HR (Parket), 04-03-2014, nr. 13/02044

Voor de integrale feiten verwijs ik naar onderdeel 3 van de uitspraak van het Hof, van welke weergave in cassatie kan worden uitgegaan. De volgende feiten zijn onder meer vastgesteld door het Hof:

Tot de stukken van het geding behoort een door de settlor en trustee ondertekende Trust Agreement. Artikel 3J van de Trust Agreement luidt:

In the case of the death of a non-charitable beneficiary receiving payment hereunder, that is (…) [belanghebbende] the last semi-annual payment (…) shall be considered to be the last regular payment due to such beneficiary hereunder and no further payment need be made for that portion for any subsequent six-month period in which the beneficiary may have survived.

De Rechtbank heeft — voor zover relevant — het volgende overwogen, waarbij de Rechtbank belanghebbende als eiseres en de Inspecteur als verweerder heeft aangeduid:

Het Hof heeft ten aanzien van het geschil overwogen:

Hoofdstuk 2, artikel I, onderdeel O, eerste lid, onderdeel b en laatste volzin, van de Invoeringswet Wet Inkomstenbelasting 2001 (hierna: Invoeringswet Wet IB 2001) bepaalt:

Ten aanzien van artikel I, onderdeel O, lid 1 en laatste volzin, van de Invoeringswet Wet IB 2001 is in de memorie van toelichting geschreven:6.

Het wetsvoorstel voorziet in overgangsrecht om de aansluiting tot stand te brengen tussen de huidige belastingwetgeving en de belastingwetgeving die zal gelden met ingang van 2001. (…)

De vraag rijst vervolgens hoe (de waarde van) de bestaande polis begeleid kan worden met behulp van het overgangsrecht. In de overgangswetgeving is eerbiedigende werking opgenomen voor dergelijke lijfrentepolissen (zowel voor polissen ter zake waarvan de betaalde premie van het inkomen is afgetrokken, als — tenzij wordt geopteerd voor afrekening — voor polissen ter zake waarvan geen premieaftrek heeft plaatsgevonden: de saldolijfrenten) door middel van continuering van het huidige heffingssysteem op onder dat systeem opgebouwde polisrechten. Dit betekent dat de fiscale behandeling van dergelijke polissen globaal ongewijzigd blijft. (…)

Voor saldolijfrenten geldt voor het gedeelte waarvoor tot 14 september 1999 premies zijn gestort een eerbiedigende werking. Anders dan bij de lijfrentepolissen terzake waarvan premieaftrek heeft plaatsgevonden, kunnen belastingplichtigen ervoor opteren om saldolijfrenten met ingang van 1 januari 2001 onder de reikwijdte van de vermogensrendementsheffing te brengen. In dat geval dient uiteraard wel te worden afgerekend over de tot en met 31 december 2000 opgebouwde rentecomponent. Deze afrekening kan plaatsvinden tegen een tarief van 45%. Indien niet wordt geopteerd, geldt voor saldolijfrenten in beginsel eerbiedigende werking. Gevolg daarvan is dat pas belastingheffing plaats zal vinden vanaf het moment dat de (bij elkaar opgetelde) uitkeringen (per saldo) de ingelegde — niet afgetrokken — premie gaan overschrijden. Wel is voor de eerbiedigende werking voor deze saldolijfrenten een horizonbepaling opgenomen die ertoe leidt dat voor saldolijfrenten die op 31 december 2020 nog niet (geheel) zijn afgewikkeld, op dat moment een verplichte overheveling naar box III (de vermogensrendementsheffing) dient plaats te vinden. Op dat moment zal dan ook moeten worden afgerekend over de waarde van de per die datum te bepalen rentecomponent (rekening houdend met de nog niet verrekende premies).

(…)

De Wet inkomstenbelasting 2001 bevat onder meer een aanscherping van de criteria op grond waarvan belastingplichtigen de door hen betaalde premies voor lijfrenten ten laste van het inkomen kunnen brengen. Zoals in het algemene deel van deze memorie reeds is opgemerkt, bevat deze overgangsregeling in beginsel eerbiedigende werking voor op 31 december 2000 bestaande lijfrenten en rechten op periodieke uitkeringen en verstrekkingen. Deze zogenoemde eerbiedigende werking heeft vooral betrekking op de bepaling van het inkomen uit dergelijke lijfrenten en rechten genoten termijnen en uitkeringen alsmede op de wijze waarop de bestaande rechten worden behandeld, bij voorbeeld bij omzetting en vervreemding daarvan. Enerzijds wordt daarmee de fiscale behandeling voortgezet die de belanghebbenden voor ogen stond ten tijde van het sluiten van de overeenkomsten. Anderzijds heeft die eerbiedigende werking tot gevolg dat de fiscale claim die vóór de invoering van de Wet inkomstenbelasting 2001 rustte op de onderhavige rechten, niet verloren gaat.

Op deze wijze wordt recht gedaan aan overeenkomsten die door belanghebbenden zijn gesloten met het oog op reële toekomstvoorzieningen. Aan bepaalde rechten op periodieke uitkeringen en verstrekkingen zijn evenwel dermate grote mogelijkheden tot uitstel van belastingheffing in de toekomst verbonden, dat mede gelet op de doelstellingen die zijn verbonden aan de invoering van het stelsel van box III, het niet aanvaardbaar zou zijn die mogelijkheden volstrekt onbeperkt in de toekomst te blijven honoreren.

(…)

In het eerste lid van onderdeel O is de hoofdregel van het overgangsregime voor op 31 december 2000 bestaande rechten op periodieke uitkeringen en verstrekkingen die de tegenwaarde voor een prestatie vormen, opgenomen. Het gaat hierbij om de tot de inkomsten uit vermogen behorende uitkeringen en verstrekkingen artikel 25 van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 en niet om de uitkeringen en verstrekkingen bedoeld in artikel 30 van die wet. Voor dit laatste type uitkeringen is geen overgangsregime noodzakelijk aangezien de Wet inkomstenbelasting 2001 voor deze uitkeringen niet tot inhoudelijke wijzigingen leidt.

