Hof 's-Hertogenbosch, 13-11-2014, nr. 12/00812

Belanghebbende heeft in hoger beroep voor het eerst in zijn pleitnota de in bezwaar en bij de Rechtbank ingebrachte stelling herhaald, dat de legesnota moet worden verminderd uitgaande van een bedrag aan bouwkosten van € 1.341.250.

Het Hof heeft belanghebbende voorgehouden dat deze stelling buitengewoon laat is ingebracht. Desgevraagd heeft belanghebbende tijdens het onderzoek ter zitting verklaard dat de stelling over de hoogte van de bouwkosten door hem in eerste aanleg is ingebracht en dat hij deze stelling niet heeft ingetrokken of daarvan afstand heeft gedaan, dat de Rechtbank bij zijn uitspraak niet is toegekomen aan een behandeling van de stelling en dat hij deze ter beoordeling voorlegt aan het Hof. Hieraan heeft belanghebbende toegevoegd, dat de stelling niet in zijn verweerschrift is aangevoerd. De Heffingsambtenaar betwijfelt of niet door de Rechtbank behandelde stellingen of grieven in hoger beroep herleven. Hij heeft het Hof verzocht geen acht te slaan op de betreffende stelling en betoogt dat belanghebbende de stelling eerder in het geding bij het Hof had moeten inbrengen en dat de stelling thans niet meer aan de orde kan komen. Daarop heeft het Hof tijdens het onderzoek ter zitting als zijn voorlopig oordeel uitgesproken dat de stelling tardief is.

Voor het ter zitting gegeven oordeel overweegt het Hof het volgende. Bij een afweging van het belang van belanghebbende bij behandeling van zijn stelling tegenover het belang van een doelmatige en doelgerichte voortgang van de procedure, is behandeling van de onderhavige stelling van belanghebbende niet in overeenstemming met een goede procesorde en moet deze stelling als tardief worden beschouwd. Het Hof neemt daarbij in aanmerking dat sprake is van een in hoger beroep nieuw ingebracht geschilpunt dat uitbreiding geeft aan de rechtsstrijd in hoger beroep zoals deze zich heeft ontwikkeld tot aan het moment waarop de stelling ter zitting bij het Hof werd opgeworpen, dat het geen stelling betreft die het Hof ambtshalve zou hebben kunnen opwerpen, dat de stelling tot een nader onderzoek van feitelijke aard dwingt, dat van de Heffingsambtenaar redelijkerwijs niet kan worden verwacht dat hij zonder nadere voorbereiding op de stelling zou reageren en ten slotte dat niet valt in te zien waarom belanghebbende de stelling niet in een eerder stadium van het hoger beroep dan in zijn pleitnota in hoger beroep naar voren heeft kunnen brengen (vergelijk Hoge Raad 21 juni 2013, nr. 12/05489, ECLI:NL:HR:2013:CA3937). Gelet op het vorenstaande gaat het Hof aan de stelling over de hoogte van het in aanmerking te nemen bedrag van de bouwkosten voorbij.

Ten aanzien van het geschil

Vraag I

Ingevolge het bepaalde in artikel 229, eerste lid, van de Gemeentewet kunnen onder meer rechten worden geheven ter zake van het genot van door of vanwege het gemeentebestuur verstrekte diensten. Ingevolge het bepaalde in artikel 229b, eerste lid van de Gemeentewet worden in verordeningen, op grond waarvan de hiervoor bedoelde rechten worden geheven, de tarieven zodanig vastgesteld dat de geraamde baten van de rechten niet uitgaan boven de geraamde lasten ter zake.

Belanghebbende stelt dat nog steeds niet blijkt dat aan de opbrengstlimiet is voldaan en dat de Heffingsambtenaar nog steeds niet het vereiste inzicht heeft gegeven. Hierbij merkt belanghebbende op, dat ten tijde van het vaststellen van de Verordening en de daarbij behorende tarieventabel bij het gemeentebestuur geen inzicht bestond in de geraamde baten en lasten ter zake. Naar zijn mening behoort bij het bepalen van de tarieven inzicht in de betreffende baten en lasten te worden geboden op basis van de ramingen die per ultimo 2007 opgesteld moeten zijn. Nu vastgesteld is, zie onder 2.8, dat per ultimo 2007 geen ramingen zijn opgesteld, is het volgens belanghebbende niet mogelijk dat het vereiste inzicht bestond.

