HR, 10-04-2009, nr. 07/11948

In cassatie kan worden uitgegaan van de volgende feiten1.:

Op 15 juni 1998 is [betrokkene 1], echtgenoot van verweerster in cassatie onder 1 (hierna: [verweerster 1]) en vader van [de dochter] (geboren op [geboortedatum] 1996, hierna: [de dochter]) (hierna tezamen ook: [verweerster] c.s.) tijdens werkzaamheden voor eiseres tot cassatie (hierna: Philip Morris) als gevolg van een bedrijfsongeval om het leven gekomen.

Bij brief van 22 maart 1999 heeft Philip Morris aansprakelijkheid voor dit ongeval erkend.

Ten tijde van het ongeval was [verweerster 1] gedurende 28 uur per week werkzaam als assistent van het hoofd administratie van de Regionale Scholengemeenschap Professor Zeeman te Zierikzee. [Verweerster 1] zou per 1 augustus 1998 tevens drie lesuren Duits op voormelde scholengemeenschap gaan geven. Zij was voor het overlijden van haar echtgenoot al in deze functie benoemd. Dit leraarschap is niet doorgegaan. Op 10 april 2002 is [verweerster 1] uit dienst getreden. Sedert 9 september 2002 is zij werkzaam als medewerker kinderopvang bij de Dienst Bedrijfsvoering van de politie Zeeland voor 15 uur per week. Per 1 januari 2004 is haar functie gewijzigd in personeelsfunctionaris A voor 12 uur per week. Met ingang van 1 januari 2005 is zij voor hetzelfde aantal uren werkzaam als vakadviseur C. Per 1 juni 2006 heeft [verweerster 1] die werkzaamheden uitgebreid tot 16 uur per week.

Tussen partijen is afgesproken dat Philip Morris de kosten voor kinderopvang en ziektekosten voor de periode 1 september 1998 tot en met oktober 1999 op basis van onkostennota's zou vergoeden. Philip Morris heeft in dit kader ƒ 8.978,42 (€ 4.074,24) aan [verweerster 1] betaald.

Voorts heeft Philip Morris in het kader van voornoemd overlijden een uitkering betaald aan [verweerster 1] ter hoogte van € 69.788,22 (ƒ 153.793,-).

Bij inleidende dagvaarding van 29 maart 2005 hebben [verweerster] c.s. Philip Morris gedagvaard voor de rechtbank Breda, sector kanton, locatie Bergen op Zoom. [Verweerster] c.s. hebben, na wijziging van eis, gevorderd (zakelijk weergegeven) dat de kantonrechter Philip Morris, uitvoerbaar bij voorraad, zal veroordelen tot vergoeding van:

[Verweerster] c.s. hebben zich (kort gezegd) op het standpunt gesteld dat bij de berekening van de schade wegens gederfd levensonderhoud in de zin van art. 6:108 lid 1 BW voor de situatie na overlijden rekening moet worden gehouden met het concrete arbeidsinkomen van [verweerster 1] zoals zich dat, doordat zij na het overlijden van haar echtgenoot minder is gaan werken, heeft ontwikkeld en in de toekomst, met het ouder worden van [de dochter]2., naar verwachting zal ontwikkelen.

Philip Morris heeft dit weersproken en (samengevat) aangevoerd dat tot uitgangspunt dient dat bij de berekening van de schade wegens gederfd levensonderhoud geen rekening dient te worden gehouden met de door het overlijden veroorzaakte wijziging in de inbreng door arbeid van [verweerster 1] in het gezinsinkomen; het inkomen van [verweerster 1] dient in de schadeberekening voor de situatie na overlijden gelijk te worden gesteld aan haar (hypothetisch) inkomen in de situatie zonder overlijden.