(…)

Het van toepassing blijven van het regime van de Wet op de inkomstenbelasting 1964 heeft onder meer tot gevolg dat na 31 december 2000 ontvangen termijnen van lijfrente en periodieke uitkeringen aan de belastingheffing zijn onderworpen op grond van de zogenoemde saldomethode van artikel 25, eerste lid, onderdeel g, van de Wet op de inkomstenbelasting 1964. (…). Voorzover de genoemde saldomethode zou leiden tot inkomsten uit vermogen, worden de uitkeringen en verstrekkingen op grond van de tweede volzin van onderdeel O, eerste lid, aangemerkt als belastbare periodieke uitkeringen en verstrekkingen uit een inkomensvoorziening als bedoeld in artikel 3.5.1 [thans artikel 3.100, zij het in een andere vorm; A-G] (…) van de Wet inkomstenbelasting 2001 (onderworpen aan de heffing in box I). Deze aanwijzing heeft tot doel de uitkeringen en verstrekkingen voorzover deze belastbaar zijn, deel uit te laten maken van de inkomensopbouw van die wet. (…) Ter voorkoming van misverstand zij opgemerkt dat met het gebruiken van de terminologie ‘belastbare’ periodieke uitkeringen en verstrekkingen in de tweede volzin is beoogd te voorkomen dat voor de desbetreffende uitkeringen en verstrekkingen op grond van het slot van artikel 3.5.1, onderdeel b, van de Wet inkomstenbelasting 2001 zou moeten worden getoetst in hoeverre de daarvoor betaalde premies als uitgave voor inkomensvoorziening in aanmerking zijn genomen. Die toets is niet aan de orde; hetgeen belastbaar is op grond van de saldomethode van de Wet op de inkomstenbelasting 1964, is vervolgens integraal belast op grond van genoemd artikel 3.5.1 of artikel 7.2.1, tweede lid, onderdeel d.

Ik schreef over wetsinterpretatie:7.

Een op historische, teleologische en systematische gronden gebaseerde wetsinterpretatie kan niet worden verworpen met een louter en alleen op de letterlijke wettekst gebaseerde argumentatie, tenzij de woorden der wet slechts voor één uitleg vatbaar zijn en niet een zodanig onredelijk resultaat opleveren dat de wetgever niet geacht kan worden dit te hebben beoogd.

Ik heb geschreven over het overgangsrecht:8.

Gribnau heeft geschreven:9.

We kunnen verschillende elementen, beginselen, van rechtszekerheid onderscheiden. Dat betekent dat rechtszekerheid geen monoliet is en dat de verschillende elementen van rechtszekerheid tegenstrijdige eisen kunnen bevatten. Die tegenstrijdige eisen moeten in een concrete situatie zorgvuldig tegen elkaar afgewogen worden. (…) Denk aan de invoering van een belastingwet: snelheid en duidelijkheid — beide elementen van rechtszekerheid — zijn hier een groot goed, maar gaan niet vanzelfsprekend samen. Snelheid kan ten kosten van duidelijkheid gaan (en omgekeerd). De snelle invoering van de Wet IB 2001 betekende weliswaar dat er snel duidelijkheid was over de vervanging van de Wet Ib 1964 door de Wet IB 2001; maar die duidelijkheid was bij nader inzien soms nogal gemankeerd. Door de overhaaste parlementaire behandeling heeft het parlement niet steeds alles kunnen bestuderen en bediscussiëren; waardoor soms een weloverwogen standpunt — op basis van een serieus debat — ontbreekt. De wetsgeschiedenis is dan onduidelijk, waardoor de burger onzeker is over de precieze (fiscale) rechtspositie.

Boer schrijft over de uitleg van het overgangsrecht van art. I, onderdeel O, Invoeringswet Wet IB 2001:10.

Daarnaast kan ten aanzien van de mogelijke toepassing van het overgangsregime van art. I, onderdeel O, Inv. Wet IB 2001 een knelpunt worden onderkend. De tekst van deze bepaling is niet toegesneden op periodieke uitkeringen uit een trust en kan om die reden ook niet worden toegepast. In de verschillende onderdelen van art. I, onderdeel O, Inv. Wet IB 2001, wordt gesproken van ‘premies’ en ‘overeenkomst’. Het begrip ‘premies’ is in de Wet IB 2001 niet gedefinieerd, zodat een grammaticale interpretatie voor de hand ligt. In de Van Dale wordt het begrip ‘premie’ omschreven als het ‘bedrag dat men moet betalen om recht op uitkering van een verzekering te krijgen’. Voorts kan worden gewezen op het bepaalde in art. 1.7b Wet IB 2001, waarin het begrip ‘premie voor een verzekering’ nader is afgebakend. Beide omschrijvingen geven betekenis aan het begrip ‘premie’ door de relatie met een ‘(lijfrente)verzekering’ aan te brengen. Ook de toevoeging dat de premiebetaling ‘ter zake van een overeenkomst’ is geschied, sluit aan bij de gedachte van een (lijfrente)verzekering als ‘kanscontract’. (…)

Naar mijn mening maken de begrippen ‘premie’ en ‘overeenkomst’ dat het artikel bij een letterlijke lezing niet van toepassing is op (periodieke) uitkeringen uit een trust. Weliswaar vormen de uitkeringen uit een fixed trust de tegenwaarde voor een prestatie, maar hiermee is ‘de inbreng’ nog geen ‘premiebetaling’. Tevens kan worden opgemerkt dat de instelling van een trustverhouding geen ‘overeenkomst’ inhoudt; de trust ontstaat als gevolg van een ‘eenzijdige rechtshandeling’. Bij strikte lezing van de wettekst is art. I, onderdeel O, Inv. Wet IB 2001, en daarmee het overgangsregime, dan ook niet van toepassing ten aanzien van de uitkeringen uit een trust.

Uitsluitend indien de gedachte aan een ‘kanscontract’ wordt losgelaten, kan worden verdedigd dat ‘de inbreng’ als ‘premie’ kan worden beschouwd en het bestaan van een ‘overeenkomst’ niet essentieel is. Een dergelijke extensieve interpretatie is naar mijn mening echter niet aannemelijk. In de eerste plaats omvat het overgangsregime, zo volgt duidelijk uit de wettekst, niet alle periodieke uitkeringen. De opzet van de bepaling dwingt dan ook niet tot een zeer ruime uitleg. In de tweede plaats is een ruime uitleg naar mijn mening evenmin te rechtvaardigen met een beroep op de ratio van de overgangsbepaling. De ratio daarvan is gelegen in het handhaven van de saldomethode om zodoende het onbelast gebleven gedeelte in ‘gemengde uitkeringen’ alsnog te belasten volgens de ‘oude regels’. De saldomethode is daarbij bedoeld als rekenregel om het kapitaalselement te elimineren uit de ‘gemengde uitkeringen’. Uitsluitend het rente- en risico-element worden zodoende in de heffing betrokken. Periodieke uitkeringen uit een trust zijn evenwel niet in alle gevallen uit deze drie elementen opgebouwd, waardoor de saldomethode als rekenregel — naar de ratio beoordeeld — niet in alle gevallen noodzakelijk is. Hieruit volgt naar mijn mening dan ook geen aanleiding om tot een ruime uitleg van de overgangsbepaling te concluderen.

De Hoge Raad heeft voor het schenkingsrecht in de zogenoemde Trustarresten overwogen:15.

Belanghebbende heeft eerder geprocedeerd over de uitkeringen van de subtrust. Belanghebbende had zich voor het Gerechtshof 's‑Gravenhage op het standpunt gesteld dat sprake is van een periodieke uitkering als bedoeld in artikel 25, lid 1, onderdeel g Wet IB 1964.16. De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 14 juli 2006, nr. 39262 belanghebbende in het gelijk gesteld. De Hoge Raad overwoog:17.

