1.3.2.3 Goederenrechtelijk regime aandelen aan toonder: lex cartae sitae

Als overeenkomstig de lex societatis is vastgesteld dat een stuk een aandeelbewijs is en naar de lex cartae sitae dit aandeelbewijs een aandeel aan toonder is, bepaalt artikel 10:139 lid 1 BW dat het goederenrechtelijk regime met betrekking tot dat aandeel wordt beheerst door de lex cartae sitae. Een aandeel aan toonder wordt goederenrechtelijk gezien als een zaak. Bevindt bijvoorbeeld een aandeel aan toonder van een Duitse Aktiengesellschaft zich in Nederland, dan wordt het goederenrechtelijk regime met betrekking tot dat aandeel naar Nederlands ipr beheerst door Nederlands recht.

De lex cartae sitae beheerst het goederenrechtelijke regime van aandelen aan toonder, maar staat niet in de weg aan de toepassing van de lex societatis wat betreft de betrekkingen tussen aandeelhouder of (beperkt) gerechtigde enerzijds en de vennootschap anderzijds en de voorwaarden waaronder de overdracht of de vestiging van een recht aan de vennootschap kan worden tegengeworpen (artikel 10:139 lid 2 BW).

Omdat de lex cartae sitae eenvoudig kan wijzigen – door fysieke verplaatsing van het aandeel aan toonder naar een andere staat – kunnen reeds beperkte rechten op een aandeel aan toonder zijn gevestigd vóórdat het aandeel aan toonder werd verplaatst en dientengevolge de lex cartae sitae wijzigde. Dit doet zich bijvoorbeeld voor wanneer aandelen aan toonder in een Duitse Aktiengesellschaft in Duitsland bezwaard zijn met een pandrecht en vervolgens worden overgebracht naar Nederland. De vraag is dan wat er dan gebeurt met het naar Duits recht gevestigde pandrecht. In artikel 10:139 lid 3 BW is bepaald dat artikel 10:130 BW en artikel 10:131 BW van overeenkomstige toepassing zijn op aandelen aan toonder. Artikel 10:130 BW bevat een conflictregel voor het ‘conflit mobile’. Krachtens die conflit mobile-regel blijven rechten die overeenkomstig het toenmalige toepasselijke recht zijn gevestigd op dat aandeel aan toonder in stand, ook als dat aandeel aan toonder wordt overgebracht naar een andere staat. Dat betekent dat, zoals in het voorbeeld met het Duitse pandrecht op de aandelen aan toonder in een Duitse Aktiengesellschaft, Duits recht van toepassing blijft op dat pandrecht, ook al bevindt het aandeel aan toonder zich in Nederland en is de lex cartae sitae gewijzigd van Duits recht in Nederlands recht. Het beperkte recht kan echter niet worden uitgeoefend op een wijze die onverenigbaar is met het recht van een staat op welks grondgebied de zaak zich ten tijde van die uitoefening bevindt. De uitoefening van het Duitse pandrecht op de aandelen aan toonder in een Duitse Aktiengesellschaft bij insolventie van de pandgever mag niet tot onverenigbaarheden leiden met het Nederlandse recht. Het Nederlandse recht prevaleert in dezen.

Artikel 10:131 BW is van overeenkomstige toepassing op aandelen aan toonder. Dat artikel bevat een conflictregel voor het geval een zaak – in dit geval een aandeel aan toonder – wordt verkregen van een beschikkingsonbevoegde. De beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder zelf kan onder meer voortkomen uit (i) beschikkingsonbevoegdheid van degene die aan hem vervreemdde, (ii) een gebrek in de titel die verplichtte tot levering aan de vervreemder of (iii) een ongeldige levering aan de vervreemder. Krachtens artikel 10:131 BW worden de rechtsgevolgen van de verkrijging van een aandeel aan toonder van een beschikkingsonbevoegde beheerst door het recht van de staat op welks grondgebied het aandeel aan toonder zich ten tijde van die verkrijging bevond, de lex cartae sitae. Bevond het aandeel aan toonder zich in Nederland ten tijde van die verkrijging – wat eigenlijk geen geldige verkrijging was, omdat werd verkregen van een beschikkingsonbevoegde – dan is Nederlands recht van toepassing op de rechtsgevolgen van die verkrijging, ook als daarna de lex cartae sitae zou wijzigen doordat het aandeel aan toonder wordt verplaatst naar het grondgebied van een andere staat.