HR, 24-11-2023, nr. 22/04938

In cassatie kan van de volgende feiten worden uitgegaan.1.(i) Op 11 november 2015 is [erflater] overleden (hierna: ‘erflater’). Zijn testament is opgesteld op 15 juni 2015.(ii) Erflater is in eerste echt gehuwd geweest met [verweerster 1] (hierna: ‘ [verweerster 1] ’). Uit dit huwelijk zijn twee kinderen geboren, te weten [de dochter] (hierna: ‘ [de dochter] ’) en verzoeker [verweerder 2] (hierna: ‘ [verweerder 2] ’). [de dochter] is op 8 februari 2007 onder bewind gesteld met [verweerster 1] en [verweerder 2] als bewindvoerders.(iii) Erflater is van 13 mei 2004 tot zijn overlijden op 11 november 2015 gehuwd geweest met [verzoekster] (hierna: ‘ [verzoekster] ’). [verzoekster] heeft twee kinderen: [belanghebbende 4] (‘ [belanghebbende 4] ’) en [belanghebbende 5] (‘ [belanghebbende 5] ’), die de stiefkinderen zijn van erflater. Hierna gezamenlijk: [verzoekster] c.s.(iv) Erflater heeft in zijn testament bepaald dat op zijn nalatenschap ten gunste van [verzoekster] de wettelijke verdeling conform artikel 4:13 BW van toepassing zal zijn, met als overige erfgenamen zowel zijn nakomelingen als zijn beide stiefkinderen voor gelijke delen alsook zijn tweede echtgenote voor 1% van de nalatenschap.(v) Erflater heeft [belanghebbende 3] benoemd tot executeur van de nalatenschap en tot afwikkelingsbewindvoerder door de duur van ten hoogste vijf jaren na het overlijden van erflater. [belanghebbende 3] heeft deze benoeming aanvaard.2.

[verweerster 1] en [verweerder 2] hebben in hun hoedanigheid van bewindvoerder over de goederen van [de dochter] , en [verweerder 2] ook voor zichzelf (hierna gezamenlijk: [verweerster 1] c.s.), de kantonrechter in de rechtbank Zeeland-West-Brabant verzocht om op de voet van art. 4:15 lid 1 BW de omvang van de in art. 4:13 lid 3 BW bedoelde geldvorderingen van iedere erfgenaam vast te stellen. Bij beschikking van 23 december 2020 heeft de rechtbank de geldvordering van de vier (stief)kinderen van erflater vastgesteld op een bedrag van € 4.451,04 per persoon en de geldvordering van [verzoekster] op een bedrag van € 179,81. Daarbij heeft de kantonrechter onder meer overwogen (in rov. 4.3.8 van diens beschikking), dat de uitkering uit de levensverzekering van € 400.000 die aan [verzoekster] ten goede is gekomen niet in de nalatenschap van erflater is gevallen en het bedrag dus niet van invloed kan zijn op de vaststelling van de omvang van de geldvordering van iedere erfgenaam.

In het door [verweerster 1] c.s. ingestelde hoger beroep heeft het hof ’s-Hertogenbosch na de mondelinge behandeling gelegenheid geboden voor een nadere stukkenwisseling ten aanzien van onder meer de vraag aan wie de uitkering uit de levensverzekering toekwam. Naar aanleiding van deze stukkenwisseling heeft de griffier van het hof op verzoek van de behandelende kamer partijen bij brief van 6 december 2021 een uitvoerige nadere instructie met vragen verzonden (zie hiervoor rov. 3.7.1 van de tussenbeschikking van 12 mei 2022), in reactie waarop partijen nadere aktes hebben genomen.

In zijn tussenbeschikking van 12 mei 2022 heeft het hof overwogen (in rov. 3.8.9.1-3.8.9.2) dat na de wijziging van de huwelijksvoorwaarden per 15 juni 2015 (kern: een wijziging naar een wettelijke gemeenschap behalve van levensverzekeringen) de helft van het uitsluitend aan erflater toekomende vermogen (behalve levensverzekeringen) is toegevloeid aan [verzoekster] (en omgekeerd).

Voorts is het hof in zijn tussenbeschikking ingegaan op de stelling van [verzoekster] c.s. dat bij het bepalen van de omvang van de nalatenschap rekening moet worden gehouden met het feit dat ASR ten onrechte een bedrag van € 400.000 heeft uitgekeerd aan Direktbank. Volgens [verzoekster] c.s. had dit bedrag aan [verzoekster] moeten worden uitgekeerd. Het hof is tot het oordeel gekomen dat hieromtrent duidelijkheid moet worden verkregen van ASR en daartoe heeft het hof een instructie gegeven aan [verzoekster] c.s. Het hof heeft daarover, na een weergave van het debat (in rov. 3.8.12.1-3.8.12.6), overwogen:

“3.8.12.7.1. Anders dan [verzoekster] c.s. betogen heeft ASR, opvolger van AMEV, de polis na overlijden van erflater niet uitgekeerd aan [verzoekster] c.s., maar juist aan Direktbank, naar thans gebleken daarbij optredend als uitvoerder van de hypotheekverstrekker ASR, als opvolger van AMEV. Kortom, [verzoekster] heeft niet zelf het geld doorbetaald maar ingestemd met deze – in haar ogen – onjuiste uitbetaling, en [verzoekster] wenst dat dit vervolgens wordt gecorrigeerd in het kader van de bepaling van de vordering van de erfgenamen (omvang nalatenschap).

ASR heeft daarentegen uitgekeerd aan Direktbank, en daarvoor is nog steeds geen verklaring overgelegd, ook niet van het feit waarom die uitkering zo heeft plaatsgevonden.

3.8.12.7.2. De vraag die thans rijst is de volgende: heeft ASR zich wel verdiept in de ‘geschiedenis van de polis’ (hetgeen het Hof precies bedoelt wordt hierna nader toegelicht) of alleen gekeken naar de laatste wijziging, na de – voorshands aangenomen – verpanding als genoemd door het hof, waarbij per althans sinds 3 augustus 2004 [verzoekster] c.s. als verzekeringnemer en eerste begunstigde vermeld staat?