De Hoge Raad overwoog in het arrest van 26 oktober 2007, nr. 42537:18.

Freudenthal schreef in zijn noot in BNB 2008/122:

[De Hoge Raad] overweegt (…) dat sprake is van inbreng van vermogen in een trust als tegenwaarde voor een prestatie. Met die overweging is meteen ook het lot van de trust als niet-transparante entiteit bezegeld. Van een tegenwaarde voor een prestatie kan immers geen sprake zijn als de trust transparant is. De vraag of sprake is van een periodieke uitkering, kan volgens de Hoge Raad dan in het midden blijven. Al eerder heb ik op dat punt aangegeven dat de kwalificatie ‘periodieke uitkering’ juist belangwekkend is, en hoewel ik op het punt van de aanwezigheid van een tegenwaarde voor een prestatie de overweging van de Hoge Raad geheel kan volgen, heb ik dan ook met het ontwijkgedrag ten aanzien van het onderwerp ‘periodieke uitkering’ grote moeite.

In zijn voorafgaande conclusie heeft A-G Overgaauw het fenomeen trust kort beschreven:

Over de vraag op welke wijze fiscaal rekening moet worden gehouden met het bestaan van een volgens het buitenlandse recht rechtsgeldig tot stand gekomen trust schrijft Boer:19.

De fiscale erkenningsregel brengt mee dat een Anglo-Amerikaanse trust voor toepassing van het belastingrecht wordt erkend, indien de instelling heeft plaatsgevonden overeenkomstig de bepalingen van het recht dat de instelling beheerste. De erkenning van een trustverhouding houdt in ‘dat men aan een onder vreemd recht gecreëerde duurzame rechtsbetrekking in de eigen rechtssfeer effect toekent’. Anders gezegd, de civielrechtelijke rechtsgevolgen van de trustrelatie worden voor toepassing van het Nederlandse belastingrecht aanvaard, ondanks dat deze rechtsfiguur alhier onbekend is. Alvorens de bepalingen van het Nederlandse belastingrecht kunnen worden toegepast op de rechtsgevolgen die uit de trustinstelling voortvloeien, dient de inhoud van die rechten nauwkeurig te zijn geanalyseerd. Hiermee is echter nog niet gezegd op welke wijze de uitkomst van die civielrechtelijke analyse wordt ‘overgebracht’ naar het belastingrecht. Het proces van overbrenging van de Anglo-Amerikaanse rechtsgevolgen naar het Nederlandse belastingrecht, noem ik de ‘fiscale transitie’. (…)

In theorie dienen zich twee methoden voor de fiscale transitie aan, te weten: de zogeheten ‘conversiemethode’ en de ‘sui generis-methode’. Bij toepassing van de ‘conversiemethode’ worden de civiele rechtsgevolgen van de trustinstelling geconverteerd naar de meest nabij gelegen rechtsfiguur binnen het Nederlandse privaatrecht, om vervolgens de daarop betrekking hebbende bepalingen van het belastingrecht toe te passen. In dat geval zou aansluiting kunnen worden gezocht bij analoge rechtsfiguren als vruchtgebruik, bewind, en de stichting.

Bij de ‘sui generis-methode’ worden de rechtsgevolgen vastgesteld die uit een trustverhouding voortvloeien en deze worden sui generis aanvaard. In dat geval vindt geen conversie plaats, maar wordt de rechtspositie van alle bij de trust betrokken personen volgens het op de trustverhouding van toepassing zijnde recht onderzocht. Hierbij geldt vervolgens dat:20.‘niet beslissend is hoe die rechten naar Engels recht moeten worden gequalificeerd, maar of de inhoud, die deze rechten naar Engels recht hebben, voldoet aan de vereisten, waarvan de Nederlandse wet, met name de Wet op de Vermogensbelasting 1892 de toepasselijkheid van hare bepalingen afhankelijk stelt.’ De Hoge Raad heeft (…) [de ‘sui generis-methode’] expliciet bevestigd in de novemberarresten [A-G: zie 6.1].

De Hoge Raad overwoog in het arrest van 17 november 1971, nr. 16614:21.

Van Dijck definieert een periodieke uitkering als volgt:22.

een uitkering, welke een onderdeel is of kan zijn van een reeks van uitkeringen, voor zover iedere uitkering-voor zichzelf-afhankelijk is van een toekomstige onzekere gebeurtenis, zulks beoordeeld vanuit de schuldenaar en naar het moment waarop de uitkeringen een aanvang nemen, en voor zover de uitkering niet een onderdeel vormt van een complex van rechten en verplichtingen, welke bij voortduring tegenover elkaar staan.

Ik schreef:23.

Een stamrecht is een recht waaruit een reeks uitkeringen (d.w.z. meer dan één) kan voortvloeien. Het tot uitkering komen van elke termijn is onderworpen aan een onzekere factor, zodanig dat het totaal tot uitkering komende bedrag op het moment dat de uitkeringen een aanvang nemen, niet vast staat. De functie van het onzekerheidsvereiste is, het stamrecht te onderscheiden van een kapitaal. Deze functie kan de onzekerheid slechts vervullen, indien zij geen bijkomend maar een wezenlijk beding is. Indien het aantal mogelijke uitkeringen aan een maximum is gebonden, dient de kans dat niet het maximale aantal tot uitkering komt, zo deze kans kwantificeerbaar is, minimaal 1% te bedragen. Voorts bestaat het stamrecht uitsluitend in een reeks uitkeringen, en heeft het geen kenmerken van een kapitale som zoals rentedragendheid. Het geheel of gedeeltelijk terugbetalen van een inlegsom is geen reeks p.u. Indien ingevolge een regeling door een debiteur prestaties worden verricht die niet afhankelijk zijn van een onzekere factor, naast prestaties die dat wel zijn, vormen slechts de laatste uitkeringen uit een stamrecht. De regeling dient dan, voor inkomstenbelastingdoeleinden, te worden gesplitst in een stamrecht en een kapitaal. De uitkeringen behoeven noch alle even groot te zijn, noch elkaar met gelijke tussenpozen op te volgen (…). De genieter van de uitkeringen mag een tegenprestatie leveren tegenover het stamrecht als zodanig, maar niet tegenover de afzonderlijke uitkeringen. Indien zulks wel het geval is, is sprake van een complex van rechten en verplichtingen die bij voortduring tegenover elkaar staan. Wel mag het verkrijgen van de uitkeringen zijn gebonden aan andere voorwaarden dan het leveren van een prestatie tegenover een debiteur. Van p.u. is geen sprake, wanneer de termijnen de functie van premies (…) vervullen. Van een uitkering is sprake, wanneer een geldsom aan de genieter is betaald, of een prestatie aan hem is gedaan.

Boer en Freudenthal hebben over de fiscale behandeling van periodieke uitkeringen uit een trust geschreven:24.

