HR, 07-06-2011, nr. 09/03336

Het gerechtshof te Leeuwarden heeft bij arrest van 23 juli 2009 verzoeker wegens — kort gezegd — wederrechtelijke vrijheidsberoving en verkrachting (feiten 1 en 2) veroordeeld tot een gevangenisstraf voor de duur van 12 jaren. Voorts heeft het hof de teruggave gelast van een mobiele telefoon aan verzoeker en de bewaring van een personenauto ten behoeve van de rechthebbende. De vordering van de benadeelde partij is — met toepassing van art. 36f Sr — toegewezen tot een bedrag van € 3.007,07, subsidiair 40 dagen hechtenis.

Namens verzoeker heeft mr. J. Boksem, advocaat te Leeuwarden, bij schriftuur twee middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt over de motivering van de strafoplegging. Gelet op de straffen die in vergelijkbare zaken worden opgelegd wekt de door het hof opgelegde straf verbazing en de motivering kan de opgelegde straf niet dragen.

Verzoeker is in eerste aanleg door de rechtbank wegens — kort gezegd — wederrechtelijke vrijheidsberoving en verkrachting veroordeeld tot een gevangenisstraf van tien jaren. De advocaat-generaal heeft in hoger beroep gevorderd dat verzoeker voor dezelfde feiten zal worden veroordeeld tot een gevangenisstraf van veertien jaren. Het hof heeft verzoeker, eveneens voor dezelfde feiten, veroordeeld tot een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van twaalf jaren. Het hof heeft de strafoplegging als volgt gemotiveerd.

Blijkens de toelichting richt het middel zich tegen de overweging van het hof dat ‘de strafmaat in het oriëntatiepunt niet ziet op een verkrachting gepleegd onder de omstandigheden als de onderhavige’, terwijl het hof wel een aantal factoren die volgens de toelichting op het oriëntatiepunt bij de straftoemeting zouden kunnen worden betrokken heeft meegenomen bij het bepalen van de straf. Volgens de steller van het middel wekt de opgelegde straf verbazing op nu door het hof niet is ingegaan op de door de verdediging aangevoerde ‘aanzienlijke onevenredigheid’ tussen de door de rechtbank opgelegde straf en de straffen die gebruikelijk zijn in vergelijkbare zaken. Het hof heeft zonder toereikende motivering zelfs een hogere straf opgelegd dan de rechtbank.

Voor zover het middel klaagt over de toepassing van de ‘LOVS-oriëntatiepunten’1. moet worden vooropgesteld dat zij geen recht in de zin van art. 79 Wet RO vormen, zodat in cassatie niet met vrucht over een onjuiste toepassing ervan kan worden geklaagd.2. Dat betekent niet alleen dat de rechter niet aan die oriëntatiepunten is gebonden, maar ook dat de uitleg van die oriëntatiepunten is voorbehouden aan de feitenrechter. Dat neemt niet weg dat, als de rechter zich in zijn uitspraak ter motivering van de opgelegde straf op de LOVS-oriëntatiepunten beroept, die oriëntatiepunten dienen te worden betrokken bij de vraag of de strafmotivering begrijpelijk is.

Voorts dient bij de bespreking van het middel het volgende worden vooropgesteld. De keuze en waardering van de feiten en omstandigheden die door de rechter in aanmerking worden genomen bij de bepaling van de opgelegde straf is voorbehouden aan de rechter die over de feiten oordeelt en behoeft geen motivering.3. Het hof is niet gebonden aan de door de rechter in eerste aanleg opgelegde straf.4. Voorts kan in cassatie niet worden onderzocht of de juiste straf is opgelegd en evenmin of de straf beantwoordt aan alle daarvoor in aanmerking komende factoren.5. Alleen wanneer de strafoplegging op zichzelf onbegrijpelijk is of verbazing wekt en daardoor onbegrijpelijk is, is er voor de cassatierechter reden voor ingrijpen.6.

