HR, 12-09-2017, nr. 16/00065

Het middel klaagt over schending “van de artikelen 263, 264, 288, 328, 330, 331, 410, 414 en 415 Sv en art. 6 lid 3 onder d, EVRM. Het hof heeft immers bij de afwijzing van de verzoeken tot het horen als getuige van [medeverdachte 3] , [betrokkene 1] , [betrokkene 2] , [betrokkene 3] , [betrokkene 4] en [betrokkene 5] een onjuiste maatstaf gehanteerd waardoor de beslissing van het hof tot afwijzing van deze verzoeken onbegrijpelijk, althans ontoereikend gemotiveerd is.”

Ook blijkens de toelichting op het middel spitst de klacht zich toe op de door het hof gehanteerde maatstaf (p.15/16). Ik citeer:

“Getuige 6. [betrokkene 6] was niet opgegeven in de appelschriftuur en getuige 8. [betrokkene 7] was in eerste aanleg bij de rechter-commissaris d.d. 6 oktober 2011 gehoord in aanwezigheid van de verdediging. De overige zes getuigen zijn in de appelschriftuur opgegeven en in de zaak van rekwirante in eerste aanleg niet door een rechter gehoord. Aldus had het verzoek om [medeverdachte 3] , [betrokkene 1] , [betrokkene 2] , [betrokkene 3] , [betrokkene 4] en [betrokkene 5] te horen als getuige aan de hand van het redelijkheidscriterium moeten worden beoordeeld. Aldus heeft het Hof een onjuist criterium gehanteerd. Het oordeel van het Hof dat een schriftuur waarin zonder motivering getuigen worden opgeroepen niet kan worden aangemerkt als een opgave van getuigen als bedoeld in art. 414, tweede lid, in verbinding met art. 263 Sv is dan ook onbegrijpelijk althans ontoereikend gemotiveerd.”

De tijdig ingediende appelschriftuur houdt een verzoek in om 611.getuigen te horen, waaronder de in het middel genoemde getuigen met uitzondering van [betrokkene 5] en vermeldt - voor zover voor de beoordeling van het middel van belang - nog het volgende:

“De advocaat was niet in de gelegenheid het dossier te bestuderen alvorens deze schriftuur in te dienen. De schriftuur is voornamelijk gebaseerd op het vonnis van de rechtbank. [verdachte] ontkent betrokkenheid en wenst dat met het oog hierop in het hoger beroep als getuigen worden gehoord:

(…)”

Het proces-verbaal van de zitting van het hof van 2 december 2015 houdt omtrent de getuigenverzoeken, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang, het volgende in:

“De voorzitter deelt als beslissing van het hof het navolgende mede. Het appel is op 7 juli 2014 ingesteld. Op 21 juli 2014 heeft de raadsman het dossier ontvangen en een brief aan het hof gestuurd met daarin het - niet verder gemotiveerde- verzoek om 63 getuigen te horen. De door de raadsman ingediende appelschriftuur is niet een appelschriftuur zoals bedoeld in artikel 410 van het Wetboek van Strafvordering. De Hoge Raad heeft in zijn arrest van 1 juli 2014, gepubliceerd onder nummer ECLI:NL:HR:2014:1496, aangegeven dat een schriftuur waarin zonder motivering getuigen worden opgegeven niet kan worden aangemerkt als een opgave van getuigen als bedoeld in artikel 414, tweede lid, in verbinding met artikel 263 van het Wetboek Strafvordering waarop een beslissing dient te worden genomen. De raadsman heeft zijn verzoeken ter terechtzitting herhaald. Nu het hof enkel op de verzoeken ter terechtzitting behoeft te responderen is het hof van oordeel dat het de verzoeken aan de hand van het noodzaakscriterium moeten worden beoordeeld.”

Het bestreden arrest houdt het volgende in:

“De raadsman heeft ter terechtzitting van het hof verzocht om als getuigen te horen [medeverdachte 3] , [betrokkene 1] , [betrokkene 2] , [betrokkene 3] . [betrokkene 4] , [betrokkene 6] , [betrokkene 5] en [betrokkene 7] . Het hof heeft het horen van de genoemde personen als getuige ter terechtzitting gemotiveerd afgewezen.

Bij zijn pleidooi heeft de raadsman het verzoek tot het horen van deze getuigen herhaald. Nu aan dit verzoek geen aanvullende motivering ten grondslag is gelegd en het hof niet tot andere inzichten is gekomen, wijst het hof het verzoek - op de gronden zoals ter terechtzitting naar voren gebracht - andermaal af.”

Voor de beoordeling van het middel is rechtsoverweging 2.41 uit het overzichtsarrest van de Hoge Raad inzake het oproepen en horen van getuigen van belang (HR 1 juli 2014, ECLI:NL:HR:2014:1496, NJ 2014/441). Deze overweging luidt als volgt:

“2.41. Aan de opgave van getuigen bij appelschriftuur worden zekere eisen gesteld. Ten eerste kan een niet tijdig ingediende appelschriftuur niet worden aangemerkt als een schriftuur houdende de opgave van getuigen in de zin van art. 410, derde lid, Sv. Voorts kan niet worden volstaan met de opgave van bijvoorbeeld "alle personen, onder wie degenen doch niet uitsluitend, wier verklaringen de rechtbank blijkens de nog uit te werken bewijsconstructie voor het bewijs heeft gebruikt". Op verzoeken die in een dergelijke schriftuur zijn vervat, behoeft dus niet te worden beslist. Zo een schriftuur kan ook niet worden aangemerkt als een opgave van getuigen als bedoeld in art. 414, tweede lid, in verbinding met art. 263 Sv waaromtrent door de advocaat-generaal een beslissing dient te worden genomen.”

Het middel ziet terecht niet op het verzoek [betrokkene 7] als getuige te horen, nu deze getuige in eerste aanleg reeds is gehoord door de rechter-commissaris zodat ingevolge art. 418, tweede lid, Sv hier als maatstaf geldt of de noodzaak tot het horen van [betrokkene 7] als getuige is gebleken. Het middel ziet evenmin op het verzoek [betrokkene 6] als getuige te horen, nu haar naam niet voorkomt in de opgave van getuigen in de appelschriftuur en art. 418, derde lid, Sv bepaalt dat indien de verdachte hoger beroep heeft ingesteld een niet bij schriftuur door de verdachte opgegeven getuige kan worden geweigerd indien horen ter terechtzitting niet noodzakelijk is te achten.

Een verzoek, al dan niet bij appelschriftuur gedaan, tot het (doen) horen van getuigen mag niet ‘te vaag’ worden geformuleerd, op straffe van het ontbreken van een responsieplicht van de rechter. De vraag of een verzoek te vaag is geformuleerd en derhalve niet heeft te gelden als een opgave van getuigen als bedoeld in de wet, is ter beoordeling aan de feitenrechter. Dit oordeel kan in cassatie slechts op zijn begrijpelijkheid worden getoetst.2.

De steller van het middel leidt uit een tweetal conclusies af dat de opgave van een getuige zonder meer toereikend is indien de naam van de getuige wordt genoemd. In de bedoelde conclusies (ECLI:NL:PHR 2015:2082 en idem 950) valt dit echter niet zo te lezen. In de onderhavige zaak zijn weliswaar de namen van 61 getuigen genoemd, maar iedere redengeving ontbreekt.

De vraag is nu of het niet onbegrijpelijk is dat het hof de opgave van 61 getuigen heeft aangemerkt als een geval als bedoeld in de hierboven onder 4.6 bedoelde rechtsoverweging. Uit de formulering van de Hoge Raad valt zonder meer af te leiden dat het door de Raad nader aangeduide geval slechts een voorbeeld betreft. De opgave van 61 getuigen lijkt in het onderhavige geval mij niet ver af te liggen van het door de Hoge Raad omschreven voorbeeld. Het gaat gelet op de omvang van de zaak om een onevenredig aantal getuigen, terwijl de redenen voor het horen niet worden vermeld. Kennelijk heeft het hof daarbij in aanmerking genomen dat ten tijde van de opgave van de getuigen het verkorte vonnis van de rechtbank beschikbaar was. Dat vonnis bevat meer dan zes pagina’s aan bewijsoverwegingen en is daarmee minder verkort dan de benaming aangeeft. Het hof heeft kennelijk en niet onbegrijpelijk geoordeeld dat die bewijsoverwegingen, zijnde een antwoord op de bij de rechtbank tegen de bewezenverklaring ingebrachte bezwaren, een voldoende aanknopingspunt bieden voor enige selectie bij het verzoek van de te horen getuigen en een opgave van redenen.

In dat licht komt het mij voor dat het niet onbegrijpelijk is dat het hof het verzoek tot het horen van de in de appelschriftuur genoemde getuigen niet heeft aangemerkt als een opgave van getuigen als bedoeld in art. 410, derde lid, Sv in verbinding met art. 263, tweede lid, Sv. Het hof heeft derhalve het juiste criterium toegepast.

Het middel faalt.

Het middel klaagt dat de beslissing van het hof dat de vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij 1] slechts voor de helft wordt toegewezen - zonder nadere motivering, die ontbreekt - onbegrijpelijk is.

Het hof heeft in het bestreden arrest de vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij 1] voor de helft toegewezen tot een bedrag van € 265.913. Voorts heeft het hof - voor zover hier van belang - in het bestreden arrest het volgende overwogen:

“Het hof gaat er in deze vanuit dat de benadeelde partijen die hun vordering tot schadevergoeding in de zaak van één van de medeverdachten hebben gehandhaafd ook hebben bedoeld de vordering in de zaak van verdachte te handhaven.”

(…)

De benadeelde partijen, [benadeelde partij 1] , [benadeelde partij 3] , [benadeelde partij 4] , [benadeelde partij 5] en [benadeelde partij 6] hebben zich in eerste aanleg in het strafproces gevoegd met een vordering tot schadevergoeding. Deze vorderingen zijn door de rechtbank bij vonnis waarvan beroep niet- ontvankelijk verklaard. De benadeelde partijen hebben zich in hoger beroep opnieuw gevoegd voor het bedrag van de oorspronkelijke vorderingen.

Uit het onderzoek ter terechtzitting is het hof voldoende gebleken dat de genoemde benadeelde partijen als gevolg van verdachtes bewezen verklaarde handelen rechtstreeks schade hebben geleden tot in elk geval na te melden bedrag aan materiële schade. Het hof stelt dat bedrag vast op de helft van de door de benadeelde partijen gevorderde schade.

Voor het overige is het hof van oordeel dat behandeling van de vordering een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert. In zoverre kan de benadeelde partij daarom thans in haar vordering niet worden ontvangen en kan zij haar vordering slechts bij de burgerlijke rechter aanbrengen.”

Op grond van het bepaalde in art. 361, derde lid, Sv, welke bepaling ingevolge art. 415 Sv in hoger beroep van overeenkomstige toepassing is, kan de rechter indien de behandeling van de vordering van de benadeelde partij naar zijn oordeel een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert, bepalen dat de vordering geheel of ten dele niet ontvankelijk is en dat de benadeelde partij haar vordering of dat deel van de vordering dat niet-ontvankelijk is, slechts bij de burgerlijke rechter kan aanbrengen. Het hof heeft in de hiervoor onder 5.2 weergegeven overweging dus de juiste maatstaf gehanteerd.