Als primaire bestaansvoorwaarde van een periodieke uitkering dient het bestaan van twee zelfstandige juridische entiteiten te worden genoemd. Van een periodieke uitkering kan immers slechts sprake zijn indien er een zekere verstrekker/debiteur en een zekere ontvanger/crediteur te onderkennen zijn. Ingeval er binnen één entiteit een debiteurs- en crediteursrelatie zou bestaan, gaat deze vordering/schuldverhouding door (fiscaalrechtelijke) schuldvermenging teniet. Deze constatering brengt met zich, dat in gevallen waarin de trust ten aanzien van de beneficiary fiscaal transparant is, een periodieke uitkering niet kan bestaan. Alhoewel fiscale transparantie van een trust in de jurisprudentie tot nu toe niet is aangenomen, moet fiscale transparantie in beginsel mogelijk worden geacht indien de beneficiary over het in de trust aanwezige vermogen kan beschikken ‘als ware het zijn eigen vermogen’. Uit dit criterium vloeit voort dat de beneficiaries over een ver reikende beschikkingsmacht ten aanzien van het in de trust aanwezige vermogen moeten beschikken, wil fiscale transparantie zich voordoen. (…)

Bij de toetsing aan deze definitie is het van essentieel belang dat vanuit de schuldenaar wordt beoordeeld of er voldaan is aan het onzekerheidsvereiste. Aan dit punt is ten aanzien van de periodieke uitkeringen uit een trust in de literatuur tot op heden voorbijgegaan. (…) Naar onze mening dient vanuit dogmatisch oogpunt de vraag naar de identiteit van de schuldenaar reeds bij de toetsing aan het periodieke uitkeringskarakter van de geldstroom te worden gesteld.

Als schuldenaar van een periodieke uitkering heeft doorgaans degene te gelden die in rechte kan worden aangesproken tot het doen van de uitkeringen. Deze schuldenaar zal, in het leeuwendeel der gevallen, ook dezelfde (rechts)persoon zijn als degene bij wie de uitkeringen tot een vermindering van het vermogen leiden. Anders gezegd, de juridische schuldenaar en de economische betrokkene vallen doorgaans in een entiteit samen. Indien de uitkeringen echter afkomstig zijn uit een trust lopen de juridische schuldenaar en de economische ‘betrokkene’ uiteen. In beginsel rust op de trustee de juridische verplichting tot het doen van de uitkeringen, maar daarbij kan niet worden gezegd dat de uitkeringen ook daadwerkelijk ten laste van zijn vermogen komen. Zoals hiervoor is uiteengezet, volgt dat uit het feit dat de trustee slechts beschikt over de ‘legal title’ en dat hij economisch bezien geen enkele invloed ondervindt van de gedane uitkeringen. In een sterk economisch georiënteerde heffingswet als de inkomstenbelasting dient naar onze mening de economisch betrokkene als schuldenaar in de zin van de p.u.-definitie te worden opgevat. Wij menen dan ook dat de trust — het zelfstandige doelvermogen — als schuldenaar van de uitkeringen moet worden aangemerkt. Hierbij dient te worden opgemerkt dat de trust niet fiscaal transparant mag zijn ten aanzien van de settlor. In dat geval is economisch beoordeeld de settlor immers als schuldenaar te beschouwen. De hier verdedigde economische zienswijze strookt overigens met de later nog te bespreken visie waarin economisch moet worden bezien of de uitkeringen de tegenwaarde voor een prestatie vormen of niet. Ook daar zal in economische zin moeten worden beoordeeld of het vermogen van de schuldenaar al dan niet is toegenomen om te beoordelen of de uitkeringen de tegenwaarde van die toename vormen of niet.

(…)

Een eerste constatering is dat wanneer de p.u. de opbrengst van een bron vormt (bijvoorbeeld dividend in de vorm van toekenning van een stamrecht), de uitkeringen als de tegenwaarde voor een prestatie zijn te beschouwen. Er heeft dan afrekening plaatsgevonden ter zake van de verkrijging van de p.u. als bronvoordeel, waarna deze als vermogensbestanddeel voortleeft. Is echter door een schuldenaar een p.u. om niet verstrekt, dan vormt de p.u. niet de tegenwaarde voor een prestatie. Van groot belang voor de kwalificatie van uitkeringen uit een trust is dat van een tegenwaarde voor een prestatie zonder bezwaar kan worden gesproken indien de schenker niet rechtstreeks, maar door tussenkomst van een derde (bijvoorbeeld een verzekeringsmaatschappij) een p.u. verleent. In dat geval is vanuit de schuldenaar bekeken het doen van de uitkeringen wel weer de tegenwaarde voor een prestatie. Uitkeringen op basis van een derdenbeding zijn derhalve op de tegenwaarde voor een prestatie te baseren. Juist bij een trust is dit een belangrijk punt, omdat het onder trustverband plaatsen van vermogen geschiedt met het oogmerk vanuit dat trustvermogen bepaalde uitkeringen aan de beneficiaries te doen. Bij instelling van de trust is een gedeelte van het vermogen, of de daaruit te genereren inkomsten, ten behoeve van de uitkeringen aan de beneficiaries bestemd. Deze situatie verschilt in wezen niet ten opzichte van eerdergenoemde situatie waarin een p.u. bij een verzekeringsmaatschappij zou zijn bedongen ten behoeve van de beneficiaries. In beide gevallen is immers een deel van het vermogen van de schenker overgegaan in de handen van een derde, welke derde de p.u. aan de begunstigde verzorgt. Daarmee is naar onze mening het bestaan van de tegenwaarde voor een prestatie ten aanzien van de beneficiary gegeven.

Het arrest van de Hoge Raad over de uitkeringen van de Trust van belanghebbende (6.2) volgde op een uitspraak van Hof 's‑Gravenhage. Boer heeft deze uitspraak van Hof 's‑Gravenhage geannoteerd in FED 2003/308:25.

Gilissen heeft geschreven:26.

Het uitgangspunt dat het voor het bestaan van een periodieke uitkering een primaire bestaansvoorwaarde is dat er twee zelfstandige juridische entiteiten dienen te zijn, is juist. Er moeten nu eenmaal een zekere verstrekker en een zekere verkrijger zijn te onderkennen, wil van een periodieke uitkering sprake zijn. Hetgeen echter in de zoektocht naar de schuldenaar uit het oog wordt verloren, is hetgeen de settlor met de totstandkoming van een fixed trust wenst te bereiken, namelijk dat de eigendomsrechten van vermogen dat oorspronkelijk hem toebehoorde krachtens trustrecht voortaan is verdeeld over de trustee enerzijds, (…), en (…) beneficiaries anderzijds (…). Met andere woorden: van een als een zelfstandige entiteit aan te merken doelvermogen, dat tevens geacht moet worden de schuldenaar van periodieke uitkeringen te zijn, kan — in het geval van een fixed trust — naar mijn mening geen sprake zijn, omdat zulk een entiteit niet kan bestaan indien:

Kortom, er kan naar mijn mening geen sprake zijn van een als zelfstandige entiteit aan te merken doelvermogen dat als verstrekker van periodieke uitkeringen moet worden aangemerkt, omdat er geen sprake is van het ontbreken van rechtstreeks deelgerechtigden tot het trustvermogen. (…) Uiteraard valt niet uit te sluiten dat een fixed trust tot stand komt waarbij het aan een of meer beneficiaries rechtstreeks toegekende recht als een recht op periodieke uitkeringen kwalificeert. In dit geval is naar mijn mening als schuldenaar de trustee (in juridische zin) aan te merken.