Bij tussenvonnis van 21 december 2005 heeft de kantonrechter overwogen dat [verweerster] c.s. op onjuiste wijze met het inkomen van [verweerster 1] in hun overlijdensschadeberekening rekening houden door in de beschikbare financiële middelen het werkelijk door [verweerster 1] genoten salaris te betrekken dat lager is dan het inkomen dat zij verdiende ten tijde van het overlijden van haar echtgenoot. Volgens de kantonrechter is de keuze van [verweerster 1] om minder te gaan werken, omdat zij meer tijd moet/wenst te besteden aan de verzorging van [de dochter], haar eigen keuze (hoe begrijpelijk wellicht ook); zij beperkt hiermee echter haar financiële middelen en vergroot hierdoor haar behoeftigheid en daarmee de schade. De kantonrechter is van oordeel dat het door [verweerster] c.s. toegepaste uitgangspunt bij de schadeberekening leidt tot een niet in rechte te honoreren oprekking van het systeem van overlijdensschadebegroting. De kantonrechter heeft een mondelinge behandeling gelast, teneinde alsnog een minnelijke regeling tussen partijen te beproeven. Voorts heeft de kantonrechter de mogelijkheid van tussentijds hoger beroep opengesteld en iedere verdere beslissing aangehouden.

[Verweerster] c.s. zijn van dit tussenvonnis in hoger beroep gekomen bij het gerechtshof 's‑Hertogenbosch. Bij tussenarrest van 29 mei 2007 heeft het hof het tussenvonnis van 21 december 2005 vernietigd en, opnieuw rechtdoende, de zaak terugverwezen naar de rechtbank Breda, sector kanton, locatie Bergen op Zoom, om met inachtneming van de in rov. 4.3.6 van het arrest gegeven maatstaf de zaak verder te beoordelen.

Bij arrest van 25 september 2007 heeft het hof bepaald dat tegen het arrest van 29 mei 2007 tussentijds beroep in cassatie kan worden ingesteld.

Philip Morris heeft tegen het arrest van 29 mei 2007 tijdig3. beroep in cassatie ingesteld. [Verweerster] c.s. hebben geconcludeerd tot verwerping van het beroep. Partijen hebben hun standpunten schriftelijk toegelicht, waarna [verweerster] c.s. nog hebben gedupliceerd.

Art. 6:108 lid 1 aanhef en onder a BW bepaalt dat indien iemand ten gevolge van een gebeurtenis waarvoor een ander jegens hem aansprakelijk is overlijdt, die ander verplicht is tot vergoeding van schade door het derven van levensonderhoud aan de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot, de geregistreerde partner en de minderjarige kinderen van de overledene, tot ten minste het bedrag van het hun krachtens de wet verschuldigde levensonderhoud.4. Blijkens de Parlementaire Geschiedenis ligt in het begrip ‘derven van levensonderhoud’ opgesloten dat rekening moet worden gehouden met zowel de draagkracht die de overledene, was hij blijven leven, in de toekomst vermoedelijk zou hebben gehad, als met de behoeften van de nabestaanden, zoals deze zich na het overlijden verder ontwikkelen en zoals deze mede door alle hun toekomende baten zullen worden bepaald, uitkeringen als gevolg van het overlijden zelf daaronder begrepen. De hier bedoelde behoeftigheidseis wijkt niet af van die in de zin van het alimentatierecht.5.

De Hoge Raad heeft in zijn uitspraak van 4 februari 20006. in dit verband overwogen dat het bij de toepassing van art. 6:108 BW gaat

Het ging in dat geval om een uitkering uit hoofde van levensverzekering. De rechter na verwijzing diende

In het arrest uit 1970 waarnaar wordt verwezen en waarin onder vigeur van art. 1406 BW (oud) op identieke wijze invulling wordt gegeven aan het begrip overlijdensschade, is nog toegevoegd dat voor het bepalen van de behoeftigheid in beginsel rekening moet worden gehouden met alle feiten die daarop van invloed zijn,

Bij arrest van 16 december 20058. heeft de Hoge Raad overwogen dat het bij art. 6:108 lid 1 aanhef en sub a tot en met c BW gaat

P-G Hartkamp heeft in dit verband in zijn conclusie voor het arrest opgemerkt dat in het alimentatierecht niet alleen bepalend is datgene waarover de alimentatiegerechtigde feitelijk kan beschikken, maar ook datgene wat hij in redelijkheid kan verwerven.10.

Zoals Vranken in zijn noot onder het arrest opmerkt11., volgt uit het arrest dat de behoeftigheid afhankelijk is van de individuele omstandigheden, zoals het uitgavenpatroon en de levenswijze van betrokkenen en ontstaat er niet pas aanspraak op overlijdensschade in de situatie dat de nabestaande na het overlijden niet meer in staan is zelf in zijn meest elementaire behoeften te voorzien.

Met betrekking tot de sub c gestelde eis dat de overledene geheel of voor een groot deel in het levensonderhoud van de daarin bedoelde nabestaanden voorzag, wordt in het zojuist genoemde arrest overwogen dat die niet inhoudt dat de overledene het grootste aandeel had in de gemeenschappelijke kosten van levensonderhoud, maar dat het bij de hier bedoelde eis

Vranken12. betrekt dit criterium kennelijk op alle drie categorieën a tot en met c van art. 6:108 lid 1 en leidt hieruit af dat behoefte een relatief begrip is en daarmee een relatieve maatstaf voor de vaststelling van de omvang van de overlijdensschade.

Recentelijk is in het arrest van de Hoge Raad van 11 juli 200813. bevestigd dat in de aanhef van art. 6:108 lid 1 BW (‘schade door het derven van levensonderhoud’) de beperking besloten ligt (voor alle sub a tot en met d omschreven gevallen) dat geen aanspraak bestaat op schadevergoeding voor zover de nabestaande, kort gezegd, gelet op alle omstandigheden van het geval ondanks zijn schade niet als behoeftig kan worden aangemerkt.

In de praktijk wordt voor de vaststelling van de op de voet van art. 6:108 lid 1 BW te vergoeden overlijdensschade veelal gebruik gemaakt van een berekeningsmethode die — in zeer grote lijnen — het volgende inhoudt14.. Uitgangspunt is een vergelijking van de situatie zonder voortijdig overlijden met de situatie na overlijden. Aan de hand van de verwachte carrière van de overledene en de nabestaanden wordt het hypothetisch netto gezinsinkomen in de situatie zonder overlijden vastgesteld. Dit netto gezinsinkomen bepaalt de levensstandaard of wel de behoefte van het gezin. Het wordt opgedeeld in vaste en variabele kosten, welke vervolgens per gezinslid worden toegerekend. Aldus wordt de individuele behoefte per gezinslid zichtbaar. Vervolgens wordt het te verwachten netto gezinsinkomen na overlijden vastgesteld — overlijdensuitkeringen daaronder begrepen — en aan de afzonderlijke nabestaanden toegerekend. Vergelijking van de individuele behoefte met het individuele inkomen na overlijden levert tenslotte de individuele behoeftigheid ofwel de schade door gederfd levensonderhoud per nabestaande op. Daarbij kan het zich met betrekking tot een of meer individuele nabestaanden voordoen dat het inkomen de behoefte overtreft, zodat er sprake is van een overschot.

De beslissing over de behoeftigheid is feitelijk van aard en kan daarom in cassatie niet op haar juistheid worden getoetst.15.

Op grond van art. 6:108 lid 1 aanhef en onder d BW is de aansprakelijke persoon gehouden tot vergoeding van schade door het derven van levensonderhoud aan degene die met de overledene in gezinsverband samenwoonde en in wiens levensonderhoud de overledene bijdroeg door het doen van de gemeenschappelijke huishouding, voor zover deze nabestaande schade lijdt doordat na het overlijden op andere wijze in de gang van de huishouding moet worden voorzien. De term ‘het doen van de gemeenschappelijke huishouding’ dient ruim te worden uitgelegd en omvat ook de dagelijkse verzorging en opvoeding van kinderen.16.

Hartlief heeft er in dit verband op gewezen dat denkbaar is dat de nabestaande geen kosten maakt omdat hij zelf in de huishouding voorziet door minder te gaan werken dan wel een deel van zijn vrije tijd te benutten. In het eerste geval heeft hij weliswaar geen kosten gemaakt, maar wel concrete schade geleden, die in beginsel ook voor vergoeding in aanmerking komt. De omvang van de vergoeding zal in dit geval waarschijnlijk via (een beroep op) de in art. 6:101 BW neergelegde schadebeperkingsplicht worden beperkt tot de bespaarde kosten aan professionele hulp. In het tweede geval acht Hartlief een redenering denkbaar die vergelijkbaar is met die uit het arrest HR 28 mei 1999, NJ 1999, 564 m.nt. ARB (ouders staken vrije tijd in de verzorging van hun gewonde kind): wanneer het in de gegeven omstandigheden redelijk zou zijn professionele hulp in te schakelen, maar de nabestaande daarvan om hem moverende redenen afziet, zou een vergoeding van maximaal de bespaarde kosten aan professionele hulp op haar plaats zijn.17.

Er kan overlap bestaan tussen de onderdelen a tot en met d van art. 6:108 lid 1 BW. Zo kan de echtgenoot (zoals bedoeld onder a) tevens degene zijn voor wie de overledene de huishouding deed (zoals bedoeld onder d). In een dergelijk geval kan de betreffende nabestaande zijn vordering baseren op de verschillende toepasselijke bepalingen, zij het dat niet meer dan de totale werkelijke schade kan worden gevorderd.18. Een gebeurtenis kan aan meer dan één gerechtigde een vergoedingsaanspraak uit art. 6:108 BW geven. Ieder heeft een zelfstandig vorderingsrecht. Voordelen die bij de één opkomen — bijvoorbeeld de overblijvende echtgenoot — mogen niet worden toegerekend aan de vorderingen van de anderen, bijvoorbeeld de kinderen.19.

Het cassatieberoep bestaat uit vier onderdelen, die uiteenvallen in verscheidene subonderdelen, en is gericht tegen de rechtsoverwegingen 4.3.3 tot en met 4.3.7, waarin het hof het volgende heeft overwogen:

Onderdeel 1 klaagt (in vier subonderdelen) dat het hof, gelet op zijn rov. 4.3.3 en 4.3.5, tot uitgangspunt neemt dat een nabestaande op grond van art. 6:108 lid 1 BW aanspraak kan maken op vergoeding van gederfd levensonderhoud dat is veroorzaakt door het overlijden, óók indien het gaat om bijdragen (in natura) in het levensonderhoud van de nabestaande die niet door de overledene werden (of zouden worden) geleverd, en daarmee blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting. Immers, op grond van art. 6:108 lid 1 BW kan een nabestaande ter zake van gederfd levensonderhoud niet meer of anders vorderen dan de bijdrage in het levensonderhoud die de nabestaande — in de hypothetische situatie zonder overlijden — van de overledene zou hebben ontvangen. [Verweerster 1] vordert in feite vergoeding van de vermindering van haar eigen inkomen ten gevolge van het overlijden van haar echtgenoot. Met zijn oordeel dat óók het gedeeltelijk weggevallen inkomen van [verweerster 1] op grond van art. 6:108 lid 1 BW voor vergoeding in aanmerking kan komen, heeft het hof de reikwijdte en toepassing van deze rechtsregel miskend, aldus nog steeds het onderdeel.

Bij de bespreking van dit middel moet voorop worden gesteld dat tussen partijen niet in geschil is dat de berekening van de overlijdensschade geschiedt aan de hand van de hiervoor onder 2.6 globaal geschetste methode ter vaststelling van de behoeftigheid. Zij hebben ieder een rapport overgelegd dat in essentie op die methode berust.21. Zij verschillen, voor zover in cassatie van belang, slechts over de vraag of bij de in het kader van die methode vereiste vaststelling van het gezinsinkomen na overlijden moet worden uitgegaan van het afgenomen arbeidsinkomen van [verweerster 1] of van het hypothetisch inkomen van [verweerster 1] zonder overlijden. Het hof heeft in dit verband — in cassatie onbestreden — vastgesteld dat het geschil in hoger beroep de vraag betreft welk uitgangspunt bij de berekening van overlijdensschade ex art. 6:108 BW moet worden gehanteerd, te weten — kort samengevat — het hypothetisch inkomen van [verweerster 1] in de situatie zonder overlijden alsmede de feitelijke situatie en feitelijke behoefte zoals ontstaan na en als gevolg van het overlijden (standpunt [verweerster] c.s.) dan wel het gelijkblijven van het inkomen van [verweerster 1] in de situatie zonder en na overlijden (standpunt Philip Morris).

In dit licht faalt het onderdeel bij gebrek aan feitelijke grondslag. Het hof heeft immers niet geoordeeld dat een nabestaande op grond van art. 6:108 lid 1 BW aanspraak kan maken op vergoeding van gederfd levensonderhoud dat niet door de overledene werd (of zou worden) geleverd dan wel op vergoeding van de vermindering van het eigen inkomen van de nabestaande. Dergelijke schade komt inderdaad niet (zonder meer) voor vergoeding in aanmerking. Het hof heeft, na de vaststelling van hetgeen partijen verdeeld houdt (rov. 4.3), eerst gerefereerd aan de wetsgeschiedenis van art. 6:108 lid 1 BW (Parl. Gesch. Boek 6, p. 404), waaruit wat betreft het begrip ‘derven van levensonderhoud’ blijkt dat in dat begrip ligt opgesloten dat rekening moet worden gehouden met zowel de draagkracht die de overledene, was hij blijven leven, in de toekomst vermoedelijk zou hebben gehad, als met de behoeften van de nabestaanden, zoals deze zich na het overlijden verder ontwikkelen en zoals deze mede door alle hun toekomende baten zullen worden bepaald (rov. 4.3.2). Het hof heeft vervolgens onder verwijzing naar het arrest van de Hoge Raad van 16 december 2005, NJ 2008, 186, overwogen dat het daarbij gaat om behoeften in de zin van art. 1:397 lid 1 BW, waarbij de vraag moet worden beantwoord of de behoefte aan levensonderhoud van de nabestaanden door het overlijden van (in casu) de echtgenoot en vader is toegenomen (rov. 4.3.3). Daarbij heeft het hof overwogen dat bij het bepalen van de behoefte van de nabestaanden in beginsel hun gehele financiële positie in aanmerking behoort te worden genomen (rov. 4.3.4). Het heeft daarbij kennelijk ook de omstandigheid van belang geacht dat [verweerster 1] minder is gaan werken na het overlijden van haar echtgenoot. Het hof heeft echter geoordeeld dat niet zonder meer van een van de door partijen voorgestane uitgangspunten kan worden uitgegaan, doch moet worden beoordeeld of — kort gezegd — de door [verweerster] c.s. tot uitgangspunt genomen inkomensontwikkeling na overlijden redelijk is (rov. 4.3.6). Dit alles, als gezegd, binnen het kader van de door beide partijen onderschreven berekeningsmethode ter vaststelling van de behoeftigheid. Het is dan ook in dit kader en in samenhang met rechtsoverweging 4.3.6 dat de bestreden rechtsoverwegingen 4.3.3 en 4.3.5, waarin gewag wordt gemaakt van de vergoedbaarheid van ‘gederfd levensonderhoud’ moeten worden begrepen.

Onderdeel 2 is gericht tegen rechtsoverweging 4.3.6 waarin het hof, zoals hiervoor besproken, overweegt dat in het kader van de bepaling van de behoeftigheid moet worden beoordeeld welk inkomen [verweerster 1], gelet op alle omstandigheden, in redelijkheid zou dienen te verwerven. Het wordt uitgewerkt in zeven subonderdelen, waarvan subonderdeel 2.1 slechts een inleiding bevat.

Subonderdeel 2.2 gaat uit van het slagen van de in onderdeel 1 vervatte klachten. Nu onderdeel 1 faalt, geldt zulks ook voor subonderdeel 2.2.

De subonderdelen 2.3 tot en met 2.7 zijn voorgesteld ingeval art. 6:108 BW wél ruimte biedt voor het vergoeden van de verminderde bijdrage van [verweerster 1] aan het gezinsinkomen ten gevolge van het overlijden van haar echtgenoot, ofwel, zo begrijp ik, voor het geval die verminderde bijdrage in beginsel wel van betekenis is bij het vaststellen van de schadevergoeding.

Volgens de subonderdelen 2.3 tot en met 2.6 geeft het oordeel van het hof dat aan de hand van alle omstandigheden van het geval moet worden getoetst welk inkomen [verweerster 1] na het overlijden in redelijkheid zou dienen te verwerven, blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Betoogd wordt dat de verplichting om de (aan de hand van de gehele financiële situatie bepaalde) behoeftigheid te vergoeden, begrensd wordt door de hypothetische bijdrage (draagkracht) van de overledene, zodat slechts indien en voor zover een vermindering van het inkomen van de nabestaande in de hypothetische situatie zonder overlijden tot een verhoogde bijdrage (draagkracht) van de overledene had geleid dan wel had kunnen leiden, deze vermindering in het inkomen van de nabestaande zelf voor vergoeding in aanmerking kan komen. Net als ten aanzien van alimentatievorderingen geldt, bestaat in beginsel slechts recht op een bijdrage (in natura) in het levensonderhoud indien (art. 1:392 lid 2 BW) en voor zover (art. 1:397 lid 1 BW) de nabestaande behoefte heeft aan deze bijdrage én indien en voor zover de overledene draagkracht zou hebben gehad voor het leveren van deze bijdrage. Dit brengt mee dat negatieve financiële omstandigheden alleen dan kunnen leiden tot een recht op schadevergoeding dat meer bedraagt dan feitelijk door de overledene werd verstrekt, indien deze omstandigheden ook in de situatie zonder overlijden tot een grotere bijdrage van de overledene in het levensonderhoud van de nabestaande hadden geleid dan wel hadden kunnen leiden. Subsidiair is een motiveringsklacht toegevoegd (subonderdeel 2.7). Daarin wordt geklaagd dat, voor zover het hof heeft geoordeeld dat de (redelijke) vermindering van het inkomen van [verweerster 1] in de hypothetische situatie dat haar echtgenoot niet was komen te overlijden tot een verhoging van zijn bijdrage (draagkracht) in het levensonderhoud van [verweerster 1] had geleid respectievelijk had kunnen leiden, dat oordeel onbegrijpelijk is gemotiveerd.22.

Voormeld betoog komt er in de kern op neer dat het hof heeft miskend dat de verplichting tot vergoeding op grond van art. 6:108 BW haar grens vindt in de hypothetische bijdrage van de overledene in het levensonderhoud van de nabestaande. Dit betoog faalt reeds bij gemis aan feitelijke grondslag. Zoals bij de bespreking van middel 1 al aan de orde kwam, zijn partijen het eens over een schadeberekening op basis van (onder meer) de vaststelling van de hypothetische bijdrage van de overledene enerzijds en het inkomen van de nabestaande na overlijden anderzijds. De rechtsstrijd van partijen in hoger beroep had geen betrekking op de hypothetische bijdrage (draagkracht) van de overledene, maar op het behoefte-element aan de zijde van [verweerster] c.s.. Het hof heeft geen oordeel gegeven over de tot uitgangspunt te nemen hypothetische bijdrage van de overledene, noch over de uiteindelijke omvang van de schadevergoeding, noch over de vraag of de laatste de eerste kan overtreffen. Het heeft uitsluitend geoordeeld dat — bij de bepaling van de behoeften — dient te worden beoordeeld welk inkomen [verweerster 1], gelet op alle omstandigheden van het geval, na het overlijden van haar echtgenoot in redelijkheid zou dienen te verwerven en de zaak ter verdere beslechting aan de hand van deze maatstaf naar de kantonrechter terugverwezen. Het staat derhalve nog niet vast dat een berekening op basis van het door het hof geformuleerde uitgangspunt leidt tot toekenning van een schadevergoeding die de hypothetische bijdrage van de overledene overtreft.