Of de behandeling van een vordering een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert is een feitelijk oordeel dat in cassatie slechts op begrijpelijkheid kan worden getoetst.3.De Hoge Raad toetst daarbij terughoudend.4.De rechter heeft de nodige ruimte de vordering van de benadeelde partij te beperken in de zin dat hij de vordering kan splitsen in een deel dat wel en een deel dat geen onevenredige belasting van het strafgeding oplevert.5.In dat kader hecht ik er belang aan te benadrukken dat het hof de door de benadeelde partij rechtstreeks geleden schade in elk geval heeft vastgesteld op de helft van de gevorderde schade. Voor het overige deel heeft het hof de vordering niet afgewezen, maar de benadeelde partij niet-ontvankelijk verklaard en naar de burgerlijke rechter verwezen. Daarmee heeft het hof kennelijk tot uitdrukking willen brengen dat de hoogte van het bedrag aan rechtstreekse schade van de benadeelde partij mogelijk hoger is dan het door het hof toegewezen bedrag, maar dat een beoordeling daarvan een onevenredige belasting van het strafgeding oplevert. Dat oordeel komt mij, ook zonder nadere motivering, niet onbegrijpelijk voor, gelet op het feit dat in hoger beroep de vordering tot schadevergoeding niet nader is onderbouwd, alsook de materie waar het in deze zaak om draait. Anders gezegd: de schade aan een kapotte fiets is gemakkelijker en sneller vastgesteld dan de schade uit de in deze zaak bewezenverklaarde verduistering en witwassen van de namens de benadeelde partijen te beleggen gelden.

Het middel faalt.

Het middel klaagt dat de beslissing tot niet-ontvankelijkverklaring van de vordering van de benadeelde partij [benadeelde partij 2] blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting, althans onbegrijpelijk is.

Het hof heeft de benadeelde partij [benadeelde partij 2] niet-ontvankelijk verklaard in de vordering tot schadevergoeding en bepaald dat de benadeelde partij de vordering slechts bij de burgerlijke rechter kan aanbrengen (dictum arrest p. 12). Het hof heeft in zijn arrest aan de niet-ontvankelijkheid van de benadeelde partijen de volgende overweging gewijd:

“Niet-ontvankelijk

De benadeelde partijen, [benadeelde partijen 7 t/m 14] hebben zich in eerste aanleg in het strafproces gevoegd met een vordering tot schadevergoeding. Deze vorderingen zijn door de rechtbank bij vonnis waarvan beroep niet-ontvankelijk verklaard. De benadeelde partijen hebben zich in hoger beroep opnieuw gevoegd voor het bedrag van de oorspronkelijke vorderingen.

Het hof stelt vast dat genoemde benadeelde partijen niet in de onderhavige tenlastelegging zijn opgenomen. Om die reden moeten de vorderingen van deze benadeelde partijen niet-ontvankelijk worden verklaard. Deze benadeelde partijen kunnen hun vorderingen derhalve slechts bij de burgerlijke rechter aanbrengen.”

Ten gevolge van een kennelijke misslag ontbreekt de naam van de benadeelde partij [benadeelde partij 2] in de motivering van de beslissing van het hof. Er kan echter zonder meer van worden uitgegaan dat de onder 6.2 geciteerde voor enkele andere benadeelde partijen gegeven motivering ook hier van toepassing is. Dat [benadeelde partij 2] door het handelen van verdachte mogelijk schade heeft geleden is bepaald niet uit te sluiten, maar die schade vloeit niet voort uit de bewezenverklaarde feiten. Immers de verduistering en het witwassen van het geld van dit slachtoffer is nu eenmaal niet ten laste gelegd en dientengevolge evenmin bewezen verklaard. De in het kader van de vervolging door de steller van tenlastelegging gekozen afbakening van de kring van slachtoffers staat hier in de weg aan ontvankelijkheid van de benadeelde partij in de vordering.

Het middel faalt.

7. Het middel van de verdachte en de namens [benadeelde partij 1] en [benadeelde partij 2] voorgestelde middelen falen. De namens [benadeelde partij 1] en [benadeelde partij 2] voorgestelde middelen kunnen in ieder geval worden afgedaan met de aan art. 81, eerste lid, RO ontleende motivering.

8. Ambtshalve heb ik geen gronden aangetroffen die tot vernietiging van de bestreden uitspraak aanleiding behoren te geven.

9. Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal

bij de Hoge Raad der Nederlanden

AG