HR, 31-03-2009, nr. 07/13472

Verdachte is door het Gerechtshof te Amsterdam wegens ‘doodslag’ veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van acht jaar. Voorts heeft het Hof de vordering van de benadeelde partij toegewezen tot een bedrag van € 950,-, voor dat bedrag aan de verdachte een schadevergoedingsmaatregel opgelegd, en de benadeelde partij voor het overige in haar vordering niet-ontvankelijk verklaard.

Namens de verdachte hebben de mrs. G.P. Hamer en B.P. de Boer, advocaten te Amsterdam, twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel is gericht tegen de wijze waarop het Hof een beroep op noodweer(exces) heeft verworpen.

Het Hof heeft ten laste van de verdachte het volgende bewezenverklaard:

Het Hof heeft het in het middel bedoelde verweer als volgt samengevat en verworpen:

Alvorens het middel te bespreken zal ik het oordeel van het Hof nader duiden. Zoals in de toelichting op het middel terecht wordt gesteld is het beroep op noodweerexces niet gebaseerd op de gedragingen van [slachtoffer 1] jegens de verdachte tijdens de vechtpartij tussen [slachtoffer 1] en verdachte, maar op de gedragingen van [slachtoffer 1] jegens de verdachte toen de laatste op de grond was gevallen: [slachtoffer 1] zou de verdachte zijn blijven schoppen en slaan, [slachtoffer 1] kwam op de verdachte af.

Het Hof heeft vastgesteld dat op het moment dat de verdachte op de grond terecht kwam niet meer tussen de verdachte en [slachtoffer 1] werd geslagen omdat er toen allemaal mensen om heen stonden, die [slachtoffer 1] tegenhielden, althans dat poogden te doen. Of de verdachte toen nog door [slachtoffer 1] werd geschopt laat het Hof in het midden. Wel stelt het Hof vast dat de verdachte liggend op de grond zijn vuurwapen trok en dit doorlaadde en pas op [slachtoffer 1] heeft geschoten toen hijzelf weer stond en [slachtoffer 1] op hem af kwam.

Het Hof kwam nu voor twee vragen te staan. De eerste is of de wijze waarop [slachtoffer 1] op de verdachte afkwam in de omstandigheden van het geval van dien aard was dat deze een onmiddellijk dreigend gevaar voor wederrechtelijke aanranding opleverde en dus als aanranding in de zin van art. 41 lid 1 Sr diende te worden aangemerkt (o.a. HR 21 december 2004, LJN AR36871.). Hier laat het Hof zich niet over uit. Wel heeft het Hof onderzocht of in de vechtpartij tussen [slachtoffer 1] en de verdachte een wederrechtelijke aanranding kon worden gezien van [slachtoffer 1] jegens de verdachte. Daarvan oordeelt het Hof dat zich niet de situatie voordeed dat de verdachte zich moest verdedigen tegen [slachtoffer 1] en daarbij rechtens heeft gehandeld, maar dat ook de verdachte zich niet onbetuigd heeft gelaten. Dit oordeel begrijp ik aldus dat nu sprake was van een vechtpartij waarbij noch [slachtoffer 1] noch de verdachte van ophouden wist (zie bewijsmiddel 2) niet kan worden vastgesteld dat de verdachte zich verdedigde tegen een aanranding door [slachtoffer 1] en in de vechtpartij dus niet aan aanranding in de zin van art. 41 lid 1 Sr kan worden gezien.

De tweede vraag waarvoor het Hof zich gesteld had kunnen zien was of ook sprake kon zijn van zogenaamd extensief noodweerexces, te weten of op het tijdstip van de aan de verdachte verweten gedraging de noodweersituatie weliswaar was beëindigd en derhalve de noodzaak tot verdediging niet meer bestond, doch niettemin deze gedraging toch het onmiddellijk gevolg was van een hevige gemoedsbeweging veroorzaakt door de daaraan voorafgaande wederrechtelijke aanranding (HR 18 mei 1993, NJ 1993, 691, rov. 6.2 onder b). Aan deze vraag behoefde het Hof echter niet toe te komen, nu het eenmaal had vastgesteld dat er van een aanranding in de zin van art. 41 lid 1 Sr geen sprake was.

