4.3.3 Uitbreiding voor rechtspersonen in artikel 1:2 lid 3 Awb

Rechtspersonen kunnen eveneens – bijvoorbeeld als aanvrager van een vergunning of van subsidie – reeds op grond van artikel 1:2 lid 1 Awb als belanghebbende worden aangemerkt. Artikel 1:2 lid 3 Awb verruimt daarnaast het in het eerste lid omschreven belanghebbendebegrip ten aanzien van rechtspersonen, door te bepalen dat als hun belangen mede worden beschouwd de algemene en collectieve belangen die zij krachtens hun doelstelling en blijkens hun feitelijke werkzaamheden in het bijzonder behartigen.1

Het moet gaan om algemene en collectieve belangen die de rechtspersoon krachtens haar (statutaire) doelstelling beoogt te behartigen. De behartiging moet volgens de tekst van de wet bovendien tevens uit de feitelijke werkzaamheden van de rechtspersoon blijken. Aan dit laatste vereiste werd in de rechtspraak niet zwaar getild.2 Daar is onlangs verandering in gekomen. In een aantal uitspraken inzake de Stichting Openbare Ruimte heeft de Afdeling geoordeeld dat de stichting geen belanghebbende is.3 De werkzaamheden van de Stichting bestaan in hoofdzaak uit het initiëren en het participeren in bestuursrechtelijke procedures op basis van de Natuurbeschermingswet 1998 en de Wet milieubeheer betreffende veehouderijen in geheel Nederland. De Afdeling oordeelt dat ‘het louter in rechte opkomen tegen besluiten als regel niet kan worden aangemerkt als feitelijke werkzaamheden in de zin van artikel 1:2, derde lid, van de Awb’ en lijkt hiermee kritischer te worden ten aan zien van ‘procedure-clubs’ die algemene belangen beogen te behartigen.

De belangen moeten in beginsel van algemene of (bij collectieve belangen) van bovenindividuele aard zijn. Hierbij is onder meer te denken aan milieubelangen, het belang van bescherming van monumenten of de gebundelde belangen van een groep ondernemers. Overigens lijkt in de rechtspraak sprake te zijn van een versoepeling van dit laatste criterium. Sinds 23 augustus 20064 bezigt de Afdeling de standaardoverweging dat ‘een belangenorganisatie die voor het belang van haar leden opkomt, daarmee opkomt voor een collectief belang, tenzij het tegendeel blijkt’. Ook gebundelde individuele belangen kunnen derhalve als collectieve belangen worden aangemerkt, tenzij bijvoorbeeld zou blijken dat de organisatie voor het belang van een specifiek lid opkomt.

Het vereiste dat het moet gaan om een doelstelling welke de rechtspersoon ‘in het bijzonder’ behartigt, beoogt primair te voorkomen dat politieke partijen als belanghebbende worden aangemerkt,5 maar kan ook ten aanzien van andere rechtspersonen tot afwezigheid van belanghebbenheid leiden.6