De akte van geldlening (productie 37 zijdens [verzoekster] c.s.) noemt ook “alle rechten en vorderingen uit de tussen de schuldenaar ( [erflater] / erflater, GHSHE) en AMEV Levensverzekering N. V. gesloten overeenkomst van levensverzekering onder polisnummer — (handgeschreven) [001] = [002]” en is getekend op 25 juni 2004. Dit geldt evenzeer voor de akte van inpandgeving (productie 38 zijdens [verzoekster] c.s.), en toen, op 25 juni 2004, was nog geen sprake van splitsing.

Van deze volledige verpanding is mededeling gedaan aan AMEV – zoals artikel 1 1.2 van de voorwaarden AMEV Garantieverzekering vereist, zie productie 40 zijdens [verzoekster] c.s. – en die mededeling is blijkens het polisblad op 3 augustus 2004 door AMEV ontvangen en daarmee is de verpanding perfect. Althans dat oordeelt het hof voorshands. De splitsing waar [verzoekster] c.s. zich op beroept is – althans zo lijken de diverse stukken rond de levensverzekeringen te leren – eerst vijf weken later en wel eveneens op 3 augustus 2004 tot stand gebracht. Maar dat maakt erflater niet beschikkingsonbevoegd op 25 juni 2004.

3.8.12.7.3. Voorshands is dus niet overtuigend toegelicht dat de eerdere verpanding per 25 juni 2004, toen erflater als enige bevoegd was om de gehele polis en alle daarin vervatte componenten te verpanden, ondanks de tekst van het polisblad “alle rechten”, geen effect meer heeft en het overlijdensrisicodeel betrekking hebbend op erflater als verzekerd lijf/ verzekerde alleen nog (maar) toe zou komen aan [verzoekster] c.s..

3.8.12.7.4. Anders dan [verzoekster] c.s. betoogt is wel van belang wat AMEV (en als opvolger daarvan ASR) heeft mogen verwachten. Het feit dat Direktbank (in feite, blijkt inmiddels, als uitvoerder voor ASR) zich niet op de bedoeling bij het aangaan van de geldlening beroept, vloeit logisch voort uit het feit dat Direktbank het bedrag gewoon heeft ontvangen en gewoon heeft verrekend, zoals klaarblijkelijk was afgesproken. (…)

3.8.12.7.5. Het is voor de door het hof te nemen beslissing van beslissend belang dat aangaande de vraag “is er rechtsgeldig verpand voordat [verzoekster] c.s. verzekeringnemer/gerechtigde werd?” geen onduidelijkheid meer bestaat. Natuurlijk zou het hof ervoor kunnen kiezen om het uitblijven van een bericht van Direktbank, als uitdrukkelijk door het hof verzocht, te duiden als onwil van [verzoekster] c.s. en dus meteen aan te nemen dat de polisuitkering volledig in de nalatenschap is gevallen, zodat de gedeeltelijke aflossing van de hypothecaire lening terecht heeft plaatsgevonden en geen correctie behoeft in het kader van de bepaling van de omvang van de boedel.

3.8.12.7.6. Nu echter mogelijk sprake is van spraakverwarring dan wel onduidelijk is wat het hof wilde weten – hierbij ietwat op het verkeerde been gezet door andere (lening en polis)nummers in allerlei stukken – zal het hof [verzoekster] c.s. nog één maal in de gelegenheid stellen duidelijkheid te verkrijgen van ASR, en wel door aan deze maatschappij de (gehele) onderhavige beschikking plus de hierna te noemen stukken via deurwaardersexploot (met terstond te versturen afschrift aan [verweerster 1] en [verweerder 2] ) voor te leggen aan ASR en de hierna te formuleren vraag te stellen:

“ln het kader van de vaststelling van een vordering uit hoofde van artikel 4:13 BW is het van belang dat duidelijkheid wordt verkregen omtrent de al dan niet verpanding van polis [001] voor zover betrekking hebbend op het leven van [erflater] , erflater, op 25 juni 2004. Uw antwoord is alleen van belang voor deze procedure en het hof verwacht niet dat uw maatschappij op enigerlei wijze betrokken zal raken in een dispuut over de gedane uitkering. Het hof is voorlopig op basis van de stukken als genoemd in de bijgevoegde beschikking, in het bijzonder

(…)

tot de conclusie gekomen dat de polis [001] al op 25 juni 2004 althans uiterlijk op 3 augustus 2004 volledig is verpand aan Amev (thans ASR).

Derhalve vóór dat op de polis alsnog een wijziging werd doorgevoerd qua verzekeringnemer van het deel dat zag op het leven van [erflater] , erflater.

Is deze conclusie juist dan wel onjuist? Indien uw antwoord luidt ‘onjuist’ dan wenst het hof graag een toelichting te verkrijgen aangaande de betekenis van de pandakte van 25 juni 2004, toen – althans zo lijkt het aan de orde in de visie van het hof – [erflater] , erflater nog alleen verzekeringnemer was en klaarblijkelijk alle rechten verpandde.

Is de betekenis van die akte achterhaald door de gebeurtenissen / wijzigingen op 3 augustus 2004 en is dus de positie van AMEV (ASR) toen verslechterd?”3.

