HR, 09-10-2015, nr. 14/04047

Het cassatiemiddel bestaat uit acht onderdelen. De eerste twee onderdelen zijn gericht tegen de beoordeling door het hof van de uitlatingen van de minister in het programma Buitenhof. De onderdelen 4 tot en met 6 keren zich tegen de beoordeling door het hof van de verdenkingen jegens Friesland Vlees in het televisieprogramma Tros Radar. De onderdelen 3, 7 en 8 bevatten geen afzonderlijke klachten11..

Alvorens op de klachten in te gaan, geef ik een korte schets van de toe te passen maatstaf bij de beoordeling van de (on)rechtmatigheid van publieke uitingen/perspublicaties.

Juridisch kader

Bij de beantwoording van de hier aan de orde zijnde vragen of een uitlating van een bewindspersoon tijdens een televisie-interview en of een consumentenprogramma op televisie onrechtmatig zijn, staan in beginsel twee, ieder voor zich hoogwaardige, maatschappelijke belangen tegenover elkaar. Aan de ene kant het belang dat individuele burgers niet door publicaties in de pers worden blootgesteld aan lichtvaardige verdachtmakingen. Aan de andere kant het belang dat niet, door gebrek aan bekendheid bij het grote publiek, misstanden die de samenleving raken kunnen blijven voortbestaan.

Welk van deze belangen in een gegeven geval de doorslag behoort te geven, hangt af van de in onderling verband te beschouwen omstandigheden van het geval.

Deze maatstaf is neergelegd in het Gemeenteraadslid-arrest12.en is sindsdien vaste rechtspraak13..

In het Gemeenteraadslid-arrest heeft de Hoge Raad tevens een aantal van dergelijke omstandigheden opgesomd, te weten:

Deze omstandigheden zijn niet limitatief bedoeld14.. In het eerdere Kleuterschool Babbel-arrest15.had de Hoge Raad met betrekking tot de hiervoor onder a. genoemde omstandigheid al de afweging gemaakt dat naarmate voor een derde grotere schade verwacht kan worden, mag worden gevergd dat een diepergaand onderzoek naar de juistheid van de mee te delen feiten wordt ingesteld voordat deze aan de openbaarheid worden prijsgegeven, terwijl anderzijds de urgentie van prompte voorlichting het noodzakelijk kan maken dat niet wordt gezwegen in afwachting van nader onderzoek.

De aard van het medium waarin de uitlating is gedaan (televisie), kan van belang zijn bij de beoordeling van de onrechtmatigheid16.. Daarnaast heeft de Hoge Raad reeds in 1966 geoordeeld dat het gezag van degene van wie de uitlating afkomstig is, die uitlating tot een onrechtmatige daad kan bestempelen17..

Dit aspect speelde ook een rol in het VARA-Ombudsman-arrest18.. Daarin oordeelde de Hoge Raad dat bij een televisieprogramma dat tot doel heeft misstanden in de maatschappij te signaleren en dat in verband met zijn titel ('Ombudsman') bij het publiek de indruk wekt dat de uitlatingen in dat programma afkomstig zijn van een onpartijdige instantie die werkzaam is in het algemeen belang, het publiek eerder zal aannemen dat in dit programma gedane feitelijke beweringen juist (immers door de instantie deugdelijk onderzocht) en gebezigde kwalificaties en geuite beschuldigingen gegrond (immers door de instantie wel overwogen) zullen zijn dan wanneer het gaat om beweringen, kwalificaties en beschuldigingen in de media in het algemeen.

Bij de afweging van de hiervoor onder 2.3 genoemde “hoogwaardige, maatschappelijke belangen” is het in beginsel aan de feitenrechter overgelaten om de van belang zijnde omstandigheden vast te stellen en te beoordelen welk gewicht daaraan in onderling verband behoort te worden toegekend. De rechter is daarbij niet gehouden steeds alle mogelijke omstandigheden te toetsen en daarvan in zijn motivering uitdrukkelijk rekenschap te geven19..

In het arrest Parool/Van Gasteren heeft de Hoge Raad in de bewoordingen van annotator Dommering in rechtsoverweging 5.9 een “brug geslagen tussen de door hem ontwikkelde jurisprudentie en de door het EHRM onder art. 10 EVRM gevormde rechtspraak”20..

Het EHRM ziet de vrijheid van meningsuiting als een essentiële bouwsteen voor een democratische samenleving en de pers daarin als vervuller van een vitale rol als waakhond (‘public watchdog’). Uitingen in de pers mogen om die reden schokkend, verontrustend of beledigend zijn21.. De wijze waarop de pers te werk gaat bij de vervulling van deze functie als maatschappelijke waakhond, is in beginsel vrij:

“It is to be recalled that methods of objective and balanced reporting may vary considerably and that it is therefore not for this Court to substitute its own views for those of the press as to what technique of reporting should be adopted (see Jersild v. Denmark, 23 September 1994, § 31, Series A no. 298).”22.

Ook neemt het EHRM tot uitgangspunt dat de journalistieke vrijheid zoals beschermd in art. 10 lid 1 EVRM verder strekt dan de bescherming van een objectieve en ingetogen wijze van verslaggeving van feiten:

“(…) In addition, the Court is mindful of the fact that journalistic freedom also covers possible recourse to a degree of exaggeration, or even provocation (see the Prager and Oberschlick v. Austria, judgment of 26 April 1995, Series A no. 313, p. 19, § 38, and the Bladet Tromsø and Stensaas judgment cited above, § 59).”23.

Beperking van de vrijheid van meningsuiting is op basis van art. 10 lid 2 EVRM geoorloofd indien deze is voorzien bij wet en zij noodzakelijk is in een democratische samenleving in het belang van de bescherming van de goede naam en rechten van anderen. Bij de hiervoor vermelde belangenafweging zal rekening moeten worden gehouden met de noodzakelijkheidstoets van art. 10 lid 2 EVRM. In dat kader is van groot belang de vraag of de publicatie bijdraagt aan een debat over aangelegenheden van publiek belang24..

De vrijheid van meningsuiting van de media in het kader van de publieke informatievoorziening is echter niet onbeperkt:

“It protects journalists’s rights to divulge information on issues of general interest provided that they are acting in good faith and on an accurate factual basis and provide ‘reliable and precise’ information in accordance with the ethics of journalism.”25.