Het hof is de motivering van de opgelegde straf begonnen met een uitvoerige uiteenzetting van de bewezenverklaarde feiten en de omstandigheden waaronder deze zijn begaan. Daarbij is de jeugdige leeftijd van het slachtoffer een cruciaal punt. Voorts heeft het hof aandacht besteed aan de gevolgen die het bewezenverklaarde heeft gehad voor het slachtoffer (psychische traumata en een gefnuikte schoolcarrière) en voor haar omgeving. Ten aanzien van de onder 2 bewezenverklaarde verkrachting heeft het hof gekeken naar het oriëntatiepunt van het LOVS, neerkomende op een gevangenisstraf van 24 maanden. Het hof heeft geoordeeld dat de strafmaat in dit oriëntatiepunt niet ziet op een verkrachting gepleegd onder de omstandigheden als de onderhavige, dat ingevolge het desbetreffende oriëntatiepunt een verhoging kan worden toegepast op grond van strafverzwarende omstandigheden (waarvoor geen maatstaven zijn aangelegd) en dat dientengevolge het oriëntatiepunt weinig tot geen houvast biedt. Blijkens zijn overwegingen heeft het hof zijn straf gebaseerd op de ernst van de feiten en de omstandigheden waaronder deze zijn begaan. Ook heeft het hof de persoon van de verdachte in zijn overweging betrokken, waarbij het in het bijzonder heeft gekeken naar het strafrechtelijk verleden van verzoeker waaruit blijkt dat verzoeker eerder in Duitsland tot langdurige gevangenisstraffen is veroordeeld voor feiten die sterke gelijkenis hebben met de onderhavige delicten.7. Alles overziende concludeert het hof dat uit een oogpunt van generale en speciale preventie en gelet op de ernst van de bewezen verklaarde feiten en de strafverzwarende omstandigheden de oplegging van een gevangenisstraf van twaalf jaren noodzakelijk is.

Ten aanzien van het LOVS-oriëntatiepunt voor verkrachting (gevangenisstraf van 24 maanden) heeft het hof geoordeeld dat de strafmaat in dit oriëntatiepunt niet ziet op een verkrachting gepleegd onder de omstandigheden als de onderhavige, dat ingevolge het desbetreffende oriëntatiepunt een verhoging kan worden toegepast op grond van strafverzwarende omstandigheden (waarvoor geen maatstaven zijn aangelegd) en dat dientengevolge het oriëntatiepunt weinig tot geen houvast biedt. Zoals gezegd is de rechter niet aan die oriëntatiepunten gebonden en is de uitleg voorbehouden aan de feitenrechter. Dat het hof onder de omstandigheden zoals in onderhavige zaak (welke het hof uitvoerig heeft uiteengezet) is afgeweken van het LOVS-oriëntatiepunt acht ik niet onbegrijpelijk en toereikend gemotiveerd.

De vraag die moet worden gesteld is of de door het hof opgelegde straf voor het overige verbazing wekt. Een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van twaalf jaren voor één verkrachting met vrijheidsberoving is uitzonderlijk hoog, zij het dat de bewezenverklaarde feiten ook uitzonderlijk laag zijn: een meisje van veertien jaar van haar fiets trekken, met geweld in zijn auto duwen, haar een mes op de keel zetten, haar in zijn auto vasthouden en aldaar verkrachten. Dit soort feiten vormt een nachtmerrie voor het betrokken slachtoffer en haar omgeving en veroorzaken een grote schok in de samenleving; dat om die reden voor dit soort feiten aanzienlijke gevangenisstraffen worden opgelegd verbaast allerminst.

Daarbij maak ik wel de opmerking dat rechters er goed aan doen zich zoveel mogelijk van uitschieters te onthouden in incidentele gevallen: het is de gezamenlijke wijsheid van de strafrechters waaruit bepaalde bandbreedtes voor strafbare feiten in relatie tot andere strafbare feiten voortvloeien. Die relatie kan zoek raken, ook wanneer het steeds maar een incidenteel geval zou zijn waarin sterk naar boven wordt afgeweken van een gangbare strafhoogte. Een tweede opmerking is dat verkrachting nog wel eens wordt gevolgd door doodslag of moord. Indien het verschil tussen de straf voor verkrachting sec en die voor verkrachting met doodslag te gering is, zou dat voor slachtoffers van verkrachting slecht kunnen uitpakken. Daar kan men natuurlijk tegenin brengen dat dan de straf voor verkrachting met doodslag aanzienlijk moet worden opgetrokken. Het nadeel hiervan is dan weer dat al snel het wettelijk strafmaximum van de samenlopende feiten in zicht komt. Strafmaxima willen we juist voor afwijkende gevallen bewaren. Dit zijn overigens opmerkingen voor de praktijk, waar de cassatierechter buiten blijft. Mijn toetsing gaat als volgt verder.