In zijn eindbeschikking4.van 29 september 2022 heeft het hof (in rov. 6.2) de door [verzoekster] c.s. van ASR verkregen informatie weergegeven. Hieruit blijkt, samengevat, het volgende. Erflater en [verzoekster] hebben een levensverzekering gesloten met als ingangsdatum 25 juni 2004. [verzoekster] werd verzekeringnemer voor het deel dat bij het overlijden van erflater vóór de einddatum tot uitkering komt. Het was de bedoeling dat de uitkering uit de levensverzekering verpand zou worden aan de geldverstrekker, maar dat is misgegaan; de geldverstrekker heeft verzuimd de pandakte door beide partijen te laten tekenen. Op grond van de begunstiging zoals opgenomen in art 15.1 van de voorwaarden gold [verzoekster] , verzekeringnemer zijnde, als eerste begunstigde, zodat de uitkering haar, uitgaande van een mislukte verpanding, rechtstreeks toekwam. [verzoekster] heeft ASR echter medegedeeld dat zij er geen bezwaar tegen had dat de uitkering aan de geldverstrekker was uitgekeerd en was aangewend ter aflossing van de hypothecaire schuld.

Het hof is vervolgens tot het oordeel gekomen dat weliswaar uit de van ASR verkregen informatie blijkt dat ASR inderdaad ten onrechte aan Direktbank heeft betaald, maar dat er geen reden is om het bedrag van de nalatenschap aan te passen zoals door [verzoekster] c.s. bepleit:

“6.5.3. De polis althans het aan [verzoekster] toekomende deel – al suggereert ASR dat slechts gezamenlijk bevoegdheid bestond voor beide polissen – is niet verpand.

Daarmee is echter, gezien de thans (eindelijk) beschikbare gekomen nadere informatie, nog niet automatisch bepaald dat de nalatenschap dus correctie behoeft, omdat de niet verpande uitkering vervolgens wel in mindering is gekomen op de hypothecaire vordering betreffende het woonhuis van [verzoekster] en erflater.

[verzoekster] was jegens de geldverstrekker immers – naar thans gebleken is – zelf onverkort gehouden tot verpanding van (het deel van) de polis waar zij als begunstigde voor stond vermeld. ASR geeft dit duidelijk aan (zie de in de geciteerde briefweergegeven vet geprinte passages). Ook uit het formulier dat als onderdeel van productie 59 is overgelegd blijkt dit klip en klaar: “de rechten uit deze verzekering worden verpand”.

[verzoekster] heeft daarvoor zelf getekend en was derhalve onverkort zelf ook tot verpanding aan de geldverstrekker gehouden, los van de huwelijksvoorwaarden, maar dat heeft zij nagelaten. Zoals [verweerster 1] c.s. hebben aangevoerd in hun antwoordakte was de verzekering uitdrukkelijk gericht op dekking van de hypotheekschuld bij overlijden.

In zoverre zou een verzoek van [verzoekster] richting ASR om opnieuw te betalen (en de geldverstrekker, de facto ASR-groep zelf, te dwingen het aan deze betaalde bedrag terug te geven) daarop met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zijn afgestuit: haar niet nakoming zou [verzoekster] per saldo zijn tegengeworpen en zij zou gehouden zijn de schade als daardoor veroorzaakt aan de geldverstrekker ter zake, zijnde het alsdan gemiste bedrag van de uitkering, te vergoeden.

Onder deze omstandigheden ziet het hof immers geen reden om het bedrag van de nalatenschap aan te passen zoals door [verzoekster] bepleit. Dat haar deel van de polis niet was verpand, althans de verpanding in totaliteit niet was voltooid, leidt per saldo niet tot enig nadeel voor haar: met de uitbetaling aan de geldverstrekker is immers een eigen verplichting van [verzoekster] uit 2004 – welke nakoming minstens te duiden valt als nakoming van een natuurlijke verbintenis als bedoeld in artikel 6:3 e.v. BW jo artikel 6:203 BW – jegens deze geldverstrekker ingelost. Bovendien is – ten overvloede, los van het voorgaande – met de inlossing ook een schuld die [verzoekster] sinds de laatste wijziging van huwelijksvoorwaarden voor de helft aanging, deels voldaan. Het hof zal derhalve de beschikking waarvan beroep op het onderdeel van de polis ASR vernietigen en de omvang van de nalatenschap opnieuw bepalen.”

Het hof heeft de door [verzoekster] gewenste correctie op de omvang van de nalatenschap niet toegelaten en is daarom tot de volgende slotsom gekomen:

“6.19.1 In hoger beroep zijn de volgende correcties gebleken:

a. Een bedrag van € 400.000,= (uitkering levensverzekering ASR) zal als wel behorend bij de becijfering van de gemeenschappelijke boedel in dat kader niet langer worden gecorrigeerd.

De vordering van Directbank (passiefpost 23 in de recente boedelbeschrijving, eerste variant, van de gemeenschappelijke boedel als overgelegd als productie 57 door [verzoekster] c.s.) bedraagt in de gecorrigeerde versie van de becijfering van de omvang van de nalatenschap derhalve € 250.000,= (in plaats van 650.000,= als door [belanghebbende 3] bij wijze van zijn correctie vermeld).

Dit betekent per saldo dat de nalatenschap, zijnde de helft van de gemeenschappelijke boedel, met de helft van dit meerdere bedrag, derhalve met € 200.000,= toeneemt.

(…)

c. Het actieve deel van de gemeenschap bedraagt aldus € 1.817.202,37 [namelijk € 1.840.728.37 -/- € 23.526 (€ 12.025 +/+ € 9.501 +/+ 2.000,=, onderdeel b.1.)].

Het passieve deel van de gemeenschap bedraagt aldus € 1.192.662,00 [ namelijk 1.598.092,00 -/- € 400.000,= ten onrechte correctie (onderdeel a) en -/- € 5.430 (onderdeel b.2).

Daarmee komt de gemeenschappelijke boedel als bedoeld in productie 57 voornoemd op - afgerond - € 624.540,= en de nalatenschap van erflater aldus op € 312.270,=

(…)”

Het hof overweegt vervolgens (in rov. 6.19.3-6.21) dat de actiefzijde van de nalatenschap € 312.270,- is, dat de passiefzijde € 72.051,- is, zodat er per saldo een positief resultaat van € 240.219,- is, waarvan [verzoekster] 1%, zijnde € 2.402,20 (afgerond), krijgt en de (stief)kinderen ieder een geldvordering van € 59.454,20 op [verzoekster] krijgen.

