HR, 10-12-2019, nr. 17/05915

In de onderliggende strafzaak is aan veroordeelde tenlastegelegd dat hij zich schuldig heeft gemaakt aan — verkort zakelijk weergegeven — (1) deelneming aan een criminele organisatie, bestaande uit een samenwerkingsverband van [betrokkene 2], [betrokkene 3], [betrokkene 4], [betrokkene 5] en [betrokkene 1], welke organisatie tot oogmerk had het in de uitoefening van beroep of bedrijf telen van hennep en diefstal van stroom, (2) medeplegen van hennepteelt in [a-plaats] (‘delict 7’) en (3) diefstal van stroom in/uit een loods/gebouw te [a-plaats] (‘delict 7’).

De rechtbank heeft in het vonnis van 20 december 2012 bewezen verklaard dat verdachte zich schuldig heeft gemaakt aan alle drie de tenlastegelegde feiten. In het vonnis heeft de rechtbank onder meer vastgesteld:

In het vonnis in de ontnemingszaak heeft de rechtbank onder meer het volgende overwogen:

In het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 27 november 2017 is onder meer gerelateerd:

In de conclusie van antwoord in hoger beroep is onder meer het volgende gesteld:

In het arrest heeft het hof zich verenigt met het vonnis waarvan beroep, behalve ten aanzien van de opgelegde betalingsverplichting. De betalingsverplichting is in verband met de schending van de redelijke termijn met € 5.000,- gematigd en vervolgens vastgesteld op € 80.000,-.

Op grond van de wetsgeschiedenis bij art. 36e Sr en gelet op het reparatoire karakter van de ontnemingsmaatregel, dient bij de bepaling van het wederrechtelijk verkregen voordeel te worden uitgegaan van het voordeel dat de betrokkene in de concrete omstandigheden van het geval daadwerkelijk heeft behaald. Ook wanneer verschillende personen gezamenlijk hebben geprofiteerd van de gepleegde strafbare feiten, dient het door de betrokkene individueel behaalde wederrechtelijk voordeel als uitgangspunt te worden genomen (CAG Bleichrodt 16 februari 2016, ECLI:NL:PHR:2016:397). Wanneer meerdere veroordeelden tezamen wederrechtelijk verkregen voordeel hebben verkregen, rijst de vraag welk gedeelte van het totaal aan wederrechtelijk verkregen voordeel door de veroordeelde is ontvangen. Indien niet blijkt van een onderlinge rolverdeling, mag de rechter aannemen dat de veroordeelden het voordeel pondspondsgewijs verdelen (HR 7 december 2004, NJ 2006/63). De rolverdeling van de veroordeelden hoeft niet te worden ontleend aan wettige bewijsmiddelen. Voldoende is dat de vastgestelde rolverdeling uit het verhandelde ter terechtzitting is gebleken (HR 30 maart 2010, NJ 2010/202 alsmede HR 2 december 2014, NJ 2015/62 m.nt. JMR). J.M. Reijntjes merkt overigens in zijn noot onder NJ 2015/62 op dat strafvordering op deze manier op occulte wetenschap begint te lijken, die voor de burger steeds lastiger te volgen is.

De rechtbank heeft het wederrechtelijk verkregen voordeel gebaseerd op de deelneming aan de criminele organisatie. Het totale voordeel dat door de organisatie is verkregen, vormt volgens de rechtbank de grondslag voor de ontnemingsvordering jegens veroordeelde. De organisatie heeft vijf hennepkwekerijen geëxploiteerd, te weten in [a-plaats], [b-plaats], [c-plaats], [d-plaats] en [e-plaats]. De rechtbank overweegt verder dat uit het vonnis in de strafzaak blijkt dat veroordeelde deel uitmaakte van de criminele organisatie, zodat de winsten van de gehele organisatie die zijn behaald met de genoemde hennepkwekerijen dan ook voor rekening van veroordeelde komen. De rechtbank overweegt voorts dat de organisatie bestond uit zes personen, maar de ontnemingsvordering zich slechts tot vijf personen richt, omdat de zesde persoon (de heer [betrokkene 1]) — verkort weergegeven — slechts een beperkte rol had en het geldbedrag dat hij kreeg beperkt is gebleven tot een dagloon van 100 à 150 euro. Het door de criminele organisatie verkregen voordeel is volgens de rechtbank dus toegekomen aan vijf personen, waaronder veroordeelde. Tot slot overweegt de rechtbank dat noch uit het dossier, noch uit het verhandelde ter zitting is gebleken dat veroordeelde een ander aandeel binnen de criminele organisatie heeft gehad en veroordeelde hier zelf ook geen inzicht in heeft willen geven, zodat de rechtbank komt tot een gelijke verdeling van het totale geldbedrag tussen de vijf veroordeelden.

