Rb. Limburg, 03-01-2024, nr. C/03/311019 / HA ZA 22-491

Tussen partijen staat in de eerste plaats ter discussie of er sprake is van paulianeus handelen in de zin van artikel 3:45 BW. Uit dit artikel volgt dat indien een schuldenaar bij het verrichten van een onverplichte rechtshandeling wist of behoorde te weten dat daarvan benadeling van een of meer schuldeisers in hun verhaalsmogelijkheden het gevolg zou zijn, de rechtshandeling vernietigbaar is en de vernietigingsgrond kan worden ingeroepen door iedere door de rechtshandeling in zijn verhaalsmogelijkheden benadeelde schuldeiser, onverschillig of zijn vordering vóór of na de handeling is ontstaan. Het al dan niet inroepen van de actio pauliana behoort tot de gebruikelijke taken of werkzaamheden van een vereffenaar in het kader van de vereffening van de nalatenschap (Rechtbank Rotterdam 5 september 2018, ECLI:NL:RBROT:2018:7592).

De rechtbank zal toetsen of op 16 februari 2022, zijnde het moment van beroep op vernietiging door [eiser in conventie, verweerder in reconventie] , aan de voorwaarden van artikel 3:45 BW was voldaan en of [eiser in conventie, verweerder in reconventie] aldus de rechtshandelingen zoals genoemd in rov. 2.5. op terechte gronden buitengerechtelijk heeft vernietigd.

Onverplichte rechtshandeling?

In de eerste plaats is vereist dat de rechtshandeling onverplicht is verricht. Voor zowel de overgeboekte bedragen als de auto is de rechtbank van oordeel dat dit onverplichte rechtshandelingen betreffen. De rechtbank overweegt in dat verband als volgt.

Volgens [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] zijn de overboekingen van de bedragen van in totaal € 30.000,- door erflater geen onverplichte rechtshandelingen. [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] voert aan dat er sprake was van een onderhoudsverplichting, althans van een morele verplichting tussen haar en erflater op grond waarvan de bedragen zijn overgeboekt. Bij conclusie van antwoord heeft [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] betoogd dat zij de bedragen van erflater had ontvangen als tegemoetkoming voor de kosten die [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] voor zichzelf en erflater maakte.

Onverplichte rechtshandelingen zijn rechtshandelingen die worden verricht zonder dat daartoe een op wet of overeenkomst berustende verplichting bestaat. Aangezien erflater en [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] ongehuwd samenwoonden, bestond er op grond van de wet geen verplichting voor erflater tot het overboeken van gelden aan [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] . [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] heeft daarnaast ook niet gesteld, noch is anderszins gebleken, dat zij en erflater in dit verband afspraken hadden gemaakt op basis van een overeenkomst. Naar het oordeel van de rechtbank kwalificeert het overboeken van de bedragen door erflater aan [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] als een onverplichte rechtshandeling en meer in het bijzonder als een rechtshandeling om niet, aangezien [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] geen tegenprestatie hoefde te verrichten.

Voor wat betreft de auto erkent [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] dat erflater deze aan haar geschonken heeft, maar blijft zij erbij dat deze rechtshandeling niet als onverplichte rechtshandeling kan worden aangemerkt. Dat de auto mede ten behoeve van erflater werd gebruikt, zoals [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] heeft aangevoerd, maakt, zou dit al feitelijk juist zijn, naar het oordeel van de rechtbank niet dat de rechtshandeling daarmee het karakter van een verplichte rechtshandeling verkrijgt. Overigens stelt [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] dat zij gedeeltelijk heeft meebetaald aan de aankoop van de auto, omdat onderdeel van die transactie het inruilen van haar eigen auto (een Renault met kenteken [kenteken 2] ) was. Tijdens de mondelinge behandeling is echter vast komen te staan dat die auto voor het overgrote deel ook door erflater was gefinancierd. [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] ’s bijdrage daaraan bestond uit de inruilwaarde van haar Nissan (met kenteken 95-HT- [kenteken 3] ) voor een bedrag van € 250,- (productie 8 bij conclusie van antwoord). [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] heeft, zo volgt uit het voorgaande, feitelijk dus niet meebetaald aan de auto. De schenking van de auto door erflater aan [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] dient dan ook te worden gekwalificeerd als een onverplichte rechtshandeling en meer in het bijzonder als een rechtshandeling om niet.

Benadeling? 4.7. In de tweede plaats is vereist dat door de rechtshandeling schuldeisers in hun verhaalsmogelijkheden worden benadeeld. Voor de vaststelling of een schuldeiser in zijn verhaalsmogelijkheden benadeeld wordt, is het ogenblik waarop de schuldeiser zijn rechten doet gelden, beslissend. Dat op dat moment sprake was van benadeling staat naar het oordeel van de rechtbank vast. Uit de door [eiser in conventie, verweerder in reconventie] opgestelde tussentijdse rekening en verantwoording en de voorlopige lijst van erkende schuldeisers blijkt dat de nalatenschap negatief is. De benadeling van schuldeisers in hun verhaalsmogelijkheden als bedoeld in artikel 3:45 BW is hiermee gegeven.

Wetenschap van benadeling?

In de derde plaats dient vast komen te staan dat bij het verrichten van de rechtshandeling de schuldenaar wist of behoorde te weten dat daarvan benadeling van een of meer schuldeisers het gevolg zou zijn. [eiser in conventie, verweerder in reconventie] stelt dat de rechtshandelingen ongeveer binnen één jaar voor het overlijden hebben plaatsgevonden en dat erflater op het moment van het verrichten van de rechtshandelingen wist dat hij niet meer lang zou leven. Volgens [eiser in conventie, verweerder in reconventie] wist of had erflater in ieder geval moeten weten dat het verrichten van deze rechtshandelingen zou leiden tot benadeling van zijn schuldeisers.

De bewijsvermoedens van artikel 3:46 jo. 3:47 BW, waarop [eiser in conventie, verweerder in reconventie] zich beroept, zijn niet van toepassing, omdat de rechtshandelingen niet zijn verricht binnen één jaar voor de inroeping van de buitengerechtelijke vernietiging. Of er sprake was van wetenschap van benadeling is, is een feitelijke vraag, die aan de hand van de concrete omstandigheden van het geval beoordeeld moet worden. Uit het procesdossier volgt dat erflater betalingsregelingen heeft getroffen met Syncasso en [naam gerechtsdeurwaarders] . Van het treffen van een betalingsregeling met schuldeisers moet erflater op de hoogte zijn geweest, omdat hij daar zelf om verzocht zal hebben, althans daar zelf mee ingestemd moet hebben. Voor de rechtbank staat hiermee voldoende vast dat erflater bekend was met zijn schuld aan voornoemde schuldeisers. De rechtbank is dan ook van oordeel dat erflater wist of behoorde te weten dat hij met het overboeken van de bedragen en het schenken van de auto een (of meer) schuldeiser(s) zou benadelen.

Tussenconclusie

Nu de rechtbank van oordeel is dat aan de vereisten van artikel 3:45 lid 1 BW is voldaan, brengt dit met zich mee dat de rechtshandelingen, te weten de in rov. 2.4. bedoelde betalingen en schenking van de auto, door [eiser in conventie, verweerder in reconventie] op goede gronden zijn vernietigd.

Derdenbescherming artikel 3:45 lid 3 BW?

[gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] doet subsidiair een beroep op derdenbescherming van artikel 3:45 lid 3 BW. Op grond van voornoemd artikellid heeft de vernietiging van een rechtshandeling geen werking jegens een verkrijger te goeder trouw, voor zover deze aantoont dat hij ten tijde van het beroep op de vernietigbaarheid niet ten gevolge van de rechtshandeling was gebaat. De eis van goede trouw houdt in dat een bevoordeelde alleen een beroep op derdenbescherming kan toekomen, wanneer hij op het moment van de rechtshandeling de benadeling van de schuldeiser(s) niet kende noch behoorde te kennen. De rechtbank zal per rechtshandeling moeten beoordelen of [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] aan deze twee voorwaarden voldoet. Indien zij aan beide voorwaarden voldoet, dan heeft de vernietiging van de rechtshandelingen geen werking jegens haar.

Voor een succesvol beroep op derdenbescherming is aldus vereist dat de verkrijger ten tijde van de verklaring of het instellen van de vordering tot vernietiging niet was gebaat ten gevolge van de rechtshandeling. Volgens de parlementaire geschiedenis is dit het geval indien het verkregene zich op het tijdstip van de verklaring of het beroep op vernietigbaarheid niet meer in het vermogen van de verkrijger bevindt, bijvoorbeeld omdat het is verteerd of verbruikt (Parl. Gesch. BW Inv. 3, 5 en 6 Wijziging Rv, Wet RO en Fw 1992, p. 399).

Voor wat betreft de schenking van de auto overweegt de rechtbank als volgt. Tijdens de mondelinge behandeling is onweersproken vast komen te staan dat [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] de auto nog steeds in haar bezit heeft en ook gebruikt. Daarmee staat tevens vast dat [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] door de rechtshandeling is gebaat. Het gevolg daarvan is dat aan [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] geen beroep op derdenbescherming toekomt.

Voor wat betreft de overboekingen van in totaal € 30.000,- ligt dit mogelijk anders. [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] heeft tijdens de mondelinge behandeling verklaard dat dit bedrag is besteed aan vakanties en andere zaken. Het geld is volgens [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] volledig uitgegeven. [eiser in conventie, verweerder in reconventie] heeft dit tijdens de mondelinge behandeling echter gemotiveerd betwist en heeft aangevoerd dat het ongeloofwaardig is dat een zodanig groot bedrag is opgemaakt in een relatief korte periode. De precieze betalingsstromen volgen ook niet duidelijk uit de bankafschriften, aldus [eiser in conventie, verweerder in reconventie] .

De rechtbank overweegt daartoe het volgende. Uit de verklaringen van [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] en de bankafschriften kan de rechtbank niet voldoende duidelijk afleiden of de door erflater overgeboekte bedragen al volledig waren verbruikt ten tijde van de buitengerechtelijke vernietiging op 16 februari 2022. Indien [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] op het moment van de vernietiging niets meer van het overgeboekte bedrag van € 30.000,- tot haar beschikking had, dan is het gevolg daarvan dat zij niet is gebaat door de rechtshandelingen.

Gelet op de – naar het oordeel van de rechtbank voldoende gemotiveerde – onderbouwing van de stelling van [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] en gelet op de – eveneens voldoende gemotiveerde – betwisting van die stelling door [eiser in conventie, verweerder in reconventie] , zal de rechtbank [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] , overeenkomstig het bepaalde in artikel 150 Rv, opdragen de feiten en omstandigheden te bewijzen waaruit volgt dat [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] op 16 februari 2022, het moment waarop de buitengerechtelijke vernietiging van de rechtshandelingen is ingeroepen, niet ten gevolge van de overboekingen van de gelden van in totaal € 30.000,- was gebaat.

Voor een succesvol beroep op derdenbescherming is voorts vereist dat de verkrijger aantoont dat hij te goeder trouw was. Hierbij is het tijdstip waarop de rechtshandeling werd verricht van belang. De overboekingen door erflater aan [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] zijn verricht op 14 april 2019 en 29 juli 2019.

[gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] stelt dat zij te goeder trouw was en dat zij nooit heeft geweten dat erflater openstaande en opeisbare schulden had. Erflater wist dat hij wegens zijn ziekte niet meer lang te leven had en hij wilde daarom graag leuke dingen doen met de schadevergoeding die hij had ontvangen als compensatie voor het werken met asbest. Dat erflater in het verleden persoonlijk failliet is geweest en dat dit faillissement met schulden en betalingsregelingen is geëindigd, wist [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] naar eigen zeggen niet. [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] heeft ook verklaard dat, toen zij erachter kwam dat erflater een belastingschuld had, zij erflater heeft geholpen om de belastingschuld af te betalen.

[eiser in conventie, verweerder in reconventie] betwist dat [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] te goeder trouw was. Hij acht dit standpunt niet houdbaar, omdat erflater en [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] een gezamenlijke bankrekening hadden en [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] inzage had in de financiën van erflater. [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] had volgens [eiser in conventie, verweerder in reconventie] op zijn minst moeten kunnen zien dat er betalingsregelingen met schuldeisers liepen.

Aangezien [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] naar oordeel van de rechtbank heeft voldaan aan haar stelplicht en [eiser in conventie, verweerder in reconventie] die stelling voldoende gemotiveerd heeft betwist, zal de rechtbank [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] ook op dit punt een bewijsopdracht verstrekken overeenkomstig het bepaalde in artikel 150 Rv. [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] dient derhalve de feiten en omstandigheden te bewijzen waaruit blijkt dat zij op het moment van het verrichten van de rechtshandelingen, te weten de overboekingen op 14 april 2019 en 29 juli 2019, niet wist noch behoorde te weten dat van die rechtshandelingen benadeling van een of meer schuldeisers het gevolg zou zijn.

De zaak zal worden verwezen naar na te noemen rol voor akte aan de zijde van [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] over de wijze waarop zij het vereiste bewijs wil leveren.

In afwachting van bewijslevering van de in rov. 4.16 en 4.18 genoemde uitlatingen van [gedaagde in conventie, eiseres in reconventie] , wordt iedere verdere beslissing in conventie aangehouden.

in voorwaardelijke reconventie

In afwachting van bewijslevering in conventie wordt iedere verdere beslissing in voorwaardelijke reconventie aangehouden.