[verzoekster] heeft bij procesinleiding van 29 december 2022 beroep in cassatie ingesteld tegen zowel de tussenbeschikking als de eindbeschikking van het hof.

Het middel klaagt kort gezegd over het oordeel in de tussenbeschikking dat van belang is dat duidelijkheid bestaat over de vraag of de verzekering is verpand (onderdeel 1) en over de wijze waarop het hof de eindbeschikking de geldvorderingen in de zin van art. 4:15 lid 1 BW heeft vastgesteld (onderdeel 2). Alvorens het middel te bespreken, zet ik een aantal uitgangspunten op een rij.

Uitgangspunten

Tussen erflater en [verzoekster] bestond per 15 juni 2015 een wettelijke gemeenschap van goederen, waarvan de levensverzekeringen van 25 juni 2004 waren uitgezonderd (tussenbeschikking rov. 3.8.9.1-3.8.9.2). Er was dus een gemeenschappelijk vermogen en ter zake van de levensverzekeringen waren er privévermogens van erflater en van [verzoekster] (zie hiervoor nr. 1.3.2).

Door het overlijden van erflater is de wettelijke gemeenschap van goederen ontbonden (art. 1:99 lid 1 onder a BW). De nalatenschap van erflater en [verzoekster] hebben ieder een aandeel (ieder voor de helft) in de ontbonden gemeenschap als bedoeld in art. 3:189 lid 2 BW.De wettelijke verdeling op de voet van art. 4:13 BW brengt mee dat alle goederen van de nalatenschap van rechtswege aan [verzoekster] als langstlevende echtgenote toebehoren en dat zij de schulden van de nalatenschap moet voldoen (art. 4:13 lid 2 BW). Dit laatste wil overigens niet zeggen dat de langstlevende echtgenoot de schulden in haar verhouding tot de kinderen dient te dragen. De hierna te noemen vorderingen van de kinderen worden immers berekend in het saldo van de nalatenschap.8.

Ieder kind krijgt krachtens art. 4:13 lid 3 BW van rechtswege ten laste van de langstlevende echtgenoot een geldvordering overeenkomend met de waarde van zijn erfdeel.Voor het bepalen van het saldo van de nalatenschap gaat het niet alleen om het saldo van de goederen en van de schulden van de erflater (vgl. art. 4:7 lid 1 onder a BW), maar ook om andere schulden van de nalatenschap in de zin van art. 4:7 BW.9.De omvang van de geldvorderingen van de verschillende kinderen behoeft bij gelijke erfdelen overigens niet dezelfde te zijn, omdat bijvoorbeeld rekening moet worden gehouden met eventuele ‘inbreng’ van giften op de voet van art. 4:229 e.v. BW.10.Deze geldvorderingen zijn pas opeisbaar bij overlijden van de langstlevende echtgenoot, dan wel bij diens insolventie of in de door erflater bij uiterste wilsbeschikking bepaalde gevallen (art. 4:13 lid 3 BW). Hetzelfde geldt voor stiefkinderen indien dit, zoals in dit geval, bij uiterste wilsbeschikking is bepaald (art. 4:27 in verbinding met art. 4:8 lid 3 BW).Voor zover de erfgenamen over de vaststelling van de omvang van de geldvorderingen niet tot overeenstemming kunnen komen, wordt deze op verzoek van de meest gerede partij door de kantonrechter vastgesteld (art. 4:15 lid 1 BW).11.

De echtelijke woning viel in de gemeenschap, evenals de hieraan verbonden hypothecaire schuld12.van € 650.000 aan Direktbank. In de onderlinge verhouding tussen erflater en [verzoekster] ging deze schuld hen ieder voor de helft aan (eindbeschikking rov. 6.5.8, slotzin). Tot de nalatenschap behoort dus de helft van de waarde van de woning en de helft van de schuld voor de woning.

De situatie ten aanzien van de levensverzekering is gecompliceerder. De levensverzekering van erflater en [verzoekster] was gesplitst: [verzoekster] werd verzekeringnemer13.voor het deel dat bij overlijden van erflater vóór de einddatum tot uitkering komt en zij was aangewezen als eerste begunstigde. De levensverzekering was gericht op dekking van de hypotheekschuld bij overlijden (eindbeschikking rov. 6.5.6). [verzoekster] heeft, hoewel daartoe jegens Direktbank verplicht, haar rechten uit de verzekering niet aan Direktbank verpand. ASR heeft het bedrag uit de verzekering wel aan Direktbank betaald. [verzoekster] heeft daar achteraf mee ingestemd. In de brief van ASR wordt deze situatie, althans qua resultaat, vergeleken met het geval dat een partnerverklaring zou zijn afgegeven (eindbeschikking rov. 6.2, slot). Hieraan kunnen vier conclusies worden verbonden.

In de eerste plaats volgt uit het voorgaande dat de rechten van [verzoekster] uit de levensverzekering in haar privévermogen vielen.14.

In de tweede plaats volgt uit het voorgaande dat het krachtens de levensverzekering uitgekeerde bedrag in dit geval is aangewend voor het doel waarvoor het bestemd was, namelijk (gedeeltelijke) aflossing van de hypothecaire schuld, ook al was er geen verpanding. Ik maak nog een korte uitstap naar de mogelijke betekenis van de verpanding en de partnerverklaring.