Het EHRM gaat dus uit van een journalistieke plicht om te goeder trouw, op basis van accuraat onderzocht feitenmateriaal, aan betrouwbare en nauwkeurige verslaggeving te doen. Het onderwerp van verslaggeving en de ernst van de inbreuk op de rechten van anderen kunnen vervolgens met zich brengen dat er nadere eisen aan deze zorgvuldige toetsing van de feiten vooraf worden gesteld:

“The Court must therefore examine whether the applicants acted in good faith and complied with the ordinary journalistic obligation to verify a factual allegation. This obligation required that they should have relied on a sufficiently accurate and reliable factual basis which could be considered proportionate to the nature and degree of their allegation, given that the more serious the allegation, the more solid the factual basis has to be.”26.

De in de Leidraad van de Raad voor de Journalistiek neergelegde journalistieke maatstaven vormen echter geen rechtens aan te leggen criterium maar een omstandigheid die de rechter bij de te verrichten afweging van belangen in zijn oordeel inzake de (on)rechtmatigheid van de perspublicatie dient te betrekken, waarbij geldt dat deze omstandigheid weliswaar gewicht in de schaal zal leggen maar niet doorslaggevend behoeft te zijn27..

Bij de afweging met inachtneming van alle bijzonderheden van het gegeven geval van het fundamentele recht van vrijheid van meningsuiting (van de pers) en het recht op bescherming van de eer en goede naam komt aan het door art. 7 Grw. en art. 10 EVRM gewaarborgde recht op vrijheid van meningsuiting in beginsel geen voorrang toe28.. Hetzelfde geldt voor de door art. 8 EVRM beschermde rechten:

“In regard to cases in which a violation of the rights guaranteed in Article 8 is asserted and the alleged interference with those rights originates in an expression, the Court points out that the protection granted by the State should be understood as one taking into consideration its obligations under Article 10 of the Convention. It is the latter provision which has been specifically designed by the drafters of the Convention to provide guidance concerning freedom of speech — also a core issue in the present application.”29.

Het gaat hierbij niet om een in twee fasen te verrichten toetsing, aldus dat eerst aan de hand van de omstandigheden wordt bepaald welk van beide rechten zwaarder weegt, waarna vervolgens nog moet worden beoordeeld of de noodzakelijkheidstoets als neergelegd in art. 8 lid 2 respectievelijk 10 lid 2 EVRM zich verzet tegen het resultaat van die afweging. Deze toetsing dient in één keer te geschieden waarbij het oordeel dat een van beide rechten, gelet op alle ter zake dienende omstandigheden, zwaarder weegt dan het andere recht, meebrengt dat daarmee de inbreuk op het andere recht voldoet aan de noodzakelijkheidstoets van het desbetreffende tweede lid30..

De rechterlijke toetsing in het concrete geval is zeer feitelijk van aard en het EHRM stelt zich dan ook zeer terughoudend op bij de beoordeling van het eindresultaat van deze belangenafweging:

“The Court’s task in exercising its supervisory function is not to take the place of the national authorities, but rather to review under Article 10, in the light of the case as a whole, the decisions they have taken pursuant tot their power of appreciation (see Bergens Tidende and Others v. Norway, no. 26132/95, § 50, ECHR 2000-IV).”31.

Ten slotte kan uit het Telegraaf-arrest worden afgeleid dat van een te uiten verdenking niet hoeft vast te staan dat deze juist is, maar dat zij wel voldoende steun moet vinden in het op dat moment beschikbare feitenmateriaal32..

Bespreking van de onderdelen 1-3 die betrekking hebben op de Staat

Onderdeel 1 richt zich in twee subonderdelen tegen rechtsoverweging 3.4.3 en een deel van rechtsoverweging 3.4.6, waarin het hof als volgt heeft geoordeeld (ik citeer ook de slotzin van rov. 3.4.6):

“3.4.3. Het hof stelt allereerst vast dat Friesland Vlees onvoldoende heeft aangevoerd om te concluderen dat de mededelingen van de minister onjuist zijn geweest. De minister heeft slechts bevestigd dat zij heeft gesproken met een klokkenluider die heeft gewerkt bij de Algemene Inspectie Dienst, en heeft daarbij aangegeven dat zij het verhaal van deze klokkenluider serieus neemt en op grond daarvan maatregelen treft. Desgevraagd heeft zij verder gezegd dat zij als maatregel permanente poortcontrole invoert bij een van de slachthuizen in Nederland, en desgevraagd heeft zij bevestigd dat deze controle in Leeuwarden zal plaatsvinden, waaraan zij heeft toegevoegd dat alle transporten die daar komen, gecontroleerd zullen worden. Het hof is van oordeel dat de minister Friesland Vlees met deze mededelingen niet beticht van onoorbaar handelen. Zij laat zich niet uit over de inhoud van haar gesprek met de klokkenluider, en de door haar aangekondigde maatregel is, zo zegt zij uitdrukkelijk, slechts gericht op de transporten van het vee naar het slachthuis, waarvoor Friesland Vlees naar haar eigen zeggen niet verantwoordelijk is. De minister noemt niet de naam Friesland Vlees maar slechts de locatie van het slachthuis, laat staan dat zij bepaalde gedragingen van Friesland Vlees als aanleiding voor de aangekondigde maatregel noemt, zodat zij niet nodeloos de aandacht vestigt op Friesland Vlees. Zij kondigt bovendien een controle aan en geen feitelijke maatregel ter voorkoming of beëindiging van reeds vastgestelde misstanden, alles binnen het kader van de controlerende taak van de Staat met betrekking tot de regelgeving op het gebied van veetransport. Het hof is op grond van een en ander van oordeel dat de mededelingen van de minister, los van de verder nog te bespreken omstandigheden, geen verdachtmaking van Friesland Vlees inhouden en tevens jegens Friesland Vlees met de nodige zorgvuldigheid zijn gedaan. Het hof volgt Friesland Vlees dan ook niet in haar in hoger beroep primair ingenomen standpunt dat het enkele aankondigen van de maatregel al onrechtmatig is jegens haar.

Het hof volgt Friesland Vlees niet in dit betoog. De minister heeft uitdrukkelijk gemeld dat de controle het transport van vee betrof. Dat was wat op dat moment van haar verwacht kon worden, mede gelet op het feit dat het om een interview gaat, waarbij sprake is van vragen die spontaan dienen te worden beantwoord en niet altijd een duidelijk structuur bestaat en een duidelijk verband met hetgeen enige tijd daarvoor is gezegd. Daarbij is tevens van belang, zoals de Staat onweersproken heeft aangevoerd, dat het interview vanaf het begin tot het moment dat de interviewster haar opmerking over de kwaliteit van het vlees plaatste en de vraag over de klokkenluider stelde, reeds twaalf minuten over dierenwelzijn en transport van vee ging, en overigens na de gewraakte mededeling van de minister, over de VWA (zonder verband te leggen met het slachthuis te Leeuwarden) en overbevissing handelde. Dat de interviewster het onderwerp van het gesprek enige tijd voorafgaand aan de aangekondigde maatregel heeft uitgebreid naar de voedselkwaliteit is gelet daarop van onvoldoende betekenis voor de duiding van de woorden van de minister. De minister hoefde bij de wijze waarop zij de vragen beantwoordde bovendien geen rekening te houden met de - voor haar niet voorspelbare - afronding van het gespreksonderdeel door de interviewster.”