In boek 6, titel 5 van het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) zijn de volgende bepalingen opgenomen:

De Hoge Raad overwoog in een arrest van 14 december 2001 (civiele kamer):27.

Henriquez meent, dat een onherroepelijke trust als een overeenkomst kan worden gezien:28.

De onherroepelijke intrustgeving bij leven (inter vivos) is naar Nederlands recht een overeenkomst met derdenbeding. Dit wordt weleens bestreden met het betoog dat de intrustgeving naar Angel-Saksisch recht een eenzijdige afzondering voor een bepaald doel is en dat de overdracht aan de trustee geen essentiale is van de intrustgeving. Daarop is het antwoord dat dit naar Angel-Saksisch recht juist kan zijn, maar dat naar Nederlands Recht een rechtshandeling als in het door ons gestelde geval nu eenmaal gekwalificeerd moet worden als vallende onder art. 1353 B.W. In het Zuid-Afrikaanse Rooms-Hollandse Recht is de trust inter vivo ondanks bovenstaande tegenwerpingen door de rechtbanken als een beding-ten-behoeve-van-een-derde gekwalificeerd. Zo ook in Schotland, waar het Romeinse civiele recht geldt in plaats van de Common Law.

Uniken Venema heeft geschreven:29.

In het hier besproken geval —in Nederland gelegen goederen, die toebehoren aan een Anglo-Amerikaanse trust— wordt er per definitie, van uitgegaan, dat de trust onderworpen is aan enig stelsel van Anglo-Amerikaans recht. Van praeliminaire aard is nu de vraag, of inderdaad naar Nederlands internationaal privaatrecht deze mogelijkheid bestaat. Wanneer deze vraag wordt gesteld, is het belangrijk te weten op welke wijze de trustcreatie naar Nederlands recht dient te worden gekwalificeerd.

Allereerst moet hier vanzelfsprekend een verschil worden gemaakt tussen de bij testament en de onder de levenden gecreëerde trust.

Naar Nederlands internationaal privaatrecht is ingeval van erfopvolging het nationale recht van de erflater van toepassing. Dit betekent, dat in beginsel de toepasselijkheid van Anglo-Amerikaans recht op een trust, die door een drager van enige Anglo-Amerikaanse nationaliteit bij testament in het leven wordt geroepen, moet worden erkend. (…)

Meer problemen levert de onder de levenden gecreëerde trust op. Naar Anglo-Amerikaans opvatting staat —zoals Hijmans van den Bergh terecht doet uitkomen— wel vast dat een dergelijke trust géén ‘contract’ is. Hijmans van den Bergh constateert dan verder: ‘Kwalificeert men naar Nederlands recht dan is er, krachtens ons internationaal privaatrecht, van een contract (overeenkomst) stellig geen sprake.’ Met deze uitspraak kan ik mij niet verenigen. Het Anglo-Amerikaanse begrip ‘contract’ is —zoals ook Hijmans van den Bergh opmerkt— niet identiek aan ons begrip overeenkomst. Van een ‘contract’ is slechts sprake in geval van een afspraak die naar common law kan worden afgedwongen: consideration —een tegenprestatie van degene die op de afspraak een beroep doet— is van ouds voor een ‘contract’ een vereiste. De afspraak tussen de trustee en de settlor en eventueel de derde/beneficiary van een trust was echter reeds afdwingbaar, lang voordat naar common law de afdwingbaarheid van ‘contract’ werd erkend, echter niet naar common law maar naar equity. Deze afspraak naar equity, die naar Anglo-Amerikaans recht altijd een afzonderlijke plaats is blijven innemen in het recht, en technisch gesproken nooit van het contractenrecht deel is gaan uitmaken, kan mijns inziens naar Nederlands recht slechts worden gekwalificeerd als een overeenkomst. Naar Nederlands recht kennen wij immers slechts één begrip obligatoire overeenkomst, dat de Nederlandse parallel vormt van zowel de afdwingbare afspraak naar common law (‘contract’) als de afdwingbare afspraak naar equity (‘trustafspraak’). Dat een trustafspraak met een overdracht gepaard kan gaan, is mijns inziens geen reden om het obligatoire gedeelte van de trustcreatie naar Nederlands recht anders te kwalificeren dan als een overeenkomst.

Wordt nu de zojuist verdedigde opvatting niet gelogenstraft door het feit, dat in Anglo-Amerikaanse ogen de trustcreatie wordt gezien als een eenzijdige handeling? Ik meen van niet. De oorzaak van deze Anglo-Amerikaanse opvatting omtrent de trustcreatie is namelijk m.i. te vinden in de oude Anglo-Amerikaanse zienswijze omtrent de overdrachtshandeling. Een overdracht werd —en wordt vaak ook thans nog— gezien als een eenzijdige handeling. Omdat nu het overdrachtselement ook bij de trustcreatie over het algemeen op de voorgrond staat —en vooral in het verleden, toen de verplichtingen van de trustee nog niet zo uitgebreid waren, op de voorgrond stond— , en tevens omdat in de ontstaansperiode van de trust de (vormvrije) overeenkomst —zoals reeds gezegd— als rechtsfiguur niet bekend was, is het niet verwonderlijk dat men ook de trustcreatie als een eenzijdige handeling is gaan beschouwen. Maar dit betekent niet, dat een acceptatie door de trustee niet vereist zou zijn, alvorens de trust een definitief karakter krijgt. De trustee kan namelijk het ‘verkregen’ goed verwerpen, tot op het ogenblik van de aanvaarding. Een verwerping heeft ten gevolge dat de trustee wordt geacht het hem in trust overgedragen recht nimmer te hebben verworven. Ook de beneficiary kan verwerpen, met hetzelfde resultaat. (…) Met andere woorden: de overgang draagt slechts een voorlopig, voorwaardelijk karakter; definitief wordt zij eerst door de aanvaarding. Het Anglo-Amerikaanse recht legt bij de trustcreatie —theoretisch gesproken— de nadruk op de wilsverklaring van de settlor en komt daardoor tot de conclusie dat de trustcreatie een eenzijdige handeling is. Een handeling, welke op de zojuist beschreven wijze eerst door aanbod en acceptatie perfect wordt, dient m.i. echter naar Nederlands recht stellig als een overeenkomst te worden gekwalificeerd. Het praktische resultaat van beide constructies is gelijksoortig. In beide gevallen wordt een voorlopige rechtstoestand geschapen door de verklaring van de settler, die slechts definitief word na aanvaarding door de trustee.