De beoogde verpanding van de levensverzekering aan de bank strekt ertoe de bank zekerheid te verschaffen over de aanwending van het bedrag dat de levensverzekeraar uitkeert. Door verpanding is de bank (onder meer) bevoegd om nakoming te vorderen van de levensverzekeraar en om de betaling van de levensverzekeraar in ontvangst te nemen (art. 3:246 lid 1 BW en vgl. art 7:971 lid 2 BW), waarna het pandrecht op het geïnde bedrag komt te rusten (art. 3:246 lid 5 BW). Wanneer de pandhouder mede de zekerheid wil dat de uitkering aan hem toekomt, zal hij moeten zorgen dat hij tijdig als begunstigde wordt aangewezen.15.Wanneer de bank begunstigde is, ontvangt zij op grond van een eigen recht de uitkering uit de levensverzekering. Na verrekening met de hypothecaire schuld door de bank, valt vervolgens, bij een huwelijkse gemeenschap, de verminderde schuld in de ontbonden huwelijkse gemeenschap, waartoe de nalatenschap (de erfgenamen) en de langstlevende echtgenote ieder voor de helft gerechtigd zijn. Daardoor komt de levensverzekering indirect mede ten goede aan de erfgenamen bij het bepalen van de omvang van hun geldvorderingen, waarbij immers met een lagere hypothecaire schuld moet worden gerekend.16.

Met een door de echtgenoot-begunstigde aan de bank afgegeven zogenaamde partnerverklaring wordt beoogd te voorkomen dat de levensverzekeringsuitkering indirect mede aan de erfgenamen ten goede komt. Met deze verklaring wordt de bank gemachtigd om aan de levensverzekeraar uitbetaling aan de bank te vragen van hetgeen de verzekeraar aan de echtgenoot-begunstigde verschuldigd is (in ruil waarvoor de bank afziet van haar aanwijzing als begunstigde). De echtgenoot-begunstigde heeft in deze constructie een eigen recht op de uitkering; de uitkering valt in haar vermogen.17.Heeft de echtgenoot-begunstigde een eigen recht op de uitkering uit de levensverzekering, maar wordt deze uitkering, overeenkomstig de partnerverklaring, door de levensverzekeraar aan de bank betaald, dan wordt daarmee op de hypothecaire schuld afgelost ten laste van het vermogen van de echtgenoot-begunstigde. Bij een huwelijkse gemeenschap valt dan de oorspronkelijke (en niet de afgeloste) schuld in de ontbonden gemeenschap en voor de helft in de nalatenschap. De uitkering uit de levensverzekering is dan dus niet indirect mede ten goede gekomen aan de erfgenamen.Omdat de aflossing van de hypothecaire schuld met het bedrag van de uitkering geschiedt ten laste van het vermogen van de echtgenoot-begunstigde, wordt de echtgenoot-begunstigde gesubrogeerd in de rechten van de schuldeiser van de hypothecaire lening, voor zover zij op die lening meer heeft afgelost dan in haar onderlinge verhouding met de erflater aangaat, zodat hij/zij een vordering op de nalatenschap verkrijgt.18.

In de derde plaats volgt uit het voorgaande dat betwijfeld kan worden of ASR onverschuldigd heeft betaald aan Direktbank, zoals het hof lijkt te veronderstellen in rov. 6.5.5-6.5.8 van zijn eindbeschikking (zie ook rov. 3.8.12.1 van de tussenbeschikking).Naar mijn mening dient de instemming van [verzoekster] met de betaling van ASR aan Direktbank veeleer te worden aangemerkt als een bekrachtiging door [verzoekster] van die betaling (art. 6:32 BW). Door de bekrachtiging is alsnog met terugwerkende kracht19.sprake geweest van een bevrijdende betaling van het bedrag door ASR aan [verzoekster] . Achteraf bezien was er dus geen onverschuldigde betaling door ASR aan Direktbank.Er is sprake van een zogenaamde ‘verkorte’ betaling: ASR voldeed haar schuld aan [verzoekster] door het bedrag van € 400.000 uit te keren aan Direktbank ter delging van de schuld van [verzoekster] en erflater aan Direktbank. Het geld ging dus niet eerst feitelijk van ASR naar [verzoekster] en vervolgens van haar naar Direktbank. Met deze verkorte betaling voldeed ASR haar schuld aan [verzoekster] en voldeed [verzoekster] voor een bedrag van € 400.000 ten laste van haar vermogen de schuld van haarzelf en van erflater aan Direktbank.

Wat betekent nu de aflossing van € 400.000 op de schuld bij Direktbank van € 650.000, welke aflossing ten laste van het vermogen van [verzoekster] heeft plaatsgevonden, voor de vaststelling van de geldvorderingen van de kinderen en stiefkinderen (ik spreek verder van: kinderen) op de voet van art. 4:15 lid 1 BW?

[verzoekster] verbindt hieraan de conclusie dat bij de bepaling van de geldvorderingen van de kinderen in de nalatenschap moet worden uitgegaan van de schuld ten tijde van het overlijden van erflater (€ 650.000), waarvan de helft in de nalatenschap valt (€ 325.000).laat dus met het oog op de bepaling van de geldvorderingen buiten beschouwing dat zij ten laste van haar vermogen een bedrag van € 400.000 heeft afgelost op de schuld aan Direktbank.20.

Indien de gedeeltelijke aflossing wel in beschouwing wordt genomen, kan dat overigens – redenerend op de wijze die hiervoor in 3.7.3 is genoemd – leiden tot de conclusie dat bij het bepalen van de omvang van de nalatenschap ter zake van de hypothecaire lening uiteindelijk rekening wordt gehouden met schulden van in totaal € 325.000 (waarvan € 250.000 aan Direktbank en € 75.000 aan [verzoekster] ). Na de afbetaling van € 400.000 resteert een schuld aan Direktbank van € 250.000. In haar verhouding tot Direktbank kan [verzoekster] als hoofdelijk verbonden schuldenaar nog worden aangesproken tot betaling van de restantschuld. In haar verhouding tot de nalatenschap heeft [verzoekster] echter meer betaald (€ 400.000) dan haar aanging (€ 325.000, de helft van de oorspronkelijke schuld). Dit betekent dat in die verhouding ervan moet worden uitgegaan (i) dat [verzoekster] haar deel van de schuld heeft voldaan en het nog openstaande gedeelte van de schuld (€ 250.000) in de nalatenschap valt en (ii) dat [verzoekster] een vordering op de nalatenschap heeft van € 75.000, het bedrag dat zij meer heeft betaald aan Direktbank dan haar aanging in haar verhouding tot de nalatenschap.21.