Het oordeel van de rechtbank is naar de mening van veroordeelde onbegrijpelijk althans onvoldoende met redenen omkleed. De enkele omstandigheid dat veroordeelde is veroordeeld voor deelneming aan een criminele organisatie wil immers niet zonder meer zeggen dat veroordeelde dús ook (in gelijke mate) heeft meegedeeld in de winst of dús (enig) voordeel heeft genoten. Daarnaast is van belang op te merken dat het oordeel dat veroordeelde daadwerkelijk wederrechtelijk verkregen voordeel heeft genoten niet uit de gebezigde bewijsmiddelen volgen, nu daaruit slechts volgt wat de opbrengsten van de vijf hennepkwekerijen zijn geweest. Uit geen van de gebezigde bewijsmiddelen blijkt dat veroordeelde als deelnemer aan die criminele organisatie op welke wijze dan ook wederrechtelijk verkregen voordeel heeft ontvangen of dat hij daadwerkelijk heeft gedeeld in de winst. De overweging van de rechtbank, dat niet kan worden vastgesteld welk aandeel van het totale voordeel aan de betrokkene kan worden toegerekend, zodat de rechtbank het totale in vijf gelijke delen verdeelt, is geen toereikende motivering, nu de vaststelling dat de betrokkene wederrechtelijk voordeel heeft verkregen en de schatting van de omvang daarvan vooraf gaan aan de vraag welk aandeel van het totale voordeel aan de betrokkene moet worden toegerekend (vgl. HR 7 april 2015, ECLI:NL:HR:2015:878).

Voorts is ook het volgende van belang. Uit het vonnis blijkt dat de rechtbank heeft vastgesteld dat de zesde deelnemer van de criminele organisatie, ‘timmerman’ [betrokkene 1], niet heeft meegedeeld in de winst van de gehele criminele organisatie. De rechtbank heeft immers overwogen dat zijn rol zich beperkte tot het in opdracht van anderen verrichten van werkzaamheden voorafgaand aan het in werking stellen van de kwekerijen en dat hij daarmee een dagloon van € 100,- tot € 150,- heeft verkregen. Nog afgezien van de omstandigheid dat de rechtbank in het vonnis, gewezen in de strafzaak, het feit dat [betrokkene 1] (ook) een boot op zijn naam heeft gezet, eveneens redengevend heeft geacht, volgt uit het vonnis en arrest, gewezen in de ontnemingszaak, niet dat deze kosten zijn afgetrokken van het geschatte bedrag aan wederrechtelijk verkregen voordeel. Dit terwijl uit het vonnis, gewezen in de strafzaak, bezwaarlijk anders kan worden afgeleid dat [betrokkene 1] zich in ieder geval gedurende langere tijd bezig heeft gehouden met het inrichten èn onderhouden van hennepkwekrijen op meerdere plaatsten in Nederland, en dus een groot aantal dagdelen aan de diverse kwekerijen heeft besteed. Het dagloon van [betrokkene 1] dient feitelijk gezien te worden als kosten van de organisatie die ten onrechte niet van het totale geschatte bedrag aan wederrechtelijk verkregen voordeel zijn afgetrokken, zodat het hof ook om die reden het vonnis waarvan beroep ten onrechte heeft bevestigd.

Gelet op het voorgaande heeft het hof het vonnis waarvan beroep ten onrechte bevestigd.

Op 13 december 2017 is namens de veroordeelde beroep in cassatie ingesteld tegen het arrest van het hof. Op 13 december 2017 hebben de raadsman en raadsvrouw van veroordeelde zich bij de Hoge Raad als raadsman en raadsvrouw van veroordeelde gesteld. De Hoge Raad heeft de ontvangst van deze stelbrief bevestigd in zijn brief van 15 december 2017. In deze ontvangstbevestiging heeft de Hoge Raad de raadsman en raadsvrouw medegedeeld hen nader te zullen berichten zodra de Hoge Raad de stukken van het geding zou ontvangen. De stukken van het hoger beroep zijn door de Hoge Raad ontvangen op 6 december 2018. Op grond van deze omstandigheid heeft het hof de stukken niet tijdig, te weten binnen 8 maanden na het instellen van cassatie naar de Hoge Raad gezonden. Hierdoor is de redelijke termijn van de berechting geschonden, hetgeen dient te leiden tot strafverlaging (HR 3 oktober 2000, NJ 2000, 721, m.nt. JdH, alsmede HR 14 juni 2008, NJ 2008, 358, m.nt. PMe).

Aan de veroordeelde zal niet kunnen worden tegengeworpen dat hij onvoldoende belang heeft bij zijn klacht nu hij zelf de oorzaak zou zijn geweest van de schending van de redelijke termijn door het instellen van het beroep in cassatie. De raadsman en raadsvrouw van veroordeelde zijn immers pas in staat geweest de stukken van de zaak te bestuderen nadat hen de stukken waren toegezonden. Voorts is de veroordeelde pas in staat geweest een cassatieschriftuur in te dienen nadat de aanzegging van de Hoge Raad was betekend. De Hoge Raad is daartoe pas in staat geweest nadat het hof de stukken van het geding naar de Hoge Raad had gezonden. Dit houdt in dat de schending van de redelijke termijn te wijten is aan de te late inzending van het dossier door het hof.

Van belang is voorts het volgende. In zijn arrest van 11 september 2012 heeft de Hoge Raad gesteld klachten over schending van de redelijke termijn af te zullen doen m.b.v. art. 80a RO, indien in die zaken alleen zou worden geklaagd over schending van de redelijke termijn, of indien in die zaken ook over andere kwesties zou worden geklaagd, welke klachten geen behandeling in cassatie rechtvaardigen (HR 11 september 2012, NJ 2013, 241 – 245, m.nt. FWB). Op Nederland rust evenwel de plicht de rechtspleging zo in te richten, dat procedures binnen een redelijke termijn worden afgewikkeld (EHRM 26 mei 1993, NJ 1993, 466, m.nt. EAA en EHRM 23 februari 1999, NJ 1999, 641, m.nt. Kn.). Geconstateerd moet worden dat Nederland, ondanks meerdere pogingen daartoe, er nog steeds niet in is geslaagd er zorg voor te dragen dat in de cassatieprocedures de Hoge Raad uitspraak doet binnen de vereiste redelijke termijn. Integendeel. In 2014 heeft de raadsman van veroordeelde in 39 strafzaken ook geklaagd over schending van de redelijke termijn. In 2015 heeft de raadsman in 43 cassatieprocedures (onder meer) geklaagd over schending van de redelijke termijn na het instellen van cassatie. In 2016 is in 57 zaken geklaagd over de schending van de redelijke termijn. Bij dit aantal zijn dus niet zaken meegerekend waarin geen (andere) klacht in de cassatieprocedure kon worden gevoerd. Ook in de nabije toekomst behoeft een verbetering niet te worden verwacht. Zo blijkt uit het in 2014 verschenen rapport ‘Werkdruk bewezen’ van de NVvR dat een te hoge werkdruk de kwaliteit van de rechtspraak ondergraaft. Overigens heeft de (voormalig) president van de Hoge Raad reeds in februari 2013 in een brief de noodklok geluid over de werkdruk (NRC 4 februari 2013). Zie voorts de opmerkingen van de Procureur-Generaal in het Jaarverslag 2012 (pag. 23/24). Nog op 1 maart 2015 heeft de voorzitter van de Raad voor Rechtsspraak aangegeven dat door gebrek aan capaciteit de werkdruk voor rechters zo hoog is dat er achterstanden ontstaan, waarbij gebrek aan geld de belangrijkste oorzaak voor het capaciteitsprobleem wordt aangewezen (zie www.nos.nl/artikel/2022231-onverminderde-roofbouw-op-rechters-html).

Onder deze omstandigheden dient thans te worden geconcludeerd dat er sprake is van een verzuim dat — naar uit objectieve gegevens — blijkt zozeer bij herhaling voor te komen dat zijn structurele karakter vaststaat èn dat de verantwoordelijke autoriteiten, te weten de Regering en het Parlement zich onvoldoende inspanningen hebben getroost herhaling te voorkomen. Gelet hierop dient dan ook de Hoge Raad in geval van schending van de redelijke termijn in de cassatiefase een matiging toe te passen, ongeacht of in de betreffende zaak ook nog een andere klacht naar voren wordt gebracht.

Voorkomen moet worden dat ‘onder de zegel’ van cassatie de norm ten aanzien van de duur van de berechting steeds maar weer wordt verlegd waardoor er ook vanwege alle bezuinigingen en reorganisaties geen substantiële druk meer op de overheid wordt gelegd om een onredelijke procesduur zoveel mogelijk te vermijden (zie de noot van T.M. Schalken onder HR 27 oktober 2015, NJ 2015, 469). Gelet hierop dient dan ook de Hoge Raad in geval van schending van de redelijke termijn in de cassatiefase een matiging toe te passen, ongeacht of in de betreffende zaak ook nog een andere klacht naar voren wordt gebracht.

Voorts in de onderhavige schriftuur de veroordeelde ook nog andere klachten naar voren heeft gebracht die betrekking hebben op de ‘prior criminal proceedings’, zodat ook om deze reden niet kan worden gesteld dat veroordeelde onvoldoende belang heeft bij zijn klacht over de schending van de redelijke termijn (EHRM 27 augustus 2013, 12810/13, Celik).