5.6.2 Taakvervulling door de besturende overheid

Het wettelijk systeem van civiele rechtspleging staat of valt met de (financiële en organisatorische) ondersteuning daarvan door de overheid.1 Het betreft hier een onderwerp van beschikbare middelen en politieke keuzes. Principle 9 van aanbeveling R(84)5 ('The most modern technical means should be made available to the judicial authorities so as to enable them to give justice in the best possible conditions of efficiency, in particular, acces to the various sources of law and speeding up the administration of justice') is dan ook bij uitstek te kwalificeren als een uitgangspunt met een sociaal karakter: op de overheid rust de verplichting te zorgen voor voldoende rechterlijke voorzieningen.2

In 1998 heeft de Adviescommissie Toerusting en organisatie zittende magistratuur (Commissie-Leemhuis) haar rapport 'Rechtspraak bij de Tijd' doen verschijnen,3 waarin het volgende te lezen viel:

Waarna tal van concrete voorstellen volgden. De commissie trachtte een antwoord te geven op de luide en duidelijke roep om verdergaande automatisering binnen de rechterlijke macht en delegatie van (quasi-) rechterlijke werkzaamheden aan stafjuristen of juridische medewerkers (maar ook andere functionarissen, zoals bibliothecarissen, documentalisten en dergelijke).4 De behoefte aan rechterlijke ondersteuning in de vorm van delegatie van dit soort werkzaamheden aan andere personen en organen sloot overigens naadloos aan bij II van aanbeveling R(86)12 dat voorstaat 'not increasing but gradually reducing the non-judicial tasks entrusted to judges by assigning such tasks to other persons and bodies.'

Uitbreiding van middelen in deze richting leek nog belangrijker dan vermeerdering van het aantal rechters,5 hoewel het opentrekken van een extra 'vat' rechters6 bepaald niet onbelangrijk werd geacht om versnelling van het civiele rechtsbedrijf te bewerkstelligen.

Het rapport van de Commissie-Leemhuis is de aanzet geweest voor de uiteindelijke drastische wijziging per 1 januari 2002 van de Wet RO, waarbij de verantwoordelijkheid voor de rechtspraakbegroting is komen te liggen bij de Raad voor de rechtspraak en ook de gerechtsbesturen een eigen (beperkte) budgetverantwoordelijkheid toebedeeld hebben gekregen (zie uitgebreider hierover par. 6.4.1). Dat dat alles nu tot een versnelling van de rechtspraak heeft geleid, zou - met een understatement - te veel gezegd zijn. De meeste gerechten kampen nog steeds met (aanzienlijke) achterstanden. En of de nieuwe beheersstructuur nu een daadwerkelijke ondersteuning van het rechterlijk apparaat is dan wel eerder een (financiële) afbraak betekent, moet de toekomst nog uitwijzen.

In het najaar van 2004 is door de Minister van Justitie de Commissie Evaluatie modernisering rechterlijke organisatie (Commissie-Deetman) geïnstalleerd die na ommekomst van vijf jaar na 1 januari 2002 moest gaan rapporteren over de eerste ervaringen met het functioneren van het gewijzigde stelsel van de rechtspleging. Bekeken zou onder meer worden of er dan een rationeler debat over noodzakelijke middelen is gevoerd en de wachtlijsten zijn weggewerkt.7

Intussen zijn op het gebied van automatisering ook de nodige initiatieven genomen, waarvan ik hier noem het Programma Versterking Rechterlijke Organisatie (PVRO) en het Informatiebeleidsplan Rechtspraak 2005. Volgens vicepresidente Reiling van de rechtbank Amsterdam, gedetacheerd bij de Raad voor de rechtspraak ten behoeve van het informatiebeleid van de rechtspraak, zullen door toepassing van de IT-mogelijkheden een behoorlijke procedure en een redelijke termijn eindelijk goed met elkaar te rijmen zijn.8 Ik help het haar hopen.