Het hof heeft in zijn eindbeschikking een andere weg bewandeld. Het hof heeft geoordeeld dat voor de beoordeling van de geldvorderingen op de voet van art. 4:15 lid 1 BW moet worden uitgegaan van de situatie als ware sprake geweest van een verpanding van [verzoekster] rechten uit de verzekering aan Direktbank (vgl. eindbeschikking rov. 6.5.8). Het hof komt dan tot het resultaat dat rekening moet worden gehouden met een passiefpost van € 125.000 (eindbeschikking rov. 6.19.1 onder a).

Het hof komt in rov. 6.19.1 onder a als volgt tot een passiefpost van € 125.000: (i) de vordering van Direktbank in de gecorrigeerde versie van de becijfering van de omvang van de gemeenschappelijke boedel (d.w.z. de ontbonden huwelijkse gemeenschap) bedraagt € 250.000 in plaats van € 650.000 en (ii) dit betekent per saldo dat de nalatenschap, zijnde de helft van de gemeenschappelijke boedel, met de helft van dit meerdere bedrag, derhalve met € 200.000 toeneemt. Met dit laatste wordt bedoeld dat in de nalatenschap niet de helft van de oorspronkelijke schuld van € 650.000 valt (een passiefpost van € 325.000), maar de helft van de na aflossing verminderde schuld van € 250.000 (een passiefpost van € 125.000).De berekening in rov. 6.19.1 onder a lijkt te zijn afgestemd op de situatie dat na een verpanding van de levensverzekering aan Direktbank de uitkering van € 400.000 niet in het vermogen van [verzoekster] zou zijn gevallen, maar in het vermogen van Direktbank (als begunstigde).

Het hof komt tot het genoemde resultaat aan de hand van de overwegingen, kort gezegd, dat (i) de uitkering van ASR is aangewend voor het doel waarvoor zij bedoeld was, namelijk gedeeltelijke aflossing van de vordering van Direktbank (rov. 6.5.4, slot, en rov. 6.5.6, tweede alinea), en (ii) [verzoekster] de uitkering door ASR aan Direktbank wel in stand moest laten, omdat zij anders een tegenvordering ter hoogte van de uitkering kon verwachten ter zake van haar tekortkoming in de verplichting om haar rechten aan Direktbank te verpanden (rov. 6.5.5, 6.5.6, eerste alinea, en 6.5.7). [verzoekster] deel van de polis was weliswaar niet verpand (lees: zodat de uitkering eigenlijk in [verzoekster] vermogen valt), maar dit leidt per saldo niet tot nadeel van [verzoekster] , omdat met de uitkering door ASR aan Direktbank is voldaan aan een verplichting van [verzoekster] jegens Direktbank (zo versta ik rov. 6.5.8, tweede zin). Het hof heeft daarbij, zo begrijp ik, het oog op (minstens) de nakoming door [verzoekster] als schuldenaar van een natuurlijke verbintenis als bedoeld in art. 6:3 jo. 6:203 BW met Direktbank als schuldeiser. Ten overvloede geldt volgens het hof dat met de uitkering aan Direktbank ook een schuld die [verzoekster] voor de helft aanging, deels is voldaan (rov. 6.5.8); dit betreft dus de hypothecaire schuld.

Zie ik het goed, dan lijkt het zojuist samengevatte oordeel van het hof uiteindelijk te zijn gebaseerd op de redelijkheid en billijkheid. Het hof heeft gezien dat strikt genomen het door ASR uit hoofde van de levensverzekering uitgekeerde bedrag van € 400.000 in het vermogen van [verzoekster] had moeten vloeien – de uitkering was niet verpand –, maar vindt het onder de omstandigheden van het geval niet redelijk om de omvang van de nalatenschap hierop aan te passen.

Hoewel in het geval van een wettelijke verdeling op de voet van art. 4:13 BW tussen de erfgenamen geen gemeenschap ontstaat, vertoont hun onderlinge rechtsverhouding in bepaalde opzichten daarmee wel een zekere verwantschap. Op deze grond wordt, m.i. terecht, uitgegaan van de mogelijkheid van analogische toepassing van art. 3:166 lid 3 BW, dat bepaalt dat op de rechtsbetrekking tussen de deelgenoten art. 6:2 BW van overeenkomstige toepassing is.22.De erfgenamen waarop de regeling van de wettelijke verdeling betrekking heeft, zijn bijvoorbeeld afhankelijk van elkaars medewerking bij het vaststellen van de omvang van de geldvorderingen (art. 4:15 lid 1 BW) en, indien daartoe wordt overgegaan, het opmaken van een boedelbeschrijving (art. 4:16 lid 1 BW). In dat verband kunnen de maatstaven van redelijkheid en billijkheid een (aanvullende) rol spelen. De noodzaak daarvan blijkt bijvoorbeeld uit de in art. 4:16 lid 4 BW geregelde inzage, inlichtingen- en medewerkingsplichten. Zonder een dergelijke bepaling, zouden deze plichten kunnen worden gebaseerd op de redelijkheid en billijkheid. Het oordeel wat de maatstaven van redelijkheid en billijkheid meebrengen, zal afhankelijk zijn van de omstandigheden van het geval en zal in ieder geval van een draagkrachtige motivering moeten zijn voorzien.

Ik kom nu toe aan een bespreking van de klachten van het middel.

Onderdeel 1 – verpanding irrelevant

Onderdeel 1 klaagt in twee subonderdelen over het oordeel van het hof in rov. 3.8.12.7.1- 3.8.12.7.6 en met name rov. 3.8.12.7.5 van de tussenbeschikking dat van beslissend belang is dat geen onduidelijkheid meer bestaat over de vraag of de vordering van [verzoekster] uit hoofde van de levensverzekering is verpand aan de hypothecaire geldverstrekker (Direktbank).