Het Hof kan belanghebbende in de stelling dat de tarieven gebaseerd moeten zijn op ramingen per ultimo 2007 niet volgen en wijst op het arrest van de Hoge Raad van 16 april 2010, nr. 08/02001, ECLI:NL:HR:2010:BM1236, waarin is overwogen:

“3.3.2. In dit verband verdient opmerking dat de wijze waarop en het tijdstip waarop inzicht is geboden in de geraamde baten en lasten ter zake van de diensten niet bepalend zijn voor het antwoord op de vraag of de geraamde opbrengsten de geraamde lasten overtreffen. Zoals is overwogen in het arrest van de Hoge Raad van 24 april 2009, nr. 07/12961, LJN BI1968, BNB 2009/159, dient de heffingsambtenaar in een procedure (..) waarin een limietoverschrijding in geschil is, inzicht te verschaffen in de desbetreffende ramingen. Dat inzicht kan worden verschaft op basis van de gemeentelijke begroting, maar ook op basis van andere gegevens, waaronder ook gegevens die niet bekendgemaakt zijn ten tijde van de vaststelling van de verordening.”

Het Hof voegt hieraan toe dat het met betrekking tot het verschaffen van het inzicht wel moet gaan om gegevens die zijn terug te voeren op baten en lasten die in de gemeentebegroting zijn opgenomen. Die begroting moet immers als uitgangspunt dienen voor de ramingen (zie Kamerstukken 1987/88, 20 565, nr. 3, blz. 14). Zoals onder de feiten en omstandigheden opgenomen heeft de Heffingsambtenaar uitvoerig uiteengezet en informatie verstrekt over de programmabegroting 2008 van de gemeente en de daaraan ten grondslag liggende gegevens. De omstandigheid dat, zoals vermeld onder 2.8, de gemeente eind 2007 heeft volstaan met het maken van een inschatting of de verwachte baten van de leges de verwachte lasten niet te boven zouden gaan op basis van de marge waarmee de betreffende geschatte lasten de geschatte baten overtroffen en dat de gemeente eind 2007 de legestarieven niet aan de hand van een raming van baten en lasten van de leges heeft verhoogd, maar deze trendmatig heeft verhoogd, doet niet af aan de mogelijkheid van de Heffingsambtenaar om achteraf het benodigde inzicht te geven. Het Hof verwerpt het onder 4.5 vermelde standpunt van belanghebbende.

Bij de beoordeling van een geschil omtrent de overschrijding van de opbrengstlimiet gaat het Hof uit van de uitgangspunten vastgelegd in het arrest van de Hoge Raad van 4 april 2014, nr. 12/02475, ECLI:NL:HR:2014:777 (hierna: arrest 12/02475), waarin is overwogen:

“3.3.3. De vaststelling van tarieven als bedoeld in artikel 229b van de Gemeentewet berust op een raming, welke raming moet berusten op gegevens omtrent geraamde baten en lasten in de gemeentebegroting voor het desbetreffende jaar dan wel gegevens die op geraamde baten en lasten in die begroting zijn terug te voeren. Daaruit vloeit noodzakelijk voort dat bij die vaststelling van tarieven niet ten aanzien van alle posten zekerheid of een volledig inzicht kan bestaan. In het kader van een geschil omtrent de naleving van artikel 229b, lid 1, van de Gemeentewet mag niet van de gemeente worden verlangd dat zij van alle in de verordening en de bijbehorende tarieventabel genoemde diensten afzonderlijk en op controleerbare wijze vastlegt hoe zij de kosten ter zake daarvan heeft geraamd (vgl. HR 4 februari 2005, nr. 38860, ECLI:NL:HR:2005:AP1951, BNB 2005/112, en HR 16 april 2010, nr. 08/02001, ECLI:NL:HR:2010:BM1236, BNB 2010/226).

In die gevallen waarin de belanghebbende overschrijding van de opbrengstlimiet aan de orde heeft gesteld en de heffingsambtenaar inzicht in de desbetreffende ramingen heeft verschaft, kan het verstrekken van nadere inlichtingen uitsluitend van de heffingsambtenaar worden verlangd voor zover de belanghebbende voldoende gemotiveerd heeft gesteld waarom naar zijn oordeel ten aanzien van een of meer bepaalde posten in de raming redelijke twijfel bestaat of sprake is van een ‘last ter zake’.

Aan de nadere inlichtingen die de heffingsambtenaar in dat geval dient te verstrekken, mag geen zwaardere eis worden gesteld dan dat deze functionaris naar vermogen – dat wil zeggen in de mate waarin hij daartoe in de gegeven omstandigheden in redelijkheid in staat is – duidelijk maakt op grond waarvan hij de hiervoor in 3.3.4 bedoelde stelling(en) van de belanghebbende betwist, en waarom dus naar zijn oordeel de door de belanghebbende opgeworpen twijfel ongegrond is. De zinsnede in onderdeel 3.2.3 van het arrest BNB 2009/159 ‘teneinde - naar vermogen - deze twijfel weg te nemen’, houdt derhalve niet in dat de heffingsambtenaar moet bewijzen dat die twijfel ongegrond is.