Subonderdeel 1.1 klaagt dat de oordeelsvorming van het hof in rechtsoverweging 3.4.3 onjuist is, althans onbegrijpelijk in het licht van de gedingstukken. Volgens het subonderdeel lijkt het hof met het oordeel dat de mededelingen van de minister met de nodige zorgvuldigheid zijn gedaan, in de eerste plaats te hebben miskend dat zij heeft gesproken in haar hoedanigheid van minister en derhalve namens de overheid en dat het de plicht is van de overheid om correcte en betrouwbare informatie openbaar te maken, waarbij de nodige zorgvuldigheid in acht is te nemen ten aanzien van degenen wier belangen door die openbaarmaking kunnen worden geraakt.

Ik stel voorop dat de bestreden overwegingen dienen te worden bezien in het licht van het hiervoor geschetste juridisch kader alsmede in samenhang met de gehele beoordeling door het hof van het handelen van de Staat.

Het hof heeft – in cassatie niet bestreden – in rechtsoverweging 3.4.1 allereerst geoordeeld dat de Staat de overweging van de rechtbank33.onderschrijft dat het de plicht van de overheid is om correcte en betrouwbare informatie openbaar te maken en daarbij ook de nodige zorgvuldigheid in acht te nemen ten aanzien van degenen wier belangen door openbaarmaking van die informatie geraakt kunnen worden.

Het hof noemt vervolgens in de slotzin van rechtsoverweging 3.4.1 de stelling van de Staat dat de minister geen onjuiste mededelingen heeft gedaan en zijn betwisting dat de minister haar mededelingen had moeten nuanceren en in de eerste volzin van – de eveneens in cassatie niet bestreden – rechtsoverweging 3.4.2 de stellingen van Friesland Vlees dat de uitlatingen van de minister jegens haar onrechtmatig zijn omdat de minister in het programma Buitenhof ten onrechte de indruk heeft gewekt dat er zich ernstige misstanden zouden voordoen in het door haar gedreven slachthuis en dat Friesland Vlees voor deze misstanden verantwoordelijk zou zijn.

Het hof overweegt aan het slot van rechtsoverweging 3.4.2 dat het naar aanleiding van deze stellingen eerst zal onderzoeken of het belang van Friesland Vlees om niet door publicaties in de pers te worden blootgesteld aan lichtvaardige verdachtmakingen, is geschaad.

Uit het voorgaande volgt dat het hof de door de rechtbank gehanteerde maatstaf ook tot uitgangspunt heeft genomen, welke maatstaf juist is34.. Het hof heeft deze maatstaf toegepast in zijn vaststelling (eerste volzin van rov. 3.4.3) dat Friesland Vlees onvoldoende heeft aangevoerd om te concluderen dat de mededelingen van de minister onjuist zijn geweest. Het subonderdeel gaat in zoverre uit van een onjuiste lezing van het bestreden arrest.

Het subonderdeel klaagt daarnaast over het oordeel van het hof dat de mededelingen van de minister met de nodige zorgvuldigheid zijn gedaan. Het subonderdeel betoogt daartoe dat nu aan de uitlatingen van de minister groot gezag en veel gewicht pleegt te worden toegekend, van een minister een grote mate van zorgvuldigheid mag worden geëist, zeker in een televisieprogramma dat een zeer indringend karakter heeft bij het grote publiek. Daar komt bij dat de voedselsector in het algemeen en de vleessector in het bijzonder zeer kwetsbaar zijn als in de openbaarheid wordt getwijfeld aan de kwaliteit van het desbetreffende product. Dit noopte de minister tot voorzichtigheid op dit punt. Daarom had, volgens het subonderdeel, van de minister mogen worden verwacht dat zij haar mededeling in de uitzending van Buitenhof over de poortcontroles zou hebben genuanceerd door duidelijk te maken dat de controles weliswaar bij de slachterij van Friesland Vlees zouden plaatsvinden maar dat die slachterij niet zelf het onderwerp van onderzoek was.

Het hof is tot de slotsom gekomen dat de mededelingen met de nodige zorgvuldigheid zijn gedaan op basis van het volgende:

- de minister heeft uitdrukkelijk gezegd dat de door haar aangekondigde maatregel van permanente poortcontrole slechts is gericht op de transporten van het vee naar het slachthuis;

- de minister heeft niet nodeloos de aandacht op Friesland Vlees gevestigd, want zij heeft (i) de naam Friesland Vlees niet genoemd, maar slechts de locatie van het slachthuis en (ii) zij heeft daarbij niet bepaalde gedragingen van Friesland Vlees genoemd als aanleiding voor de aangekondigde maatregel;

- de minister heeft een controle aangekondigd die binnen het kader van de taak van de Staat met betrekking tot veetransport valt en geen feitelijke maatregel ter voorkoming of beëindiging van reeds vastgestelde misstanden.

Deze omstandigheden heeft het hof afgezet tegen het belang van Friesland Vlees om niet door publicaties in de pers te worden blootgesteld aan lichtvaardige verdachtmakingen.

Het feitelijke oordeel dat de mededelingen van de minister geen verdachtmakingen van Friesland Vlees inhouden, is aldus voldoende begrijpelijk gemotiveerd.

De door het onderdeel genoemde omstandigheden van de context waarin de uitlatingen zijn gedaan en de kwetsbaarheid van de vleessector behoefde het hof echter (nog) niet mee te wegen bij de beoordeling of de mededelingen juist zijn en geen verdachtmakingen inhouden.

De uitleg van de bewoordingen van de minister in de context van het gesprek tussen de interviewer van het programma Buitenhof en de minister wordt vervolgens door het hof in rechtsoverweging 3.4.6 beoordeeld. Daarover gaat subonderdeel 1.2, dat klaagt dat het hof het belang van de context voor de interpretatie van de woorden van de minister in rechtsoverweging 3.4.6 op onbegrijpelijke wijze heeft gemarginaliseerd en voorbij is gegaan aan de door Friesland Vlees aangevoerde omstandigheden. Volgens het subonderdeel ziet het hof er althans aan voorbij dat door de afsluitende vraag van de interviewster over de voedselkwaliteit de opmerkingen van de minister geheel in het teken kwamen te staan van de kwaliteit van het vlees.

De klacht dat het hof voorbij is gegaan aan de door Friesland Vlees aangevoerde omstandigheden mist feitelijke grondslag. In – de in cassatie niet bestreden – rechtsoverweging 3.4.5 heeft het hof de stelling van Friesland Vlees weergegeven (alsmede de onderbouwing ervan) dat de mededelingen van de minister onrechtmatig zijn vanwege de context van het interview waarin deze zijn gedaan. Het hof vangt rechtsoverweging 3.4.6 aan met de overweging dat het Friesland Vlees niet volgt in haar betoog, waarmee het hof klaarblijkelijk het gehele betoog van Friesland Vlees bedoelt.

Het hof heeft vervolgens gemotiveerd waarom het het betoog van Friesland Vlees niet volgt. Bij deze feitelijke beoordeling heeft het hof het belang van de context voor de interpretatie van de woorden van de minister niet op onbegrijpelijke wijze gemarginaliseerd. Het hof gaat immers uitvoerig in op de aard van een interview, hoe lang over dierenwelzijn en transport van vee is gesproken en hoe de interviewster haar opmerking over de kwaliteit van het vlees plaatste en de vraag over de klokkenluider stelde.

Onderdeel 1 faalt mitsdien.

Onderdeel 2 bestaat uit een subonderdeel dat is gericht tegen rechtsoverweging 3.4.7, waarin het hof als volgt heeft geoordeeld:

“Friesland Vlees heeft bovendien geen voldoende concrete feiten en omstandigheden aangevoerd waaruit zou blijken dat de mededelingen van de minister daadwerkelijk de door haar gestelde verwarring heeft doen ontstaan. De Staat daarentegen wijst in de toelichting op haar grief op artikelen in de Leeuwarder Courant van 6 april 2008 en het Agrarisch Dagblad van 7 april 2008 waarin, kennelijk naar aanleiding van de mededelingen van de minister in de uitzending van Buitenhof, wordt bericht dat - volgens de Leeuwarder Courant: op last van de minister - de veetransporten naar het slachthuis van Friesland Vlees worden gecontroleerd. Uit deze berichten kan eerder worden geconcludeerd dat de mededelingen van de minister in de gegeven context niet tot verwarring hebben geleid. Het gaat daar immers alleen om de transporten naar - niet: de gang van zaken in - dat slachthuis. Er zijn in elk geval geen feiten gesteld of gebleken waaruit kan worden afgeleid dat de mededelingen van de minister daadwerkelijk tot verwarring hebben geleid bij het algemene publiek, laat staan bij beter geïnformeerde personen werkzaam in de vee- en vleesbranche. Dat laatste ligt immers nog minder voor de hand en Friesland Vlees heeft ook daartoe onvoldoende gesteld. Friesland Vlees heeft in het kader van de door haar gestelde causaliteit en schade nog aangevoerd dat vanaf de dag van de aangekondigde controle geen vee meer bij het slachthuis is aangevoerd. Dat is, zonder toelichting die niet is gegeven, niet voldoende om te concluderen dat in de branche verwarring is ontstaan in de door Friesland Vlees gestelde zin, namelijk dat er in het slachthuis van Friesland Vlees misstanden zouden zijn op het gebied van voedselveiligheid. (…)”

Subonderdeel 2.1 acht dit oordeel in het licht van het partijdebat in hoger beroep onbegrijpelijk. Friesland Vlees heeft gesteld dat uit de berichten in de Leeuwarder Courant en het Agrarisch Dagblad blijkt dat de mededelingen van de minister hebben geleid tot allerlei misverstanden over de achtergronden van de poortcontrole35.. Friesland Vlees heeft bovendien gewezen op andere mediaberichten en de brief van de minister aan de Tweede Kamer van 9 mei 2008, waaruit blijkt dat er ook in het parlement de nodige verwarring was ontstaan over het transport van dieren en de kwaliteit van vlees36.. Door aan deze stellingen voorbij te gaan heeft het hof zijn oordeel onvoldoende gemotiveerd.

Het hof heeft in rechtsoverweging 3.4.7 beoordeeld of Friesland Vlees voldoende concrete feiten en omstandigheden heeft aangevoerd waaruit zou blijken dat de mededelingen van de minister daadwerkelijk tot de verwarring bij het algemene publiek dan wel in de branche hebben geleid dat er in het slachthuis van Friesland Vlees misstanden zouden zijn op het gebied van voedselveiligheid.

Het hof heeft geoordeeld dat Friesland Vlees onvoldoende heeft gesteld waaruit kan worden afgeleid dat deze verwarring is ontstaan bij beter geïnformeerde personen werkzaam in de vee- en vleesbranche. Dit feitelijke oordeel wordt in cassatie niet bestreden.

Het gaat dus om het aan het hof als feitenrechter voorbehouden oordeel dat er geen daadwerkelijke verwarring is ontstaan bij het algemene publiek37.. Het hof heeft daarbij meer gewicht toegekend aan de door de Staat overgelegde berichten, waaruit eerder kan worden geconcludeerd dat de mededelingen van de minister in de gegeven context niet tot genoemde verwarring hebben geleid.

Dit oordeel is m.i. niet onvoldoende of onbegrijpelijk gemotiveerd.

Dat Friesland Vlees in haar memorie van antwoord in het incidenteel appel onder 3.16-3.17 commentaar heeft geleverd op de door de Staat genoemde artikelen in de Leeuwarder Courant en het Agrarisch Dagblad laat onverlet dat het hof aan genoemde publicaties conclusies kon verbinden.

Het door Friesland Vlees overgelegde artikel uit NRC van 7 april 2008 meldt dat “Landbouwminister Verburg op basis van informatie die ze kreeg van een klokkenluider permanente controle [instelt] van alle veetransporten bij een slachthuis in Leeuwarden” en dat zij dat gisteren in Buitenhof heeft gezegd. Ook wordt in het artikel een oud-medewerker van de AID aangehaald die spreekt over het aanvoeren van runderen in strijd met de wet en wordt [betrokkene 1] aan het woord gelaten over de wekelijkse aanvoer van tussen 2.000 en 3.000 runderen bij Friesland Vlees. Het als productie 30 bij de memorie van antwoord in het incidenteel appel overgelegde artikel uit de Volkskrant van 9 april 2008 gaat over het door [betrokkene 2] gelegde verband tussen het gedwongen stilleggen van de handel bij Friesland Vlees en het brengen van het nieuws door het programma Radar dat zijn bedrijf wrak vee laat slachten. Minister Verburg wordt slechts genoemd in verband met haar aankondiging van permanente controles.