In de kern klaagt het onderdeel dat het hof heeft miskend dat de vordering van [verzoekster] op ASR uit hoofde van de levensverzekering buiten de nalatenschap valt, ongeacht een eventuele verpanding van deze vordering (subonderdeel 1.1), althans dat het oordeel onvoldoende (begrijpelijk) gemotiveerd is omdat niet blijkt en evenmin (zonder nadere motivering) valt in te zien waarom aan de eventuele verpanding ondanks het voorgaande (beslissende) betekenis toekomt (subonderdeel 1.2).

Deze klachten falen. Zij missen feitelijke grondslag, want zij berusten op een onjuiste lezing van de tussenbeschikking. De klachten hebben betrekking op de relevantie van een verpanding door [verzoekster] van de rechten uit haar verzekering aan Direktbank. Dit punt is verweven met de beoordeling in de eindbeschikking. Die beoordeling vond plaats na ontvangst van de in rov. 6.2 van de eindbeschikking genoemde informatie van ASR, waarmee duidelijk werd dat [verzoekster] voor haar deel van de polis verzekeringnemer en eerste begunstigde was. In de tussenbeschikking gaat het om een andere kwestie, namelijk dat geen onduidelijkheid meer bestaat aangaande het antwoord op de vraag “is er rechtsgeldig verpand voordat [verzoekster] c.s. verzekeringnemer/gerechtigde werd?” (zie ook rov. 3.18.12.7.3). Deze vraag is legitiem; zou de uitkering uit de levensverzekering (rechtsgeldig) verpand zijn, voordat [verzoekster] rechten aan die levensverzekering kon ontlenen, dan zou dat in beginsel betekenen dat die verpanding voorgaat.

Ik lees in subonderdeel 1.1 niet een afzonderlijke klacht dat het hof heeft miskend dat de aflossing van de hypothecaire schuld, die na de overlijdensdatum heeft plaatsgevonden door middel van de uitkering, niet van invloed is op de omvang van de nalatenschap en de geldvorderingen van de overige erfgenamen. Deze klacht is namelijk al opgenomen in subonderdeel 2.1. Indien subonderdeel 1.1 echter wel zo gelezen moet worden dat daarin wel een dergelijke klacht is opgenomen, dan geldt daarvoor hetgeen hierna bij subonderdeel 2.1 is vermeld.

Onderdeel 2 – omvang nalatenschap en geldvorderingen

Onderdeel 2 klaagt in zes subonderdelen over de rov. 6.5.3 tot en met 6.5.8 en rov. 6.19.1 van de eindbeschikking.

Subonderdeel 2.1 klaagt dat het hof heeft miskend dat een aflossing van de tot een nalatenschap behorende (hypothecaire) schuld na de overlijdensdatum niet van invloed is op de omvang van de nalatenschap en de op de voet van art. 4:13 lid 3 BW van rechtswege bestaande geldvorderingen. Met een (gedeeltelijke) aflossing van de nagelaten schuld door de echtgenoot gaat de schuld (gedeeltelijk) teniet, maar de omvang van de geldvorderingen verandert daardoor niet. Het argument daarvoor is dat in een andere opvatting (i) de overige erfgenamen niet hun deel in de schulden zouden dragen en (ii) de vorderingen zich overigens niet definitief zouden laten vaststellen (procesinleiding p. 10).

Deze klacht slaagt naar mijn mening. Als peilmoment voor het bepalen van de omvang van de geldvorderingen van de kinderen kan worden uitgegaan van het tijdstip onmiddellijk na het overlijden van de erflater.23.

Voor de goederen van de nalatenschap bepaalt art. 4:6 BW dat moet worden uitgegaan van de waarde op het tijdstip onmiddellijk na het overlijden van de erflater (waarbij geen rekening wordt gehouden met een vruchtgebruik dat daarop kan rusten). Deze bepaling verschaft duidelijkheid over wat het peilmoment is tegenover andere denkbare peilmomenten.24.Dit betekent dat latere mutaties van de waarde van de goederen die tot de nalatenschap behoren, buiten beschouwing blijven. Art. 4:6 BW bevat geen waarderingsmaatstaf.

Het ligt voor de hand om in beginsel hetzelfde peilmoment aan te nemen voor (de waarde van) de schulden die tot de nalatenschap behoren, dat wil zeggen “de schulden van de erflater die niet met zijn dood tenietgaan” als bedoeld in art. 4:7 lid 1 onder a BW. Voor schulden van de nalatenschap in verband met de kosten van de uitvaart, van vereffening of van executele (art. 4:7 lid 1 onder b, c en d BW), die na het overlijden van erflater ontstaan, zal uiteraard een ander peilmoment moeten worden aangehouden.Voor de schulden lijkt het normaliter niet nodig om de waarderingsmaatstaf te problematiseren, omdat schulden in beginsel zullen worden verdisconteerd voor hun nominale waarde.25.

In het peilmoment voor de waarde van de goederen en de schulden ligt besloten dat dit peilmoment ook geldt voor de samenstelling van de tot de nalatenschap behorende goederen en schulden.26.

Het hiervoor in 3.23.1 bedoelde peilmoment is veeleer een uitgangspunt dan een harde regel voor zover het gaat om de waardering van de goederen en de schulden die tot de nalatenschap behoren.27.De wet biedt partijen de ruimte om een ander peilmoment te kiezen. Indien de langstlevende echtgenoot en de kinderen overeenstemming kunnen bereiken over de waarde van de geldvorderingen van de kinderen, dan is tussen hen sprake van een vaststellingsovereenkomst. Het is mogelijk daarbij een andere peildatum te kiezen dan die van art. 4:6 BW, bijvoorbeeld de datum van ondertekening van de akte waarin de overeenstemming is neergelegd.28.Een dergelijke keuze doet niet af aan het principe dat de kinderen draagplichtig zijn voor de schulden van de erflater die vallen in de nalatenschap en belemmert evenmin dat de geldvorderingen worden vastgesteld.