Voorts zij eraan herinnerd dat tot de ‘lasten ter zake’ niet alleen posten behoren die rechtstreeks samenhangen met de verleende diensten waarvoor de rechten worden geheven, maar dat daartoe ook behoren aan die diensten toe te rekenen indirecte kosten. Daarbij geldt als uitgangspunt dat die indirecte kosten meer dan zijdelings met die diensten moeten samenhangen. De desbetreffende kostenposten kunnen slechts dan niet (geheel of ten dele) als ‘lasten ter zake’ worden aangemerkt indien zij geheel of nagenoeg geheel andere doeleinden dienen (vgl. o.m. HR 4 juni 2010, nr. 08/00313, ECLI:NL:HR:2010:BL0990, BNB 2010/234).

Ten slotte zij erop gewezen dat in het kader van de toetsing aan de opbrengstlimiet pas dan plaats is voor een correctie van de omvang van de volgens de gemeentelijke begroting geraamde bedragen aan opbrengsten en lasten, indien de gemeente deze opbrengsten en lasten niet in redelijkheid op die bedragen heeft kunnen ramen (vgl. HR 26 april 1989, nr. 25542, BNB 1989/242).”.

In aanvulling op de reeds bij de Rechtbank overgelegde grote hoeveelheid stukken heeft de Heffingsambtenaar in hoger beroep zeer uitgebreid nader inzicht verschaft over de wijze waarop de Programmabegroting 2008 tot stand is gekomen en welke gegevens en overzichten daaraan ten grondslag hebben gelegen. Daarin wordt verwezen naar overgelegde urenstaten van in de begroting opgenomen programmagroepen, de gegevens ter bepaling van het gehanteerde uurtarief en overzichten van gerealiseerde aantallen betreffende de raming van de baten.

Volgens belanghebbende ontbreekt het inzicht in geraamde opbrengsten. Voorts stelt

belanghebbende dat vanwege het gebruik van het standaarduurtarief de lasten onjuist zijn berekend, dan wel dat er onvoldoende inzicht is verstrekt. Naar zijn mening wordt bij de berekening van dat uurtarief ten onrechte uitgegaan van de directe uren. Hieraan voegt belanghebbende toe dat niet inzichtelijk is gemaakt dat dit uurtarief aansluit bij de werkelijke kosten die met de specifieke dienstverlening samenhangen. Nu het volgens belanghebbende nergens uit blijkt, betwist hij dat de door de gemeente gebruikte schattingen en gemiddelden redelijk zijn.

Het Hof is van oordeel dat, gegeven de uitgangspunten vastgelegd in het arrest 12/02475 en de mate van inzicht die de Heffingsambtenaar, zoals vermeld onder 2.8 tot en met 2.10 en 4.8, heeft geboden in de geraamde baten en lasten, belanghebbende met zijn stellingen, die zo algemeen zijn, onvoldoende heeft aangevoerd op grond waarvan zou moeten worden getwijfeld aan de juistheid van de door de Heffingsambtenaar overgelegde gegevens noch aan de juistheid van het door de Heffingsambtenaar ingenomen standpunt dat met betrekking tot de gespecificeerde kostenposten, die ter berekening van het standaarduurtarief in aanmerking zijn genomen als apparaatskosten, sprake is van ‘lasten ter zake’. Hierbij neemt het Hof in overweging dat de door de Heffingsambtenaar verstrekte gegevens en inlichtingen afzonderlijk te beoordelen kostenposten bevatten, alsmede per programmagroep afzonderlijk te beoordelen staten met urenbesteding van medewerkers betreffen en dat de Heffingsambtenaar in zijn hogerberoepschrift, alsmede in zijn onder 1.4 vermelde brief met bijlagen en ter zitting de geraamde baten, in relatie tot gerealiseerde aantallen over een aantal jaren, en de lasten ter zake uitgebreid heeft toegelicht.

De Heffingsambtenaar heeft in de uitspraak op bezwaar reeds betoogd dat de kostendekkendheid van de Verordening 83,9% bedraagt. In hoger beroep heeft de Heffingsambtenaar (mede) aan de hand van reeds bij de Rechtbank overgelegde stukken nader gemotiveerd verdedigd dat het kostendekkingspercentage 67,8 is. Noch uit hetgeen partijen hebben gesteld en beargumenteerd noch anderszins is het Hof gebleken dat het door de Heffingsambtenaar in hoger beroep nader verdedigde percentage van 67,8 niet juist zou zijn, althans dat sprake zou zijn van een kostendekkendheid van meer dan 100%.

