gaan van de juistheid van de daaraan ten grondslag gelegde feiten overeenkomstig art. 149 Rv en daarmee de vordering in de regel toewijzen, tenzij de vordering onrechtmatig of ongegrond voorkomt, zulks conform art. 139 Rv (rov. 2.8.1 - 2.8.3).15.Dat de rechter niet ambtshalve vergoeding van andere of grotere schade kan toewijzen dan waarvoor de benadeelde partij schadevergoeding heeft gevorderd, wordt in het overzichtsarrest expliciet overwogen, zij het (slechts) specifiek ten aanzien van de wettelijke rente. Op vergoeding van de wettelijke rente over het schadebedrag moet de benadeelde partij uitdrukkelijk aanspraak maken. Doet zij dat niet, dan kan de rechter deze rente niet ambtshalve toewijzen, aldus de Hoge Raad (rov. 2.5).16.

30. Dat in het strafproces ook andere schade in beginsel niet ambtshalve of tot een hoger bedrag dan is gevorderd kan worden toegewezen, lijdt mijns inziens weinig twijfel. Zulks ligt in feite reeds besloten in het wettelijke systeem. De strafrechter beslist op de vordering van de benadeelde partij en hij kan deze (gedeeltelijk) toewijzen, afwijzen of niet-ontvankelijk verklaren. Daarmee bepaalt de vordering de omvang van de door de strafrechter te nemen beslissing.17.

31. Blijkens de hiervoor onder randnummer 26 weergegeven overwegingen heeft het hof de gederfde inkomsten van de benadeelde partij begroot op € 32.800,-, heeft het mede op grond daarvan de door de benadeelde partij geleden materiële schade vastgesteld op € 27.800,- en heeft het tot dat laatste bedrag de vordering tot vergoeding van materiële schade aan de benadeelde partij toegewezen. In hoger beroep zijn namens de benadeelde partij gederfde inkomsten gesteld ter hoogte van € 28.800,- en is op basis daarvan vergoeding van geleden materiële schade gevorderd tot een bedrag van – voor zover hier van belang18.– € 23.800,-. Dientengevolge is een totaalbedrag toegewezen van € 36.800,-, terwijl de benadeelde partij in hoger beroep een totaalbedrag aan schade van € 35.837,35 heeft gesteld en daarvan vergoeding heeft gevorderd.19.

32. Voor zover het middel erover klaagt dat het hof met zijn beslissing buiten de vordering van de benadeelde partij is getreden door meer schadevergoeding toe te wijzen dan is gevorderd, is het terecht voorgesteld.

33. Uit hetgeen even hiervoor is opgemerkt, volgt tevens dat de door de stellers van het middel uitgelichte overweging dat het hof ten aanzien van de materiële schade op een lager bedrag uitkomt dan gevorderd niet zó kan worden begrepen dat deze op een kennelijke misslag berust. Als het hof waar het “lager” heeft overwogen “hoger” zou hebben bedoeld, heeft het hof immers miskend dat zijn beslissingsruimte wordt beperkt door de hoogte van de vordering van de benadeelde partij. Nu de overweging dat het hof ten aanzien van de materiële schade op een lager bedrag uitkomt dan gevorderd, niet te rijmen valt met de beslissing van het hof met betrekking tot die materiële schade, meen ik dat het middel ook voor zover het klaagt over de (on)begrijpelijkheid van díe overweging, terecht is voorgesteld.

34. Ik heb mij nog afgevraagd of bij vernietiging van de bestreden uitspraak op grond van de door mij als eerste besproken klacht van het middel voldoende rechtens te respecteren belang bestaat, gelet erop dat aan de verdachte ook de schadevergoedingsmaatregel van art. 36f Sr tot het aan de benadeelde partij toegewezen benadelingsbedrag is opgelegd. De schadevergoedingsmaatregel is één van de maatregelen, die de strafrechter ambtshalve kan opleggen. Daarvoor is niet vereist dat het slachtoffer aanspraak op schadevergoeding heeft gemaakt, terwijl de niet-ontvankelijkverklaring van de benadeelde partij in de vordering niet in de weg staat aan oplegging van een schadevergoedingsmaatregel en evenmin nodig is dat de vordering van de benadeelde partij naar burgerlijk recht opeisbaar is.20.Het staat de rechter dan ook vrij om ter zake van bijvoorbeeld niet-gevorderde wettelijke rente de schadevergoedingsmaatregel op te leggen.21.Om die reden heeft een tegen de toewijzing van de vordering van de benadeelde partij ter zake van niet-gevorderde wettelijke rente gericht cassatiemiddel meestal wegens gebrek aan belang geen kans van slagen indien voor datzelfde bedrag tevens de schadevergoedingsmaatregel is opgelegd.22.

35. Toch denk ik dat in dit geval de verdachte bij de eerste klacht voldoende rechtens te respecteren belang heeft. In HR 18 juni 2019, ECLI:NL:HR:2019:901, NJ 2019/380, m.nt. Vellinga heeft de Hoge Raad verduidelijkt wanneer kan worden aangenomen dat bij cassatie van de beslissing op de vordering van de benadeelde partij onvoldoende rechtens te respecteren belang bestaat, indien tevens de schadevergoedingsmaatregel is opgelegd. Daarbij hanteert de Hoge Raad een onderscheid tussen de klacht die berust op procedurele beperkingen waardoor de rechter de vordering niet had mogen toewijzen enerzijds en de klacht die ziet op “de vraag of, dan wel tot welke omvang de schade kan worden toegewezen en daarmee ook de grond raakt waarop de verschuldigdheid van het in de opgelegde schadevergoedingsmaatregel begrepen schadebedrag is aangenomen” anderzijds.23.In zaken waarin niet-gevorderde wettelijke rente het springende punt vormt, staat doorgaans niet ter discussie dat de benadeelde partij naar materieel burgerlijk recht op vergoeding van die schade aanspraak kan maken. In zulke gevallen kan mitsdien gezegd worden dat de strafrechter de vordering tot schadevergoeding niet had mogen toewijzen ten gevolge van processuele beperkingen die aan de beoordeling van de vordering van de benadeelde partij in een strafzaak zijn gesteld, maar dat het bestaan van die schade en de aansprakelijkheid van de verdachte naar burgerlijk recht eigenlijk buiten kijf staat.

36. Ik meen dat het in de onderhavige zaak geconstateerde motiveringsgebrek verder reikt dan de klachten ten aanzien waarvan de Hoge Raad onvoldoende belang aanneemt: hier is de (mate van) toewijzing van de vordering van de benadeelde partij in het licht van die vordering niet begrijpelijk gemotiveerd. Weliswaar kan de rechter de schadevergoedingsmaatregel opleggen ter zake van door de benadeelde partij niet in rechte gevorderde schade, dat laat onverlet dat voldoende begrijpelijk zal moeten worden gemotiveerd dat het gaat om schade waarvoor de verdachte jegens het slachtoffer naar burgerlijk recht aansprakelijk is. Daarvan is in het bestreden arrest geen sprake en dit gebrek raakt de vaststelling van de omvang van de voor vergoeding aan de benadeelde partij in aanmerking komende schade, ook wat het totale bedrag betreft.24.Zonder nadere motivering waarom het hof van oordeel is dat méér materiële schade en een hoger totaalbedrag aan schade kan worden vastgesteld dan door de benadeelde partij is gevorderd, zal naar het mij voorkomt zo een gebrek ook de beslissing tot oplegging van de schadevergoedingsmaatregel aantasten.

37. Mocht de Hoge Raad daarover anders oordelen, dan nóg blijft naar mijn inzicht staan de klacht over de deeloverweging van het hof dat het op een lager bedrag zal uitkomen. Nu het hof die overweging ten grondslag heeft gelegd aan zijn begroting van de geleden schade, terwijl het hof de schadevergoedingsmaatregel heeft willen opleggen tot het bedrag waarvoor de verdachte jegens de benadeelde partij aansprakelijk is, treft de gebrekkigheid van de motivering van de beslissing op de vordering van de benadeelde partij in dit opzicht ook de beslissing tot oplegging van de schadevergoedingsmaatregel.

38. Het derde middel treft mijns inziens doel.

39. Het vierde middel klaagt dat de redelijke termijn in de cassatiefase is overschreden omdat het hof de stukken van het geding te laat aan de Hoge Raad heeft gezonden.

40. Namens de verdachte is cassatieberoep ingesteld op 16 juli 2018. Destijds was de verdachte in verband met de onderhavige strafzaak gedetineerd. De stukken van het geding zijn bij de griffie van de Hoge Raad binnengekomen op 5 februari 2019. Daarmee is de inzendtermijn van zes maanden overschreden met minder dan één maand. Een voortvarende behandeling die de overschrijding van de inzendtermijn zou kunnen compenseren, behoort niet meer tot de mogelijkheden.

41. Het vierde middel is gegrond.25.Dit moet leiden tot vermindering van de aan de verdachte opgelegde gevangenisstraf aan de hand van de daarvoor gebruikelijke maatstaf.

42. Het eerste middel faalt, het tweede middel kan niet tot cassatie leiden, en het derde en het vierde middel slagen. Het eerste middel leent zich voor afdoening met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende motivering.

43. Ambtshalve merk ik nog het volgende op. De Hoge Raad zal uitspraak doen nadat meer dan 16 maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep. Dit brengt mee dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM ook in dit opzicht is overschreden.

44. Andere gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen, heb ik niet aangetroffen.

45. Deze conclusie strekt tot vernietiging van de bestreden uitspraak, maar uitsluitend ten aanzien van de opgelegde gevangenisstraf en de beslissingen met betrekking tot de vordering van de benadeelde partij en de schadevergoedingsmaatregel, in zoverre tot zodanige beslissing op de voet van art. 440 Sv als de Hoge Raad passend oordeelt, en tot verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden