2.4 Interne en externe toegankelijkheid

Is de toegang tot de (burgerlijke) rechter gewaarborgd, dan is het in beginsel aan de lidstaten overgelaten daar naar eigen inzicht invulling aan te geven.

De Europese Commissie overweegt dat art. 6 EVRM 'does not prevent the contracting parties from regulating the manner in which the public shall have access to ensure the proper administration of justice'.1 Het Europees Hof spreekt van een 'margin of appreciation'.

In de regeling van het recht op toegang tot een rechter kennen de Straatsburger organen aan de lidstaten dus een zekere beoordelingsvrijheid toe.

Deze vrijheid heeft zowel betrekking op wat genoemd zou kunnen worden het interne als het externe recht op toegang: hoe 'toegankelijk' is het (burgerlijk) procesrecht ingericht, c.q. in hoeverre is de toegang tot de (burgerlijke) rechter feitelijk (m.n. financieel) gewaarborgd.3

Zeer duidelijk komt dit tot uitdrukking in het Airey-arrest, waarin het Europees Hof oordeelde dat de Ierse overheid verzuimd had om voldoende mogelijkheden te creëren opdat de betreffende rechtzoekende zonder onoverkomelijke hindernissen een echtscheidingsprocedure zou kunnen voeren. Daarbij had het Hof niet slechts het oog op de instelling van een wettelijke rechtsbijstandsregeling als middel om te komen tot een 'effective right of access to the court', maar ook onder andere op de al dan niet eenvoudige inrichting van de procedure:

Van de zijde van het Comité van Ministers van de Raad van Europa zijn aanbevelingen gedaan die zowel het oog hebben op het interne als het externe recht op toegang. Gedoeld wordt met name op aanbeveling R(81)7 betreffende 'measures facilitating access to justice', welke aanbeveling elementen van beide aspecten van toegankelijkheid in zich draagt. Aanbevelingen die vooral het oog hebben op de externe toegankelijkheid zijn Resolutie (76)5 betreffende de rechtsbijstand aan vreemdelingen in burgerlijke, handels- en administratieve zaken, Resolutie (78)8 betreffende rechtsbijstand en advies in het algemeen en in mindere mate Recommendation (81)2 betreffende de legal protection of the collective interests of consumers by consumer agencies'. Daarnaast valt nog te wijzen op Recommendation 1121 (1990) van de parlementaire vergadering van de Raad van Europa aangaande de rechten van kinderen. Achter in dit boek zijn de belangrijkste aanbevelingen en resoluties in extenso opgenomen.

Wordt de vrijheid van de lidstaten door deze Raads-richtlijnen (die hieronder, voor zover van belang, ter sprake zullen worden gebracht) enigszins gestuurd, grenzen daaraan worden ook aangebracht door de Europese rechtspraak.

Bij de regeling van het recht op toegang (waarbij het belang uiteraard ligt in de beperkingen die daarin zijn aangebracht door de lidstaten) toetst het Hof of dit recht niet daardoor in zijn kern wordt aangetast, of het beoogde doel van de beperking gerechtvaardigd is en of er een proportionele band bestaat tussen het doel en de daarvoor gebezigde middelen:

In het hierna volgende zal bezien worden hoe in het Nederlands burgerlijk procesrecht gestalte wordt gegeven aan het recht op toegang tot de rechter. Daarbij komt eerst de interne toegankelijkheid ter sprake en daarna de externe.