Niettemin gaat het Hof nog in op de vraag of — indien tijdens de vechtpartij sprake zou zijn geweest van een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding van de verdachte — was voldaan aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Het Hof oordeelt van niet: de verdachte had kunnen weglopen in plaats van met [slachtoffer 1] te gaan vechten. De vraag of de verdachte te dien aanzien nog een beroep op noodweerexces zou toekomen exploreert het Hof niet. Het beroep op noodweerexces, dat was gegrond op het gedrag van [slachtoffer 1] toen de verdachte op de grond lag, gaf daartoe ook geen aanleiding.

Vooropgesteld dat de verdachte in een noodweersituatie zou hebben verkeerd — in de redenering van het Hof zou deze dan moeten liggen in het gedrag van [slachtoffer 1] jegens de verdachte tijdens de vechtpartij — acht het Hof niet aannemelijk dat de verdachte heeft gehandeld in een onmiddellijke gemoedsbeweging door de aanranding veroorzaakt. Het Hof acht niet aannemelijk dat de verdachte heeft gehandeld in angst en paniek zoals door de verdediging gesteld maar uit kwaadheid jegens [slachtoffer 1]. Daartoe wijst het Hof erop dat de getuige [betrokkene 1] de verdachte nog nooit zo kwaad had gezien. Mogelijk heeft het Hof in dit verband ook betekenis toegekend aan de omstandigheid dat de verdachte en [slachtoffer 1] volgens deze getuige van geen ophouden wilden weten (bewijsmiddel 2).

Samengevat komt het oordeel van het Hof op het volgende neer: het beroep op noodweerexces moet worden verworpen omdat er tijdens de vechtpartij nimmer een noodweersituatie voor de verdachte is geweest en voor zover dit wel het geval was omdat niet aannemelijk is geworden dat de verdachte door een hevige gemoedsbeweging door die aanranding veroorzaakt is gekomen tot overschrijding van de grenzen van de noodzakelijke verdediging.

In de toelichting op het middel wordt ten eerste geklaagd over het oordeel van het Hof dat geen sprake is geweest van een wederrechtelijke aanranding door [slachtoffer 1], ‘of anders gezegd, dat niet aannemelijk is geworden dat verdachte zich uitsluitend heeft moeten verdedigen tegen [slachtoffer 1] en daarbij zelf rechtens heeft gehandeld.’ De stellers van het middel begrijpen deze overweging zo dat het Hof heeft geoordeeld dat, voor zover sprake is geweest van aanranding van de verdachte door [slachtoffer 1], die aanranding niet wederrechtelijk zou zijn geweest. In dit verband merken zij op dat het algemene standpunt dat er bij een ‘wederzijdse vechtpartij’ geen sprake kan zijn van een noodweersituatie onjuist is.

Het Hof overweegt dat niet aannemelijk is geworden dat verdachte zich uitsluitend heeft moeten verdedigen tegen het latere slachtoffer en daarbij zelf rechtens heeft gehandeld. Zoals ik hiervoor al heb uiteengezet begrijp ik dit oordeel aldus dat nu sprake was van een vechtpartij waarbij noch [slachtoffer 1] noch de verdachte van ophouden wist (zie bewijsmiddel 2) niet kan worden vastgesteld dat de verdachte zich verdedigde tegen een aanranding door [slachtoffer 1] en in de vechtpartij dus niet een aanranding in de zin van art. 41 lid 1 Sr kan worden gezien. De klacht berust dus op verkeerde lezing van de gewraakte overweging van het Hof.

Voorts wordt in de toelichting op het middel geklaagd dat het Hof er aan voorbij is gegaan dat de verdediging heeft betoogd dat de wederrechtelijke aanranding van de verdachte (pas) aanving op het moment dat hij op de grond was gevallen.2. Zoals besloten ligt in de weergave van het oordeel van het Hof is deze klacht gegrond. Zoals ook blijkt uit de samenvatting van het beroep op noodweerexces door het Hof was het verweer gebaseerd op het gedrag van [slachtoffer 1] toen de verdachte op de grond lag en niet op hetgeen geschiedde tijdens de vechtpartij.3. Daarbij merk ik op dat het Hof zelfstandig onder ogen had moeten zien of het in het verweer beschreven gedrag in de omstandigheden van het geval van dien aard was dat deze een onmiddellijk dreigend gevaar voor wederrechtelijke aanranding opleverde en dus als aanranding in de zin van art. 41 lid 1 Sr diende te worden aangemerkt.

In de toelichting op het middel wordt ook geklaagd over het oordeel van het Hof dat de verdachte de vechtpartij had kunnen vermijden door weg te lopen. Daarbij wordt terecht opgemerkt dat het Hof hier de verkeerde maatstaf heeft aangelegd: het gaat niet om de vraag of de verdachte de mogelijkheid had weg te lopen, het gaat erom of van de verdachte gevergd kon worden dat hij van die mogelijkheid gebruik maakte.4. Kortheidshalve verwijs ik hier verder naar mijn conclusie bij HR 8 juli 2008, NS 2008, 299. Overigens heeft deze klacht betrekking op een overweging die niet betrekking heeft op de noodweersituatie waarop verdachtes beroep op noodweerexces was gebaseerd.

Ten slotte wordt geklaagd over het oordeel van het Hof dat het niet aannemelijk acht dat de verdachte heeft gehandeld in een onmiddellijke gemoedsbeweging door de aanranding veroorzaakt. Daarbij wordt er gezien HR 13 juni 2006, LJN AW3569, NJ 2006, 343 terecht op gewezen dat het feit dat de hevige gemoedsbeweging mede het resultaat is van andere factoren dan de ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding niet aan een succesvol beroep op noodweerexces in de weg behoeft te staan.

Bij de bespreking van deze klacht doet zich opnieuw gevoelen dat het Hof niet de gestelde noodweersituatie aan zijn oordeel ten grondslag heeft gelegd maar de daaraan voorafgaande vechtpartij. Reeds daarom is het oordeel van het Hof onvoldoende met redenen omkleed. Overigens lees ik niet in de overweging van het Hof dat deze de hiervoor aangehaalde regel heeft miskend. Naar het Hof vaststelt was de verdachte pas in paniek geraakt nadat hij het dodelijke schot had afgeleverd en dacht ‘Shit, wat heb ik gedaan’.

De vraag dient onder ogen te worden gezien of laatstbedoeld oordeel van het Hof, gezien de wijze waarop dit is gemotiveerd — het schieten is geen uitvloeisel van angst en paniek, maar van reeds ten tijde van de vechtpartij bestaande kwaadheid — de afwijzing van het beroep op noodweerexces ondanks de in de verwerping van dat verweer geconstateerde gebreken zelfstandig kan dragen. Dat zou zonder meer het geval zijn als kwaadheid geen affect zou zijn dat onder ‘hevige gemoedsbeweging’ als bedoeld in art. 41 lid 2 Sr zou kunnen worden begrepen. Dat is echter niet zonder meer het geval.5. Niettemin spreekt uit de overweging van het Hof dat de ten tijde van de vechtpartij reeds bestaande kwaadheid van verdachte jegens [slachtoffer 1] doorslaggevend is geweest voor het schieten en niet de gestelde paniek en angst ten gevolge van het gedrag van [slachtoffer 1] toen de verdachte op de grond lag. Het Hof wijst er immers op dat de kwaadheid van de verdachte volgens de verklaring van de getuige [betrokkene 1] tegenover de politie — kennelijk bij de aanvang van de vechtpartij6. — zo hevig was als de getuige bij de verdachte nog nooit had gezien, verdachte volgens die getuige (bewijsmiddel 2) reeds tijdens de vechtpartij kwaad was op [slachtoffer 1], en het Hof de ter onderbouwing van het beroep op noodweerexces gestelde angst en paniek ten gevolge van het gedrag van [slachtoffer 1] niet aannemelijk achtte, paniek nà het schieten wel.

Het middel is tevergeefs voorgesteld.

Het tweede middel is gericht tegen de (gedeeltelijke) toewijzing van de vordering van de benadeelde partij.

De in hoger beroep overgelegde en voorgedragen pleitnota houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

Het bestreden arrest houdt, voor zover hier van belang, het volgende in:

Voor het overige heeft het Hof de benadeelde partij als gezegd in haar vordering niet-ontvankelijk verklaard, omdat deze niet van eenvoudige aard was.

In de toelichting op het middel wordt ten eerste aangevoerd dat het Hof de kosten van de vliegtickets als door de verdachte te vergoeden rechtstreekse schade heeft aangemerkt zonder in het bijzonder de redenen op te geven die hebben geleid tot deze van het door de verdediging ingenomen uitdrukkelijk onderbouwde standpunt afwijkende beslissing. Deze klacht faalt reeds omdat het bepaalde in de tweede volzin van art. 359, tweede lid, Sv niet van toepassing is op hetgeen ter betwisting van de vordering van de benadeelde partij wordt aangevoerd.7. Overigens overweegt het Hof gelet op de hiervoor onder 22 aangehaalde passage uit de pleitnota ten onrechte dat de door het Hof toegewezen post niet is betwist maar daarover wordt niet geklaagd.

Voorts wordt geklaagd dat het Hof ten onrechte, althans zonder toereikende motivering, heeft geoordeeld dat de desbetreffende ticketkosten rechtstreekse schade als bedoeld in art. 361, tweede lid, aanhef en onder b. Sv vormen. Daartoe wordt in het bijzonder gesteld dat deze kosten niet kunnen gelden als kosten van lijkbezorging als bedoeld in art. 6:108 van het Burgerlijk Wetboek (BW). Onder dergelijke kosten kunnen volgens de stellers van het middel alleen de kosten worden verstaan die verbonden zijn aan of direct samenhangen met het begraven of cremeren van de overledene, zoals de begrafeniskosten en de gedenksteen, maar niet de kosten die familieleden hebben gemaakt om de begrafenis bij te wonen, te minder indien de begrafenis, zoals hier, in een (ver) buitenland plaatsvindt.8.

Art. 51a Sv luidt, voor zover hier van belang:

Art. 6:108, tweede lid, BW bepaalt dat indien iemand ten gevolge van een gebeurtenis waarvoor een ander jegens hem aansprakelijk is overlijdt de aansprakelijke verplicht is aan degene te wiens laste de kosten van lijkbezorging zijn gekomen, deze kosten te vergoeden, voor zover zij in overeenstemming zijn met de omstandigheden van de overledene.

Het oordeel van het hof begrijp ik met de verdachte aldus dat het Hof het bedrag van € 950,-- heeft toegewezen als kosten van lijkbezorging. Een andere mogelijkheid voor vergoeding van de onderhavige kosten aan nabestaanden kent het Wetboek van Strafvordering immers niet.

Zoals art. 51a lid 2 laat zien komen de kosten van lijkbezorging voor vergoeding in aanmerking indien degene die door een strafbaar feit rechtstreeks schade heeft geleden ten gevolge van een strafbaar feit is overleden. Van die kosten wordt niet nog eens geëist dat deze in rechtstreeks verband staan met het strafbaar feit. Reeds daarom noopte het bij pleidooi gevoerde verweer tegen toewijzing van de kosten van de vliegtickets het Hof niet zijn oordeel nader te motiveren.

Het middel stelt voorts de vraag aan de orde of de kosten van het bijwonen door naaste familie — in het onderhavige geval zijn dochter en schoonzoon — van de begrafenis van [slachtoffer 1] in Turkije — kunnen worden begrepen onder ‘kosten van lijkbezorging’als bedoeld in art. 6:108 lid 2 BW. Daarbij spelen twee vragen een rol: (a) zijn kosten van het bijwonen van een begrafenis door naaste familieleden kosten van lijkbezorging, en (b) zijn die kosten nog in overeenstemming met de omstandigheden van de overledene als het gaat om een begrafenis in een (ver) buitenland.

Van Wassenaer9. wijst erop dat de rechtspraak voor beantwoording van deze vragen nauwelijks een aanknopingspunt biedt. Zij noemt Rb Arnhem 17 januari 2007, VR 2008, 130 waar de kosten van het bijwonen van een begrafenis door de echtgenoot en twee kinderen van de overledene in Turkije toewijsbaar werden geacht. Naar haar oordeel is een belangrijk ijkpunt of de opgevoerde kosten vergelijkbaar zijn met de kosten die bij een begrafenis na een natuurlijke dood zouden worden gemaakt.10. B. van Eijk, ‘Vergoeding van de kosten van lijkbezorging’, TVP, 2001, p.101–108, ziet als kosten van lijkbezorging alle handelingen met betrekking tot het geven van een eindbestemming aan de overledene. De reiskosten van de nabestaanden11. dienen volgens hem te worden vergoed wanneer er sprake is van een functioneel verband met de uitvaart, waarvan zijns inziens zeker sprake is wanneer één of meer nabestaanden de overledene tijdens de repatriëring begeleiden.12.

Tegen deze achtergrond geeft het oordeel van het Hof geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting, is het niet onbegrijpelijk en noopte het verweer dat de kosten van de vliegtickets van de dochter en de schoonzoon van de overledene niet in zo rechtstreeks verband stonden met het strafbare feit dat deze niet voor vergoeding in aanmerking kwamen het Hof niet tot nadere motivering van zijn oordeel.

Het middel faalt.

Gronden waarop de Hoge Raad gebruik zou moeten maken van zijn bevoegdheid de bestreden uitspraak ambtshalve te vernietigen heb ik niet aangetroffen. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG