6.5.1 Algemeen

Met de objectief relatieve werking van de vernietiging wordt bedoeld dat de vernietiging niet verder werkt dan ter opheffing van het nadeel. De vernietiging treft slechts het gedeelte van de inhoud van de rechtshandeling (het 'object') dat tot benadeling van schuldeisers heeft geleid.1 Voor de actio Pauliana buiten faillissement volgt deze vorm van partiële nietigheid uit art. 3:45 lid 4 BW. De gevolgen die de objectief relatieve werking van de vernietiging heeft kunnen worden geïllustreerd aan de hand van het volgende voorbeeld.

Zou de overeenkomst tot cessie in het bovenstaande voorbeeld met de faillissementspauliana zijn vernietigd, dan leiden art. 51 lid 1 en lid 3 Fw praktisch bezien veelal tot een vergelijkbaar resultaat. De wijze waarop tot dit resultaat wordt gekomen, verschilt echter. Anders dan in het voorbeeld 'splitst' de overgedragen vordering zich niet. Het systeem van art. 51 lid 1 en lid 3 Fw brengt mee dat de schuldenaar vanuit het perspectief van de curator achteraf bezien steeds rechthebbende is geweest van de gehele vordering. Om te voorkomen dat de schuldeisers hierdoor beter af zijn dan in het geval de aangevochten rechtshandeling nooit zou zijn verricht, kan de cessionaris de door hem betaalde koopsom als onverschuldigd terugvorderen.3

Moet uit het voorgaande de conclusie worden getrokken dat aan de vernietiging op grond van de faillissementspauliana geen objectief relatieve werking is verbonden, maar deze volledig door art. 51 lid 1 en lid 3 Fw wordt beheerst?4 Een bevestigde beantwoording kan worden afgeleid uit de parlementaire geschiedenis. Hierin wordt opgemerkt dat art. 3:45 lid 4 BW vanwege het bepaalde in art. 51 lid 1 en lid 3 Fw niet in de regeling van de faillissementspauliana is opgenomen.5 De Hoge Raad komt in het arrest Dekker q.q./Lutèce echter tot een ander oordeel.6 Hij overweegt daarin met betrekking tot de vernietiging op grond van de faillissementspauliana dat:

De vraag rijst welke (praktische) gevolgen er in dit verband aan objectief relatieve werking van de vernietiging verbonden zouden kunnen zijn. Zijn er gevallen waarin toepassing van de regel dat de vernietiging niet verder werkt dan ter opheffing van het nadeel tot een ander resultaat leidt dan strikte toepassing van art. 51 lid 1 en lid 3 Fw? Op deze vraag wordt in § 5.2 antwoord gegeven.

Bedacht moet overigens worden dat art. 51 lid 3 Fw alleen ziet op de prestatie die de schuldenaar op grond van een vernietigde overeenkomst heeft ontvangen.8 Dit artikellid is niet van toepassing op andere gevallen waarin de omvang van het door schuldeisers geleden nadeel kleiner is dan de waarde van hetgeen op grond van art. 51 lid 1 Fw aan de boedel moet worden gerestitueerd. Het spreekt mijns inziens voor zich dat een succesvol beroep op de faillissementspauliana ook in die gevallen niet tot gevolg mag hebben dat de schuldeisers beter af zijn dan in het geval de aangevochten rechtshandeling nooit zou zijn verricht.

In § 5.3 wordt ingegaan op de situatie waarin het nadeel dat de curator ongedaan wil maken gedeeltelijk door de aangevochten rechtshandeling zelf is veroorzaakt en gedeeltelijk door een ander rechtsfeit c.q. een andere rechtshandeling. Door het bepaalde in art. 51 lid 3 Fw is het dan mogelijk dat toch het volledige nadeel voor rekening komt van degene met of jegens wie de aangevochten rechtshandeling is verricht. De vraag die wordt gesteld is of dit zonder meer gerechtvaardigd is.