Hier kan nog worden opgemerkt dat voormeld oordeel niet blijk geeft van een onjuiste rechtsopvatting en niet onbegrijpelijk is gemotiveerd. Als reeds opgemerkt heeft de Hoge Raad immers geoordeeld dat de vraag naar de behoeften van de langstlevende dient te worden beantwoord aan de hand van de betekenis die aan die term in art. 1:397 lid 1 BW toekomt.23. In de literatuur en jurisprudentie wordt algemeen aangenomen dat in dit verband niet alleen bepalend is datgene waarover de alimentatiegerechtigde feitelijk kan beschikken, maar ook datgene wat hij in redelijkheid kan verwerven.24. Bovendien is het oordeel van het hof in lijn met het hiervoor aangehaalde arrest van de Hoge Raad van 4 februari 2000, waarin als uitgangspunt is geformuleerd dat bij het bepalen van de behoeftigheid de gehele financiële positie van de nabestaande in aanmerking moet worden genomen, ongeacht of die verband houdt met het overlijden. Het ligt in de rede om, evenals in dat geval werd geoordeeld dat — met inachtneming van de eisen van redelijkheid en billijkheidheid — financiële voordelen in mindering moeten worden gebracht, in dit geval te oordelen dat — met inachtneming van hetgeen redelijkheid en billijkheid meebrengen — rekening moet worden gehouden met omstandigheden die het gezinsinkomen negatief beïnvloeden. Dit klemt te meer indien die negatieve factoren direct verband houden met het overlijden.

Onderdeel 3 heeft betrekking op vergoeding van gederfd levensonderhoud in natura op de voet van art. 6:108 lid 1 onder d BW. Subonderdeel 3.1 klaagt dat

Het onderdeel faalt omdat het berust op een verkeerde lezing van het arrest. In de procedure in feitelijke instanties heeft kennelijk steeds art. 6:108 lid 1 aanhef en onder a BW centraal gestaan. Het door [verweerster] c.s. aan hun vordering ten grondslag gelegde rapport [A]25. strekt, gelet op zijn inhoud, kennelijk ter vaststelling van schade in de zin van art. 6:108 lid 1 aanhef en onder a BW26.. In het vonnis van de kantonrechter van 21 december 2005 wordt onder het kopje ‘relevante regelgeving’ art. 6:108 lid 1 aanhef en sub a BW geciteerd (rov. 3.2) en vervolgens kennelijk in het kader van die grondslag de vraag besproken wat het uitgangspunt bij de berekening moet zijn met betrekking tot het door [verweerster 1] genoten salaris na overlijden. In de memorie van grieven (sub 2.1) wordt het geschil door [verweerster] c.s. omschreven als de vraag op welke wijze met het gewijzigd inkomen van [verweerster 1] rekening moet worden gehouden in de berekening van het gederfd levensonderhoud in de zin van art. 6:108 lid 1, aanhef en onder a BW. Deze bepaling wordt in die memorie geciteerd (sub 5.2) en dient ook verder tot uitgangspunt van de beschouwingen (5.3 e.v.). In het bestreden arrest wordt door het hof art. 6:108 lid 1 aanhef en onder a BW geciteerd (rov. 4.3.1), waarna die grondslag expliciet wordt genoemd in rov. 4.3.3. Hieruit moet mijns inziens worden afgeleid dat het oordeel van het hof in de bestreden overwegingen 4.3.5 en 4.3.6 betrekking heeft op de grondslag van art. 6:108 lid 1 aanhef en sub a BW. Het hof heeft dus niet overwogen dat een vermindering in het inkomen van [verweerster 1] in verband met het wegvallen van de hypothetische bijdrage in natura van haar echtgenoot op grond van art. 6:108 lid 1 aanhef en onder d BW aan haar dient te worden vergoed, noch dat in het kader van die grondslag moet worden beoordeeld welk inkomen [verweerster 1] in redelijkheid zou dienen te verwerven. Dit wordt naar mijn mening niet anders doordat [verweerster 1] eerst bij pleidooi in hoger beroep nog heeft betoogd27. dat naast art. 6:108 lid 1 aanhef en sub a BW ook de onder d in dat artikel genoemde categorie een grondslag biedt voor de vordering van [verweerster 1].

Ten slotte zij herhaald dat in hoger beroep uitsluitend de vraag voorlag of en, zo ja, op welke wijze met het verminderde inkomen van [verweerster 1] rekening diende te worden gehouden bij de vaststelling van de behoeftigheid van de nabestaanden.

Onderdeel 4 is een bezemklacht, inhoudende dat indien een of meer van de hiervoor aangevoerde (sub)onderdelen slagen, ook de voortbouwende beslissing van het hof in rov. 4.3.7 en het dictum niet in stand kan blijven.

Het onderdeel — dat in het licht van het voorgaande geen bespreking behoeft — faalt.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden

A-G