Voor zover belanghebbende met zijn grief dat het standaarduurtarief niet kan worden gehanteerd, omdat dit tarief niets zegt over de werkelijke kosten die met de specifieke dienstverlening samenhangen, heeft bedoeld te stellen dat hij inzicht wil in de werkelijke kosten van de onderhavige vergunningverlening, verwerpt het Hof deze stelling. Het Hof verwijst hierbij naar het arrest van de Hoge Raad van 4 februari 2005, nr. 38.860, ECLI:NL:HR:2005:AP1951, waarin voor zover van belang is overwogen:

“3.4. (…) dat de tekst van de bepaling niet dwingt tot de uitlegging van belanghebbende dat de in artikel 229b, lid 1, geregelde toets moet worden toegepast per door de gemeente geleverde dienst of per samenhangende groep van diensten (…)”.

Belanghebbende is van mening dat bij de berekening van het standaarduurtarief ten onrechte uitgegaan is van alleen de directe uren en dat hierdoor allerlei beleidskosten worden meegenomen bij de berekening van het standaarduurtarief. Het Hof verwerpt dit standpunt van belanghebbende en is van oordeel dat de Heffingsambtenaar voldoende inzicht heeft gegeven dat in de lasten ter zake, berekend als begrote uren maal het standaarduurtarief, geen kostenposten in aanmerking worden genomen die geheel of nagenoeg geheel andere doeleinden dienen dan waarvoor de leges worden geheven.

Gelet op hetgeen hiervoor onder 4.5 tot en met 4.13 is overwogen, wordt de eerste vraag ontkennend beantwoord en is het gelijk wat betreft de eerste vraag aan de zijde van de Heffingsambtenaar.

Vraag II

Belanghebbende heeft, ook bij een gegrondverklaring van het hoger beroep van de Heffingsambtenaar, verzocht om toekenning van een vergoeding van de werkelijke kosten voor de bezwaarfase, alsmede het beroep en het hoger beroep. Naar de mening van belanghebbende heeft de Heffingsambtenaar, ondanks dat hij daartoe gehouden is, tot het allerlaatste moment gewacht de vereiste informatie omtrent de ramingen voor de opbrengstlimiet te verschaffen en daardoor is belanghebbende gedwongen kosten van beroep en hoger beroep te maken.

Het Hof overweegt als volgt. Het Hof is van oordeel dat de Heffingsambtenaar niet eerder dan in beroep bij de Rechtbank ertoe is over gegaan op basis van de begroting een raming van de baten en lasten op te stellen. Tot en met de uitspraak op bezwaar heeft de Heffingsambtenaar volstaan met het overleggen van de ruwe schatting van baten en lasten, die ten tijde van de vaststelling van de Verordening ten grondslag heeft gelegen aan de beslissing om de tarieven van de leges trendmatig te verhogen. Pas nadien in beroep bij de Rechtbank heeft de Heffingsambtenaar een begin gemaakt met geven van het door belanghebbende gevraagde inzicht in de raming van de baten en lasten op grond van in de begroting opgenomen gegevens en pas in hoger beroep is hij, met name ten aanzien van de baten, gekomen tot een definitieve raming van de baten en lasten. Het Hof is van oordeel, dat belanghebbende daardoor zich tot de Rechtbank heeft moeten wenden om het door hem gewenste inzicht te verkrijgen. Mitsdien acht het Hof gronden aanwezig om een tegemoetkoming te verlenen in de door belanghebbende in beroep en hoger beroep gemaakte proceskosten.

Het Hof stelt deze tegemoetkoming, mede gelet op het bepaalde in het Besluit proceskosten bestuursrecht, voor de behandeling van het beroep op 3,5 (punten wegens proceshandelingen) x € 487 (waarde per punt) x 1 (factor gewicht van de zaak) is € 1.704,50 en voor de behandeling van het hoger beroep op 2 (punten wegens proceshandelingen) x € 487 (waarde per punt) x 1 (factor gewicht van de zaak) is € 974, in totaal € 2.678,50 .

Bijzondere omstandigheden als bedoeld in artikel 2, lid 3, van het Besluit proceskosten bestuursrecht, die aanleiding zouden moeten geven tot vergoeding van de werkelijk door belanghebbende gemaakte kosten voor de behandeling van het beroep bij de Rechtbank en bij het Hof acht het Hof niet aanwezig.

Slotsom

Gelet op hetgeen hiervoor is overwogen is de Verordening en de daarbij behorende tarieventabel jegens belanghebbende verbindend. Het Hof acht een tegemoetkoming in de proceskosten van belanghebbende voor het beroep bij de Rechtbank en voor het hoger beroep bij het Hof op zijn plaats, maar wijst het verzoek om vergoeding van de werkelijke (proces)kosten af. Het hoger beroep van de Heffingsambtenaar is gegrond en de uitspraak van de Rechtbank dient te worden vernietigd.

Ten aanzien van het griffierecht

Gelet op het feit dat de uitspraak van de Rechtbank niet in stand blijft, is voor het heffen van griffierecht van de Heffingsambtenaar inzake het hoger beroep geen plaats.