Het behoeft overigens geen betoog dat het in het Anglo-Amerikaanse recht niet gebruikelijk is een goed inter vivos over te dragen aan een trustee, zonder dat de trustee van de trustcreatie op de hoogte is. Normaal vindt trustcreatie inter vivos wel degelijk plaats door een trustovereenkomst. Formulieren voor een overdracht in trust zijn vrijwel steeds opgesteld in de vorm van een meerzijdige akte, door de settlor en de trustee beiden te tekenen, anders dan bijvoorbeeld de normale overdracht van onroerend goed, die nog steeds de vorm van een eenzijdige akte draagt.

Zelfs het feit dat een trustcreatie inter vivos kan plaats vinden, terwijl een trustee ontbreekt (bijvoorbeeld in geval van verwerping door de trustee), acht ik geen argument om anders te oordelen. Verwerpt de trustee, dan geldt in beginsel het adagium: ‘A trust never fails for want of a trustee’. De trustee wordt dan wel geacht nimmer enig recht te hebben verworven, maar de trust blijft bestaan; de rechter zal een nieuwe trustee benoemen. In dit geval is er echter duidelijk sprake van een uitzondering en men hoede zich er voor —en niet alleen op dit terrein— te veel op de uitzonderingen te letten.

Ook Henriquez is van mening, dat de trustcreatie onder de levenden naar Nederlands recht moet worden gezien als een overeenkomst. Hij baseert zich daarbij op het Zuid-Afrikaanse en het Schotse recht, een op zichzelf niet zeer overtuigende basis, aangezien het heel goed denkbaar zou zijn dat naar Nederlands recht anders zou moeten worden geoordeeld dan volgens de genoemde andere rechtssystemen.

Drielsma schreef:30.

In W.P.N.R. 4769, p. 242, heb ik betoogd dat en waarom — anders dan Henriquez meent — de beneficiary zijn verkrijging niet aan een derdenbeding ontleent. Ik heb daar uiteen gezet dat de rechtspositie van een beneficiary fundamenteel van die van de derde verschilt en wil daar nog het volgende aan toevoegen. Vooreerst kan worden opgemerkt dat men zich altijd in de Angelsaksische rechtsgebieden het principiële verschil tussen trust en derdenbeding bewust is geweest. I.v.m. zijn eigen rechtskarakter is de trust dan ook eeuwenlang gebruikt omdat het derdenbeding niet in dier voege rechtsgeldig kon worden geconstitueerd dat de derde er een actie aan kan ontlenen. Ingevolge art. 1353 B.W. kan een derdenbeding alleen zijn verbonden aan een (obligatoire) overeenkomst, waarbij de promissor zich tegenover de stipulator verbindt een prestatie jegens een ‘derde te verrichten. De derde verkrijgt hierdoor een (wils)recht tegen de promittens, dat hem in staat stelt door het afleggen van een wilsverklaring (acceptatie van het beding) recht op deze prestatie te verwerven en (na levering) eigenaar te worden. Bij de trust ontbreken zowel de overeenkomst als het wilsrecht.

Volgens traditionele Anglo-Amerikaanse opvatting ontstaat een trustverhouding niet door een contract tussen settlor en trustee of beneficiary maar door een eenzijdige wilsverklaring van de settlor. Deze geeft de trust een leefregel mee, waarnaar alle belanghebbenden zich moeten gedragen. Aanvaardt de trustee bij de trustakte zijn functie en het afgezonderde vermogen, dan heeft deze acceptatie geen constitutieve werking; er is samenval van rechtsmomenten, het verandert de unilaterale natuur van de trustcreatie niet. De beneficiaries kunnen dan ook van rechtswege een ownership (in equity) van de trustzaken verkrijgen zonder iets van de trustcreatie af te weten. Een schuldigerkenning van een prestatie door de trustee jegens de beneficiary, zoals in het geval van derdenbeding door de promittens jegens de derde is vereist, vindt niet plaats. Naar Anglo-Amerikaans recht mogen trustrelatie en derdenbeding dan ook geenszins vereenzelvigd worden. Dezelfde gronden leiden tot de opvatting dat een trustcreatie ook naar Nederlands recht geen derdenbeding bevat. Want de beneficiary verkrijgt een bijzonder subjectief recht met zakelijke trekken, geen wilsrecht, (…) Hijmans van den Bergh (…) merkte op:‘ Qualificeert men naar Nederlandse recht, dan is er krachtens ons i.p.r. van een contract (overeenkomst) stellig geen sprake’. Reeds Te Winkel wees de derdenbedingconstructie af. In deze opvatting dat de trustcreatie inter vivos niet een contractueel karakter draagt, kan uiteraard aan art. 1370, lid 2, B.W. geen argument voor Henriquez' contraire mening worden ontleend. Ook zijn beroep op de artt. 922, 977 e.v. (speciaal 922) B.W. gaat niet op, omdat niet van een uiterste wilsbeschikking sprake is.

A-G Moltmaker verwierp in zijn conclusie voor HR 18 november 1998, nr. 31756 de kwalificatie van een irrevocable discretionary trust als een overeenkomst met derdenbeding:

Sonneveldt heeft geschreven:31.

Abstraherend van specifieke vormen kan gesteld worden, dat de Anglo-Amerikaanse trust een rechtsverhouding is, op grond waarvan degene, die tot een vermogensbestanddeel is gerechtigd, daarvan niet ten eigen nutte gebruik mag maken, maar krachtens welke hij verplicht is, zorg te dragen, dat zijn subjectief recht uitsluitend aan een ander ten geode komt, danwel uitsluitend strekt ter behartiging van een abstract, dat wil zeggen een niet op bepaalde personen te betrekken doel. Of in de Engelse terminologie: ‘A trust is an equitable obligation, binding a person (who is called a trustee) to deal with property over which he has control (which is called the trust property), for the benefit of persons (who are called the beneficiaries (…)), of whom he may himself be one, and any one of whom may enforce the obligation.

(…)

In het Anglo-Amerikaanse recht behoren contract en trust tot afzonderlijke rechtscategorieën. (…) Het Anglo-Amerikaanse begrip contract heeft in vergelijking met het Nederlandse begrip overeenkomst een veel beperktere inhoud. Dit mag reeds blijken dat een contract slechts afdwingbaar is indien sprake is van een zogenaamde consideration: een tegenprestatie door de eisende partij geleverd of in het vooruitzicht is gesteld. (…) De conclusie dat contract en trust elkaar in het Anglo-Amerikaanse recht uitsluiten, mag niet bij voorbaat impliceren dat de trustverhouding voor fiscale kwalificatiedoeleinden niet onder te brengen zou zijn bij de continentaalrechtelijke categorie overeenkomst. Deze laatste heeft ten slotte een grotere reikwijdte dan het Anglo-Amerikaanse overeenkomstconcept.

De instelling van een trust valt uiteen in een tweetal hoofdcomponenten. Een component bestaat uit de overdracht van vermogen aan de trustees. De andere heeft betrekking op het ontstaan van allerlei equitable interests die in continentaalrechtelijke terminologie zijn te ontleden in verbintenisrechtelijke en goederenrechtelijke rechten. Het verbintenisrechtelijk aspect richt zich op de rechten en verplichtingen die ontstaan tussen trustee en beneficiary. Hierbij moet gedacht worden aan de vaak uitgebreide trustaktes die van deze rechten en verplichtingen een opsomming geven. Het goederenrechtelijk element komt tot uiting in het aan de beneficiaries toekomende recht van tracing ten aanzien van trustees en derden. Overigens is de overdracht van vermogen aan de trustee uiteraard ook te kenschetsen als een goederenrechtelijk element.

De vraag is echter of genoemde aspecten van afdwingbaarheid reeds tot de kwalificatie overeenkomst zouden dienen te leiden. Hiervoor is meer vereist. Belangrijke kenmerken van de overeenkomst zijn de wilsovereenstemming van verschillende personen en het feit dat de rechtshandeling tot stand moet zijn gekomen door de samenwerking van twee of meer partijen. Kenmerken voor de instelling van de trust is nu juist de wilsverklaring van de settlor die door deze wilsuiting de overdracht van de trustgoederen aan de trustee bewerkstelligt. Voor deze overdracht is zelfs geen kennisgeving aan trustee of beneficiary vereist. Annvaarding is niet noodzakelijk. Indien de ‘trustee’ mocht besluiten de hem toebedachte taak niet te willen uitvoeren, blijft de trust in de meeste gevallen in stand. Zijn er op het moment van de wilsuiting geen beneficiaries of verwerpen zij de hun toegekende rechten dan is de trustverhouding nietig, maar de overdracht aan de trustees blijft in stand. De trustee houdt dan voor de settlor. De eenzijdigheid van de rechtshandeling staat derhalve voorop. Van de kwalificatie overeenkomst kan mijns inziens geen sprake zijn. Het feit dat in de praktijk ‘aanvaarding’ wel gewenst zal zijn, ‘omdat daardoor het risico van een verwerping door de trustee wordt vermeden’, kan mij als argument voor de stelling dat de private express trust inter vivos naar Nederlands recht als overeenkomst gekwalificeerd moet worden, niet overtuigen.

Nu, naar ik meen, de trustcreatie niet aangemerkt kan worden als een overeenkomst lijkt een behandeling van de overeenkomst met derdenbeding als species van het genus overeenkomst niet meer opportuun. Desalniettemin wordt hier nog kort ingegaan op een aantal principiële verschillen (…):

Ook in het Anglo-Amerikaanse recht zelf wordt een strikt onderscheid gemaakt tussen enerzijds de trustverhouding en anderzijds de overeenkomst met derdenbeding, the contract for the benefit of a third party.

Stigter en Ploeg hebben geschreven:32.

Verzekeringen kunnen worden aangegaan tegen betaling van één enkele premie of van periodieke premies gedurende een aantal jaren. In het eerste geval is er sprake van een verzekering tegen een eenmalige premie of koopsom, in het laatste geval is het meest gebruikelijk een verschuldigde jaarlijkse premie te berekenen. De meeste verzekeringen kunnen in overigens precies gelijke vorm zowel tegen koopsom als ook tegen jaarlijkse premie worden afgesloten (…).

(…)

Art. 45 bepaalt, dat premies voor lijfrenten als persoonlijke verplichtingen ter berekening van het belastbaar inkomen van het onzuivere inkomen kunnen worden afgetrokken. De aftrekbaarheid wordt gemotiveerd door het feit, dat genoten worden lijfrenteuitkeringen ten volle belast zijn. Dit motief brengt mede, dat ook koopsommen als premies in de zin van art. 45 moeten worden beschouwd.

De uitleg van de trustakte is een feitelijke aangelegenheid, waarbij het Hof de feiten dient te duiden naar het Nederlandse fiscale begrippenkader. Het Hof is van oordeel dat het recht van belanghebbende jegens de subtrust is aan te merken als een recht op een periodieke uitkering.

In het arrest van de Hoge Raad van 14 juli 2006 was de kwalificatie van de uitkeringenreeks niet in geschil (zie r.o. 3.2, 6.2).

Belanghebbende betoogt in haar eerste middelonderdeel dat zij niet per uitkeringsmoment inkomsten uit de subtrust verkreeg, maar dat zij direct en continu een eigen recht op de inkomsten uit het in de subtrust afgezonderde vermogen heeft.

Het eerste middelonderdeel van belanghebbende faalt, aangezien deze zienswijze in strijd is met de feitelijke oordelen van het Hof die gezien de stukken van het geding waaronder de Trust Agreement geenszins onbegrijpelijk zijn.

In aanvulling hierop merk ik op dat in de Trust Agreement (2.2) is bepaald dat bij het overlijden van belanghebbende de laatste halfjaarlijkse uitkering voor het overlijden als laatste uitkering geldt. Er bestaat geen recht op een betaling over de tijd tussen de laatste uitkering en de sterfdatum. Dit biedt geen steun aan de opvatting van belanghebbende dat er sprake is van een direct en continu recht op de inkomsten uit het vermogen van de subtrust.

Belanghebbende is van oordeel dat de overgangsbepaling aldus moet worden gelezen dat deze als voorwaarde voor haar toepassing verlangt dat sprake is van een overeenkomst. In middelonderdeel b betoogt belanghebbende dat de uitkeringen niet voortspruiten uit een overeenkomst, waardoor de overgangsbepaling niet kan worden toegepast. Het tot stand brengen van een trust is volgens belanghebbende een eenzijdige rechtshandeling.

Het Hof oordeelde dienaangaande dat de wetgever niet bedoeld heeft om bepaalde rechten op periodieke uitkeringen en verstrekkingen waarop een fiscale claim rustte, van de overgangsbepaling uit te zonderen. Hieraan doet niet af het enkele feit dat in voormeld Onderdeel O, eerste lid, onderdeel b, van de Invoeringswet Wet IB 2001 gesproken wordt van ‘overeenkomst’. Daarmee heeft de wetgever niet bedoeld om rechten gebaseerd op eenzijdige rechtshandelingen uit te sluiten van deze overgangsbepaling, aldus het Hof.

’

's Hofs opvatting aangaande doel en strekking van de regeling deel ik. De wetgever wenste met het overgangsrecht bepaalde aanspraken op periodieke uitkeringen die stammen van voor 2001, te blijven behandelen volgens de regels die golden vóór inwerkingtreding van de Wet IB 2001 (4.2). Onder het oude regime waren de uitkeringen van de subtrust belast op grond van de zogenoemde saldomethode van artikel 25, eerste lid, onderdeel g, van de Wet IB 1964 (5.1).