In paragraaf 4.8 van de memorie van grieven heeft Friesland Vlees aangevoerd dat de minister in antwoord op kamervragen en in vervolginterviews “inderdaad heeft aangegeven dat de door haar aangekondigde maatregel enkel zag op het transport van dieren en niet op de kwaliteit van het vlees en de voedselveiligheid.” Friesland Vlees legt daarbij twee producties als voorbeeld over en stelt vervolgens: “Dat dit voorafgaand aan de kamervragen en vervolginterviews niet duidelijk was, blijkt wel uit het feit dat deze kamervragen en vervolginterviews nodig waren om dit helder te krijgen.”

De producties 17 en 18 bevatten de antwoorden van de minister op de volgende drie vragen van de Tweede Kamer: 1. Kunt u uiteenzetten wat de uitkomsten zijn van de aangekondigde extra controles bij een rundveeslachterij te Leeuwarden; 2. Kunt u uiteenzetten bij wie en waarop is gecontroleerd; 3. Is via de dagelijkse controles van de VWA binnen het slachthuis iets gebleken van de in het programma “Tros Radar” gesuggereerde verwerking van slachtvee met mogelijke risico’s voor de voedselveiligheid en/of de volksgezondheid?

M.i. blijkt uit deze vragen niet dat de kamerleden in de verwarring verkeerden die Friesland Vlees in haar memorie van grieven stelt.

Gelet op de inhoud van de hiervoor besproken stellingen en producties van Friesland Vlees mocht het hof deze onbesproken laten. Dit maakt zijn oordeel niet onbegrijpelijk, dan wel onvoldoende duidelijk gemotiveerd.

Ook onderdeel 2 kan derhalve niet tot cassatie leiden.

Onderdeel 3 bouwt voort op de onderdelen 1 en 2 en betoogt dat de door het hof gegeven conclusie in rechtsoverweging 3.4.10 geen stand kan houden. Het onderdeel deelt in het lot van de voorgaande klachten.

Inleiding onderdelen 4-8 en opbouw arrest

Alvorens op de onderdelen 4 tot en met 8 in te gaan, wijs ik op de opbouw van de beoordeling door het hof van het handelen van de Tros met de uitzending van Radar. Zoals hiervoor onder 1.6 vermeld, heeft het hof vastgesteld dat Radar een consumentenprogramma is met een eigen redactie die onderwerpen uitzoekt en voorbereidt.

Het hof heeft in rechtsoverweging 3.5.1 de grieven van Friesland Vlees weergegeven en aldus de omvang van de beoordeling in appel bepaald. Vervolgens heeft het hof in rechtsoverweging 3.5.2 de hiervoor onder 2.3 genoemde maatstaf vooropgesteld en geoordeeld dat bij de beantwoording van de vraag of de Tros met de uitzending van Radar in strijd heeft gehandeld met de jegens Friesland Vlees in het maatschappelijk verkeer betamende zorgvuldigheid, twee maatschappelijke belangen tegenover elkaar staan. Dat betreft het belang dat een rechtspersoon als Friesland Vlees waarbij mogelijk mede economische belangen aan de orde zijn, niet door de media wordt blootgesteld aan lichtvaardige verdachtmakingen en aan de andere kant het belang, verankerd in de vrijheid van meningsuiting via de media, dat niet, door onbekendheid bij het grote publiek, misstanden die de samenleving raken kunnen blijven voortbestaan. Het hof heeft voorts, in lijn met de vaste rechtspraak, overwogen dat van de in onderling verband te beschouwen omstandigheden afhangt welke van deze belangen in een concreet geval de doorslag behoort te geven.

Het hof heeft voorts in rechtsoverweging 3.5.2 overwogen dat partijen het er over eens waren dat de in het programma naar voren gebrachte verdenkingen ernstig waren en dat daarvan ernstige gevolgen voor Friesland Vlees waren te verwachten, dat Friesland Vlees niet heeft betwist dat, bezien vanuit het algemeen belang, de misstand die de uitzending aan de kaak probeerde te stellen ernstig was en dat daarom een voldoende zwaarwegend maatschappelijk belang aan de orde was en tot slot dat het partijdebat in hoger beroep met name over de vraag handelt of de inhoud van het programma – tegen deze achtergrond – voldoende steun vond in de het destijds beschikbare feitenmateriaal.

Al deze oordelen worden in cassatie niet bestreden.

Vervolgens heeft het hof in de rechtsoverwegingen 3.5.4 onder a-d het feitenmateriaal opgesomd waarover de Tros voorafgaand aan de uitzending beschikte en dit materiaal in de rechtsoverwegingen 3.5.5-3.5.8 besproken. Met betrekking tot de vier anoniem gebleven informanten, heeft het hof, in cassatie niet bestreden in rechtsoverweging 3.5.6 als volgt geoordeeld:

“Het hof ziet in de verklaringen van deze vier informanten, mede in verband met het hiervoor onder 3.5.4 sub b tot en met d genoemde en hierna nog te bespreken aanvullende feitenmateriaal, een ruime ondersteuning van de inhoud van het programma. Op dezelfde grond kan niet worden gezegd dat de Tros bij hetgeen daarin aan de orde is gesteld – zoals onder 3.5.3 beschreven – lichtvaardig te werk is gegaan. (…)”

Volgens het hof biedt het onder b-c genoemde feitenmateriaal voldoende ondersteuning. Dienaangaande heeft het hof, in cassatie ook niet bestreden, in rechtsoverweging 3.5.7 het volgende geoordeeld:

“De inhoud van de verklaringen van de informanten worden ondersteund door de hiervoor onder 3.5.4 sub b genoemde verklaring van [betrokkene 3] van de VWA. Uit deze verklaring heeft de Tros, ten tijde van de uitzending, mogen afleiden dat er in verband met het veetransport naar de slachterij van Friesland Vlees in het jaar 2007 en mogelijk begin 2008 in totaal 14 processen-verbaal zijn opgemaakt wegens overtreding van de Transportverordening. (…)

Op deze wijze is ook hetgeen de hiervoor onder 3.5.4 sub c genoemde Nelis heeft gezegd van betekenis voor de ondersteuning van de anonieme verklaringen. (…)”

Eveneens zijn in cassatie onbestreden de oordelen van het hof in rechtsoverweging 3.5.10 dat de Tros vanwege de regelgeving voldoende grond heeft gehad om de rol van Friesland Vlees aan de orde te stellen en dat de ten tijde van de uitzending eveneens bekende feiten voldoende aanleiding gaven de rol van Friesland Vlees te belichten en voorts dat en waarom het hof voorbij gaat aan de stelling van Friesland Vlees dat zij niets met de misstanden te maken heeft omdat zij niet verantwoordelijk was voor het transport.