Wat betreft de klacht dat de door het hof opgelegde straf onbegrijpelijk is gelet op de straffen die gebruikelijk zijn in vergelijkbare gevallen merk ik het volgende op. In de eerste plaats valt op dat in het merendeel van de in de pleitnota genoemde gevallen sprake is van (al dan niet jonge) vrouwen en niet van een veertienjarig meisje zoals in onderhavige zaak. Enkel in het vonnis van de rechtbank Zutphen (LJN AT0311) is sprake van (onder meer) verkrachting van een 13-jarig meisje; echter in deze zaak heeft de rechtbank een gevangenisstraf van tien jaren èn TBS met dwangverpleging opgelegd. In de tweede plaats valt op dat in vier (LJN BG8057, LJN AN9659, LJN AT0311, LJN AY6496) van de zes zaken de rechtbank respectievelijk het hof, naast een lagere gevangenisstraf, tevens TBS met dwangverpleging (in LJN BG8057 met voorwaarden) heeft opgelegd. Merendeels gaat het in die zaken over meer dan één slachtoffer of een reeks verkrachtingen van hetzelfde slachtoffer. In de derde plaats betreft het merendeel van de in de pleitnota genoemde gevallen uitspraken van rechtbanken en niet van gerechtshoven. Al de in de pleitnota genoemde zaken overziende, kan ik niet zeggen dat in de onderhavige zaak het hof zodanig is afgeweken van eigen rechtspraak of van vergelijkbare rechtspraak van een ander hof dat de strafoplegging verbazing wekt. De door het hof gewenste speciale preventie lijkt mij hier de doorslag te hebben gegeven. Aanknopingspunten voor een behandeling van verzoekers persoonlijkheidsstoornis waren er niet terwijl verzoeker blijkens zijn recidive (een voorwaardelijke straf in 1975, zittingsp-v, p. 4, en twee veroordelingen in 1986 tot vier resp. twaalf jaar vrijheidsstraf) een blijvend gevaar voor meisjes/jonge vrouwen oplevert. Dat de recidive van dertig c.q. twintig jaar eerder dateert is bepaald niet geruststellend, in aanmerking genomen dat verzoeker voor het laatste (Duitse) feit een aanmerkelijke tijd in de gevangenis moet hebben gezeten en in die tijd geen meisjes heeft kunnen verkrachten. Voor de opmerking in de pleitnota dat tussen de (Duitse) feiten en de onderhavige een periode van 23–24 jaar ligt waarin geen sprake is geweest van nieuwe soortgelijke feiten, bestaat dus maar gedeeltelijke feitelijke steun.8.

Gelet op het voorgaande en gelet op 's hofs uitvoerige overwegingen heeft het hof mijns inziens voldoende duidelijk gemaakt waarom het tot oplegging van een onvoorwaardelijke gevangenisstraf van twaalf jaren is gekomen. Uit de jurisprudentie van Uw Raad9. volgt dat in het algemeen tot een schending van de motiveringsplicht wordt gekomen in zaken waarin het hof niet of nauwelijks motiveert. Dat is in casu juist wel gebeurd. Niet kan worden gezegd dat de straftoemeting zodanig verbazing wekt dat deze door een uitgebreider motivering weggenomen had behoren te worden.10.

Het middel faalt.

Het tweede middel houdt in dat de redelijke termijn als bedoeld in art. 6, eerste lid, EVRM in cassatie is overschreden.

Het middel is terecht voorgesteld. Namens verzoeker is op 28 juli 2009 beroep in cassatie ingesteld, waarna de stukken op 17 mei 2010 ter griffie van de Hoge Raad zijn binnengekomen. De inzendtermijn is dus met bijna vier maanden overschreden. Bovendien geldt dat de Hoge Raad uitspraak zal doen nadat meer dan zestien maanden zijn verstreken na het instellen van het cassatieberoep. In aanmerking genomen dat verzoeker zich in voorlopige hechtenis bevindt is ook in dit opzicht de redelijke termijn als bedoeld in art 6, eerste lid, EVRM overschreden. Een en ander moet leiden tot strafvermindering. Ambtshalve heb ik overigens geen grond aangetroffen die tot vernietiging van het bestreden arrest behoort te leiden.

Het eerste middel faalt en kan worden afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende overweging. Het tweede middel is gegrond.

Deze conclusie strekt tot vernietiging van het bestreden arrest, doch uitsluitend voor wat betreft de opgelegde straf en tot vermindering daarvan met verwerping van het beroep voor het overige.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G