Voorts wilde de wetgever de fiscale claim die was opgebouwd in de jaren tot 2001 behouden (4.2). Zonder de overgangsbepaling behoren de rechten op onderhavige uitkeringen tot de rendementsgrondslag van box III en wordt vanaf 2001 slechts het rendement dat nadien wordt behaald, op forfaitaire wijze in de belastingheffing betrokken.

Mijns inziens dient evenwel voorop te staan dat er voldoende redenen zijn om de verrichte rechtshandelingen te kwalificeren als een overeenkomst in de zin van de onderhavige bepaling.

De vraag of een Trust Agreement kan worden gekwalificeerd als een overeenkomst, is in de literatuur uitvoerig besproken en wordt niet eenduidig beantwoord (8.3– 8.7). Het antwoord op deze vraag nu daargelaten wordt in de literatuur geleerd dat op de trustee uit hoofde van de Trust Agreement een verplichting rust om het ingelegde en eventueel aangegroeide vermogen volgens de termen van die akte aan een derde ter beschikking te stellen (verg. 1e alinea van onderdeel 8.7).

De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 14 juli 2006 (6.2) geoordeeld dat het onderbrengen van vermogen in de trust de prestatie is die de grond vormt voor de — op de trustee rustende — verplichting tot het doen van de uitkeringen.

Nu het hierbij gaat om in het Nederlandse recht onbekende rechtsfiguren, kunnen deze niet zonder meer worden ondergebracht in de ten onzent geldende continentale begrippen. De vraag is dan ook niet of hier sprake is van een overeenkomst, maar of de gemaakte bedingen zozeer verwant zijn aan een overeenkomst dat zij daarmee voor de toepassing van de onderhavige bepaling gelijkgesteld moeten worden (zie 8.2)

Mijns inziens volgt uit de in onderdeel 8.4 aangehaalde uiteenzettingen van Uniken Venema dat dit inderdaad het geval is.

Middelonderdeel b van belanghebbende slaagt dus niet.

Voorts klaagt belanghebbende in middelonderdeel c erover dat het Hof ten onrechte de prestatie van de settlor tegenover de trust als premie heeft aangemerkt. Bij afwezigheid van een nadere definitie van het begrip ‘premie’ dient het begrip volgens belanghebbende grammaticaal te worden uitgelegd als het ‘bedrag dat men moet betalen om recht op uitkering van een verzekering te verkrijgen’.

Het Hof heeft de stelling van belanghebbende dat geen sprake is geweest van premiebetaling verworpen en overwogen dat het begrip ‘premie’ niet nader is gedefinieerd. De wetgever bedoelt hiermee de tegenprestatie waartegenover het recht op periodieke uitkeringen ontstaat, aldus het Hof.

In het verzekeringswezen worden onder het begrip premie gewoonlijk periodieke betalingen verstaan. Maar reeds Stigter/Ploeg onderkennen in hun standaardwerk het bestaan van ‘één enkele premie’ c.q. eenmalige premie of koopsom’ en stipuleren ‘dat ook koopsommen als premies in de zin van artikel 45 [Wet IB 1964] moeten worden beschouwd’ (zie 9.1). Van oudsher werd bijvoorbeeld de omzettingswaarde van een kapitaalverzekering in het jaar waarin deze werd omgezet in een lijfrenteverzekering ‘als premie ineens, als koopsom voor de nieuwe verzekering, beschouwd. Als zodanig is zij’, aldus Drost, ‘aftrekbaar. Zie (…) resolutie (…) B. no. 7664.’33.

In HR 2 december 1959, BNB 1960/18 werd de aftrek van een drietal eenmalige lijfrentepremies in principe mogelijk geacht, doch stuitte deze af op fraus legis welke met het koopsomkarakter niet van doen had.

In art. 3.129 Wet IB 2001 wordt tot de ‘premies voor lijfrenten’ onder voorwaarden en beperkingen mede gerekend de met of bij de staking van een onderneming behaalde winst.

Uit het vorenstaande blijkt dat in de inkomstenbelastingwetgeving onder ‘premie’ mede wordt verstaan een eenmalige premie of koopsom, zodat ook onderdeel c van het middel faalt, indien en voor zover wordt beoogd daarin het tegendeel te betogen.

Voor zover belanghebbende erover klaagt dat het Hof ten onrechte onder ‘premie’ zou hebben verstaan: de tegenprestatie ter verkrijging van het recht op periodieke uitkeringen, terwijl dit begrip louter zou zien op de tegenprestatie voor de verkrijging van een ‘verzekering’ faalt het middel eveneens, reeds omdat art. 45 Wet IB 1964 waarnaar art. O, lid 1 onderdeel b, verwijst, in lid 1, onderdeel g, sub 6^º gewaagt van premies voor periodieke uitkeringen.

In middelonderdeel d voert belanghebbende aan dat naar doel en strekking het overgangsrecht niet van toepassing dient te zijn op de door belanghebbende ontvangen uitkeringen uit het vermogen van de subtrust, omdat de uitkeringen een ‘gemengd karakter’ ontberen, aangezien een kapitaalselement in de uitkering ontbreekt.

Dienaangaande heeft het Hof overwogen: ‘Belanghebbende heeft gelijk waar zij stelt dat de onderhavige rechten inhouden dat geen ‘kapitaalcomponent’ wordt uitgekeerd. Door de wijze waarop de jaarlijkse uitkering wordt bepaald, wordt het in de subtrust ingebrachte vermogen niet aangetast door de uitkeringen. Dit betekent echter niet dat geen sprake is van een recht op periodieke uitkeringen die de tegenwaarde van een prestatie vormen. Hoogstens kan worden geconstateerd dat de saldomethode in zoverre zijn doel voorbij schiet, omdat bij de toepassing van die methode in eerste instantie ‘het kapitaal’ geacht wordt te zijn uitgekeerd.’

Het Hof heeft terecht geoordeeld dat de onderhavige uitkeringen voldoen aan de wettelijke en jurisprudentiële eisen voor periodieke uitkeringen. De eis van een ‘gemengd karakter’ zoals door belanghebbende gepostuleerd, is nimmer naar positief recht gesteld. Er is rechtens niet een relatie tussen het kapitaal waaruit de uitkerende instantie de termijnen put. De door belanghebbende geponeerde eis vertoont een zekere verwantschap met de uit het fiscale levensverzekeringsrecht bekende ‘kans-op-nadeel’34., maar deze geldt niet voor periodieke uitkeringen die niet uit een overeenkomst van levensverzekering voortvloeien.

Met het Hof meen ik dat belanghebbendes standpunt moet worden afgewezen, zodat middelonderdeel d niet slaagt.