In de rechtsoverwegingen 3.5.11 tot en met 3.5.13 gaat het hof vervolgens in op het (grotendeels) na de uitzending van het programma verkregen feitenmateriaal. Tegen laatstgenoemde rechtsoverweging richt onderdeel 6 zijn pijlen.

Het hof komt uiteindelijk in rechtsoverweging 3.5.17 tot het volgende oordeel:

“Aldus is, kort samengevat, gebleken dat de in de uitzending van Radar jegens Friesland Vlees geuite verdenkingen in ruime mate steun vonden in het toen beschikbare feitenmateriaal. Ook is gebleken dat na de uitzending feiten naar voren zijn gekomen die de verdenking ondersteunen waardoor thans nog minder voor de hand ligt dat sprake is geweest van lichtvaardige verdachtmakingen. (…) Dat betekent dat, bij gebreke van andere stellingen daartoe van de zijde van Friesland Vlees, de uitzending niet als onrechtmatig jegens Friesland Vlees kan worden beschouwd.”

Bespreking van de onderdelen 4-8 die betrekking hebben op de Tros

Onderdeel 4 is gericht tegen rechtsoverweging 3.5.8 waarin het hof als volgt heeft geoordeeld:

“Ook de beelden van het vee die in de uitzending zijn gebruikt en daardoor aan het hof bekend zijn geworden, ondersteunen de verdenking dat sprake is van misstanden bij de aanvoer van het vee bij het slachthuis. Friesland Vlees betwist in hoger beroep niet langer dat deze beelden zijn opgenomen op het terrein van haar slachthuis, zodat het hof daarvan zal uitgaan. Die beelden maken voldoende duidelijk dat (ook) 'ziek of wrak' vee werd aangevoerd bij het slachthuis. Friesland Vee heeft - overigens bij grief VI die in feite betrekking heeft op een rechtsoverweging met betrekking tot haar incidentele vordering in eerste aanleg, waarop het hof in rechtsoverweging 3.6.1 terugkomt – nog aangevoerd dat slechts de keuringsartsen van de VWA kunnen beoordelen of een aangevoerd rund had mogen worden getransporteerd of voor menselijke consumptie geschikt is. Dat doet er niet aan af dat, hoewel de zekerheid van een deskundigenoordeel ontbreekt, ook een lekenoordeel kan leiden tot gerede twijfel over het dierenwelzijn bij het transport en dat zulke twijfel onder de gegeven omstandigheden mag worden geuit.”

Subonderdeel 4.1 klaagt dat het oordeel dat zodanige door een lekenoordeel ingegeven twijfel onder de gegeven omstandigheden ook mag worden geuit, onjuist is voor zover het hof hierbij miskent dat voor onthullingsjournalistiek, die pretendeert misstanden op grond van een gedegen onderzoek aan de kaak te stellen, strengere eisen gelden voor de omvang en de deugdelijkheid van het te verrichten onderzoek dan voor berichtgeving over actualiteiten waar slechts een oppervlakkig en kortdurend onderzoek mogelijk is38.. Volgens het subonderdeel had van de redactie van het programma Radar dan ook een zorgvuldig onderzoek mogen worden verwacht alvorens zij haar op de suggestie van beelden en anonieme verklaringen gebaseerde verdenkingen in een televisie-uitzending tot uitdrukking zou brengen en geeft het bestreden oordeel er geen blijk van dat het hof zich van deze onderzoekplicht van de programmaredactie rekenschap heeft gegeven.

Volgens subonderdeel 4.2 is de overweging van het hof in het licht van de gedingstukken onbegrijpelijk gemotiveerd. Het subonderdeel verwijst daarbij naar (i) haar stelling in reactie op de beelden dat slechts de keuringsartsen van de VWA kunnen beoordelen of een aangevoerd rund had mogen worden getransporteerd of voor menselijke consumptie geschikt is; (ii) diverse verklaringen van medewerkers van de VWA (zoals de dierenarts [betrokkene 4] en het hoofd toezicht [betrokkene 5]) in het voorlopig getuigenverhoor, waaruit blijkt dat niet enkel op basis van deze beelden valt af te leiden dat het gaat om zieke of sterk vermagerde dieren die ongeschikt zijn voor menselijke consumptie en (iii) de antwoorden van de minister naar aanleiding van op 15 mei 2008 gestelde vragen, waarin zij heeft aangegeven dat de AID geen misstanden bij Friesland Vlees heeft gevonden en dat er met de koeien van Friesland Vlees in het algemeen niets mis is.

Zoals hiervoor in de inleiding op de onderdelen 4 tot en met 8 vermeld, heeft het hof in de rechtsoverwegingen 3.5.4 het feitenmateriaal opgesomd waarover de Tros voorafgaand aan de uitzending beschikte en dit materiaal besproken. Het hof heeft aldus de in het Gemeenteraadslid-arrest onder a-d genoemde omstandigheden tegen elkaar afgewogen. Vervolgens heeft het hof daaruit de in rechtsoverwegingen 3.5.6 (in cassatie niet bestreden) en in 3.5.17 de conclusie getrokken dat de Tros bij hetgeen in het programma aan de orde is gesteld, niet lichtvaardig te werk is gegaan. In dit oordeel ligt een toetsing aan de vereiste onderzoeksplicht39.van de Tros besloten40..

Subonderdeel 4.1 mist m.i. dan ook feitelijke grondslag.

Het bestreden oordeel is ook niet onvoldoende begrijpelijk gemotiveerd.

Naast het hiervoor genoemde feitenmateriaal heeft het hof zijn oordeel gebaseerd op het zelf bekijken van de beelden, die, aldus het hof, voldoende duidelijk maken dat (ook) ziek of wrak vee werd aangevoerd. De stelling van Friesland Vlees dat slechts de keuringsartsen kunnen beoordelen of aangevoerd rund had mogen worden getransporteerd of voor menselijke consumptie geschikt is, kan aan dit feitelijke oordeel niet afdoen.

Dit geldt ook voor de diverse verklaringen van medewerkers van de VWA in het voorlopig getuigenverhoor dat niet enkel op basis van deze beelden kan worden geconcludeerd dat het gaat om zieke of sterk vermagerde dieren die ongeschikt zijn voor menselijke consumptie, nu het hof zich niet uitspreekt over de vraag of deze koeien geschikt zijn voor menselijke consumptie.

In dat verband is de verwijzing van Friesland Vlees naar de memorie van grieven waarin zij met name uitvoerig betoogt dat op basis van de beelden niet kan worden geconcludeerd dat de getoonde koeien te mager zouden zijn om geschikt te zijn voor menselijke consumptie, eveneens niet relevant. Anders dan de rechtbank doet het hof geen uitspraken over magere koeien.

Tot slot geven de antwoorden van de minister naar aanleiding van op 15 mei 2008 gestelde vragen, waarin zij heeft vermeld dat de AID geen misstanden bij Friesland Vlees heeft gevonden en dat er met de koeien van Friesland Vlees in het algemeen niets mis is, geen uitsluitsel over de vraag of de getoonde koeien mochten worden getransporteerd.

Onderdeel 4 faalt mitsdien.

Onderdeel 5 richt zich tegen rechtsoverweging 3.5.941.waarin het hof het volgende heeft geoordeeld:

“Uit de bespreking in het voorgaande blijkt dat het ondersteunende feitenmateriaal voor een groot deel ziet op misstanden bij het transport van het vee. Deze misstanden kunnen echter, alleen al door de daarvoor geldende regelgeving, niet los worden gezien van misstanden op het gebied van voedselveiligheid. De dierenartsen van de VWA keuren de aangevoerde dieren ingevolg[d]e de Controleverordening niet alleen op tekenen die erop wijzen dat bij het transport het dierenwelzijn is geschaad maar ook op symptomen die wijzen op een aandoening die bij consumptie van het vlees gevaar kan opleveren voor de volksgezondheid. De Transportverordening kent eigen regels over gewonde, zwakke en zieke dieren die uit oogpunt van dierenwelzijn niet mogen worden vervoerd, welke regels verschillen van de normen in de Controleverordening met betrekking tot zieke of sterk vermagerde dieren die niet voor menselijke consumptie mogen worden geslacht. Het is op zichzelf dan ook juist, zoals Friesland Vlees stelt, dat niet zonder meer duidelijk is dat vee dat niet mag worden getransporteerd, ook niet mag worden geslacht. Het ligt echter voor de hand dat dieren die te ziek of te zwak zijn voor transport in een relevant aantal gevallen wegens ziekte of vermagering evenmin geschikt zijn voor menselijke consumptie. Het feitenmateriaal ondersteunt in elk geval de verdenking dat de keuringsartsen van de VWA onvoldoende streng controleerden of de Transportverordening was overtreden. Dat roept vanzelf de vraag op of dezelfde keuringsartsen wel voldoende streng controleerden of het vee geschikt was voor menselijke consumptie. De verklaringen van de informanten sluiten dat laatste geenszins uit. Daarbij komt dat informant K2 uitdrukkelijk heeft verklaard dat [betrokkene 2] invloed heeft op de hoeveelheid weg te snijden 'ziek' vlees en bovendien over een stempel beschikt om vlees dat afkomstig is van dode dieren - waarmee kennelijk wordt gedoeld op dieren gedood door een noodslachting - te kunnen exporteren hetgeen in strijd is met de Hygiëneverordening. Een en ander betekent dat de redactie van Radar voldoende aanleiding had om in het verlengde van de gerede verdenking van misstanden bij het veetransport die met dierenwelzijn te maken hebben, ook het thema voedselveiligheid tot onderwerp van de uitzending te maken.”

2.45 Subonderdeel 5.1 klaagt in de eerste plaats dat het hof ook met dit oordeel miskent dat voor onthullingsjournalistiek, die pretendeert misstanden op grond van een gedegen onderzoek aan de kaak te stellen, strenge eisen gelden voor de omvang en de deugdelijkheid van het te verrichten onderzoek, zeker waar het gaat om ernstige verdenkingen met voor Friesland Vlees ernstige gevolgen.

Deze klacht die met betrekking tot de voedselveiligheid hetzelfde aan de orde stelt als subonderdeel 4.1 heeft gedaan met betrekking tot de veetransporten, faalt op dezelfde grond als dat subonderdeel.

Uitgaande van zijn in cassatie niet bestreden oordeel onder 3.5.3 dat de uitzending van Radar de daarin behandelde materie van het transport van ziek of zwak vee naar de slachterij van Friesland Vlees en de voedselveiligheid presenteert als in elkaars verlengde liggende onderwerpen, heeft het hof in de thans bestreden rechtsoverweging het feitenmateriaal waarover de redactie voorafgaande aan de uitzending beschikte met betrekking tot de voedselveiligheid beoordeeld en gewogen. Het wegen van de omstandigheden van het geval is feitelijk en in cassatie zeer beperkt toetsbaar. Subonderdeel 5.1 bestrijdt die feitelijke afweging, evenals subonderdeel 5.2 met een aantal motiveringsklachten.

Volgens Friesland Vlees is het oordeel van het hof dat het feitenmateriaal voldoende ondersteuning biedt voor de genoemde verdenkingen, niet te rijmen met de brief van de minister aan de voorzitter van de Tweede Kamer van 9 mei 2008, waarin zij uitdrukkelijk betreurt dat Tros Radar dierenwelzijn en voedselveiligheid op één hoop heeft gegooid en stelt dat uit de dagelijkse controles van de VWA in het slachthuis in Leeuwarden niet is gebleken dat er bij de verwerking van slachtvee risico’s zijn opgetreden voor de voedselveiligheid of de volksgezondheid. Bovendien heeft de minister, aldus Friesland Vlees naar aanleiding van op 15 mei 2008 gestelde vragen in de Tweede Kamer opnieuw bevestigd dat de AID geen misstanden bij Friesland Vlees heeft gevonden en uit de verklaringen van enkele medewerkers van de VWA in het voorlopig getuigenverhoor blijkt dat voor de gerezen verdenkingen geen grond bestond.

Subonderdeel 5.2 acht tevens onvoldoende gemotiveerd dat het hof aan het bestreden oordeel mede ten grondslag legt de verklaring van informant K2 dat [betrokkene 2] invloed heeft op de hoeveelheid weg te snijden ‘ziek’ vlees en bovendien over een stempel beschikt om vlees dat afkomstig is van dode dieren te kunnen exporteren, hetgeen in strijd is met de Hygiëneverordening. In dat kader wijst Friesland Vlees op haar betoog dat alleen de VWA beschikt over een stempel waarmee zij de uitkomst van haar controlewerkzaamheden kenbaar maakt, dat [betrokkene 2] zeker niet de beschikking had over een ‘eigen’ stempel, hetgeen is bevestigd door verklaringen van medewerkers van de VWA en de AID in het voorlopig getuigenverhoor en dat bij het wegsnijden van een stempel geen sprake is van onoorbaar handelen.

De subonderdelen 5.1 en 5.2 verwijzen naar stellingen en gegevens van latere datum dan de uitzending van Radar, terwijl in de bestreden rechtsoverweging is beoordeeld of de inhoud van het programma voldoende steun vond in het destijds beschikbare feitenmateriaal. De subonderdelen stuiten daarop af.

Het hof heeft in rechtsoverweging 3.6.3 geoordeeld dat geen van partijen bewijs heeft aangeboden van voldoende concrete feiten die, indien bewezen, tot andere oordelen zouden kunnen leiden.

Subonderdeel 5.3 klaagt dat onbegrijpelijk is waarom het hof is voorbij gegaan aan het specifieke en relevante bewijsaanbod dat Friesland Vlees in dit verband heeft gedaan met betrekking tot de gang van zaken en het keuringsproces binnen het slachthuis, de wijze waarop met de stempels werd omgegaan en het ontbreken van [betrokkene 2] bij dit proces door het doen horen van getuigen. Het impliciete oordeel in deze rechtsoverweging dat dit aanbod kennelijk niet voldoende relevant of specifiek is, is volgens Friesland Vlees ontoereikend gemotiveerd.

Ook dit subonderdeel faalt op de hiervoor genoemde grond. Friesland Vlees heeft aangeboden de gang van zaken en het keuringsproces binnen het slachthuis, de wijze waarop met stempels werd omgegaan en het ontbreken van [betrokkene 2] bij dit proces te bewijzen door middel van het horen van getuigen. Dit is niet relevant voor de vraag of de inhoud van het programma voldoende steun vond in het destijds beschikbare feitenmateriaal.

Onderdeel 5 faalt derhalve.

2.53 Onderdeel 6 is gericht tegen rechtsoverweging 3.5.13. Deze rechtsoverweging betreft de beoordeling door het hof van de (in rechtsoverweging 3.5.11 opgenomen) stelling van de Tros dat uit stukken die zij grotendeels na de uitzending heeft verkregen, blijkt dat de handelwijze van Friesland Vlees gevaar voor de voedselveiligheid opleverde en van het (in rechtsoverweging 3.5.12 opgenomen) daartegen door Friesland Vlees gevoerde verweer. Het hof heeft dienaangaande het volgende geoordeeld:

“Het hof overweegt naar aanleiding van de stellingen omtrent de door Tros overgelegde lijsten het volgende. Friesland Vlees erkent dat de traceringlijsten behorend bij de uitlevering van het vlees niet kloppen. De gevolgen van deze in elk geval als slordig aan te merken gang van zaken komen voor rekening en risico van Friesland Vlees, of de fouten nu zijn veroorzaakt door werkdruk, onwetendheid van haar personeel of door slecht leesbare barcodes. Friesland Vlees kan aldus niet met een sluitende administratie aantonen dat zij slechts goedgekeurd vlees heeft geleverd. Friesland Vlees heeft nog erop gewezen dat het vlees wel traceerbaar is gebleven. Het hof gaat echter daaraan voorbij. Op dit moment is immers niet meer na te gaan welk vlees van welk rund afkomstig is geweest, nu aangenomen moet worden dat de labels bij de verdere verwerking van het vlees zijn verwijderd en het vlees bovendien inmiddels is geconsumeerd. Friesland Vlees heeft voorts haar stelling dat het totaal aan geleverd gewicht per levering wel klopte niet voldoende toegelicht en met stukken onderbouwd. Zij had dan van alle door de Tros onderzochte gevallen moeten aantonen dat al het vlees van de betreffende levering was goedgekeurd, maar heeft dat nagelaten. Zij volstaat met de bewering dat vlees van andere runderen is meegewogen met de door de Tros onderzochte gevallen en met de stelling dat de klanten van Friesland Beef de leveringen hebben geaccepteerd. Dat is onvoldoende. De stelling dat de keuringsartsen al het afgekeurde vlees onklaar maakten met blauwe inkt, is eveneens onvoldoende om haar stelling dat slechts goedgekeurd vlees is geleverd, te onderbouwen. Het hof is van oordeel dat Friesland Vlees de verdenking dat sprake is van misstanden op het gebied van voedselveiligheid aldus niet heeft kunnen weerleggen.”

` 2.54 Het enige subonderdeel, subonderdeel 6.1, acht dit oordeel ontoereikend gemotiveerd, nu het hof ook hier aan enkele essentiële stellingen van Friesland Vlees voorbij is gegaan. Friesland Vlees heeft er mede op gewezen dat haar stelling dat zij geen afgekeurd vlees op de markt heeft gebracht en de voedselveiligheid in het slachthuis niet in gevaar is geweest, wordt ondersteund door zowel het intern onderzoek van de I-G van de VWA als door de minister in haar brief van 9 mei 2008, waarin is verklaard dat uit de dagelijkse controles van de VWA in het slachthuis te Leeuwarden niet is gebleken dat er bij de verwerking van slachtvee risico’s zijn opgetreden voor de voedselveiligheid en/of de volksgezondheid, alsook door haar latere bevestiging dat de voedselveiligheid niet in het geding is geweest.

De klacht impliceert een hernieuwde beoordeling van feitelijke stellingen. Daarvoor is in cassatie geen plaats. De stelling van Friesland Vlees dat zij geen afgekeurd vlees op de markt heeft gebracht en de voedselveiligheid in het slachthuis niet in gevaar is geweest en dat dit wordt ondersteund door alle ter zake relevante instanties, laten daarnaast de conclusies van het hof onverlet dat zij in haar stelplicht tekort is geschoten nu niet is gesteld of gebleken dat één van deze instanties de door de Tros gesignaleerde vraagpunten naar aanleiding van de door de Tros overgelegde lijsten heeft onderzocht. Daarmee is het oordeel van het hof dat Friesland Vlees de verdenking dat sprake is van misstanden op het gebied van voedselveiligheid aldus niet heeft kunnen weerleggen voldoende gemotiveerd.

Onderdeel 6 faalt op grond van het voorgaande.

2.56 Onderdeel 7 bouwt, als gezegd, voort op de onderdelen 4 tot en met 6 en deelt daarmee in hun lot. Onderdeel 8 mist ook zelfstandige betekenis en faalt mitsdien42..