Een aflossing van een hypothecaire schuld met een uitkering uit een levensverzekering zal feitelijk plaatsvinden na het in hiervoor in 3.23.1 bedoelde peilmoment. Dit brengt voor wat betreft de samenstelling van de tot de nalatenschap behorende goederen en schulden niet mee, dat de aflossing op de hypothecaire schuld per definitie geacht moet worden te hebben plaatsgevonden na dit peilmoment. Indien de bank begunstigde is en de uitkering met de hypotheekschuld verrekent, wordt ervan uitgegaan dat nog slechts de schuld na aftrek van de uitkering in de ontbonden wettelijke gemeenschap valt en de helft daarvan in de nalatenschap. Indien echter, zoals hier, de langstlevende echtgenoot begunstigde is en de uitkering in diens vermogen valt, wordt ervan uitgegaan dat de oorspronkelijke schuld in de ontbonden wettelijke gemeenschap valt en de helft daarvan in de nalatenschap (ook indien de langstlevende de uitkering gebruikt om op de hypotheekschuld af te lossen).29.De verklaring hiervoor is, denk ik, dat in het eerste geval de vermindering van de hypotheekschuld niet van invloed is op de onderlinge verhouding tussen de echtelieden nu zij geschiedt in het vermogen van de bank, terwijl dit in het tweede geval anders ligt.

Dit betekent dat er in beginsel van moet worden uitgegaan dat het bedrag van € 400.000 uit de levensverzekering, dat in het vermogen van [verzoekster] is gevallen (en dat pas vervolgens is aangewend ter aflossing van de hypothecaire schuld van € 650.000 aan Direktbank), buiten beschouwing moet worden gelaten bij de bepaling van de geldvorderingen van de kinderen op de voet van art. 4:15 lid 1 BW.

In het licht van het voorgaande meen ik dat subonderdeel 2.1 slaagt.

Subonderdeel 2.2 voert aan dat het hof heeft miskend dat de in rov. 6.5.5-6.5.7 in aanmerking genomen feiten en omstandigheden irrelevant zijn voor de omvang van de geldvorderingen, omdat zij onverlet laten dat de uitkering van ASR buiten de nalatenschap viel en de uitbetaling ervan aan de geldverstrekker na de overlijdensdatum de omvang van de nalatenschap en de geldvorderingen niet beïnvloedt. Het oordeel berust daarom op een onjuiste rechtsopvatting, althans is onvoldoende gemotiveerd.

Deze klacht slaagt in het voetspoor van subonderdeel 2.1. Ook indien men met het hof ervan uitgaat dat het verzuim van [verzoekster] om de verzekering te verpanden aan Direktbank de in rov. 6.5.6-6.5.7 bedoelde gevolgen zou hebben gehad – wat ik betwijfel, zie hiervoor in 3.8 −, dan kan dit hypothetische scenario naar mijn mening niet de gevolgtrekking dragen dat de uitkering van € 400.000 meetelt bij de bepaling van het saldo van de nalatenschap en de bepaling van de omvang van de geldvorderingen van de kinderen.

Subonderdeel 2.3 klaagt dat het hof in rov. 6.5.5-6.5.7 in strijd met art. 24 Rv de feitelijke grondslag van het verzoek van [verweerster 1] c.s. heeft aangevuld, omdat zij niet hebben aangevoerd dat (i) met de uitbetaling een schadevergoedingsvordering jegens de geldverstrekker is voldaan, (ii) dat [verzoekster] per saldo niet is benadeeld of (iii) dat met de uitbetaling aan de geldverstrekker aan een natuurlijke verbintenis is voldaan en dat (iv) daarom de aflossing van de hypothecaire schuld in de beschrijving van de nalatenschap en de vaststelling van de geldvorderingen van de erfgenamen zou moeten worden betrokken. Volgens het subonderdeel mocht het hof niet de aflossing van de hypothecaire schuld in aanmerking nemen bij de berekening van de omvang van de nalatenschap. Dit lag immers niet ten grondslag aan het verzoek van [verweerster 1] c.s. Partijen waren slechts in geschil over de vraag of de overlijdensuitkering tot de nalatenschap behoorde.

Ik stel voorop dat het hof in deze procedure herhaaldelijk om informatie heeft verzocht om het verzoek van [verweerster 1] c.s. en het verweer van [verzoekster] c.s. te kunnen beoordelen. Deze informatie is kennelijk met horten en stoten ter beschikking gekomen.30.Op basis van deze informatie heeft het partijdebat zich ontwikkeld en is het hof tot zijn uiteindelijke beoordeling gekomen.

[verweerster 1] c.s. hebben zich op het standpunt gesteld dat het bedrag van € 400.000 behoort te worden meegerekend bij het bepalen van de omvang van de nalatenschap. Zij hebben daartoe, ook na ontvangst van de brief van ASR (eindbeschikking rov. 6.2), in de kern betoogd dat erflater verzekeringnemer, verzekerde en begunstigde was en de verzekering rechtsgeldig aan Direktbank heeft verpand (eindbeschikking rov. 6.4).31.In het standpunt van [verweerster 1] c.s. ligt besloten dat het geschil over de vraag of de overlijdensuitkering tot de nalatenschap behoorde, mede zag op de vraag of de aflossing van de hypothecaire schuld in aanmerking moest worden genomen bij de berekening van de omvang van de nalatenschap. In zoverre slaagt subonderdeel 2.3 naar mijn mening niet.

Subonderdeel 2.3 slaagt naar mening wel voor zover het erover klaagt dat het hof in rov. 6.5.5-6.5.7 in strijd met art. 24 Rv de feitelijke grondslag van het verzoek van [verweerster 1] c.s. heeft aangevuld . [verzoekster] c.s. hebben zich op het standpunt gesteld dat het bedrag van € 400.000 niet behoort te worden meegerekend bij het bepalen van de omvang van de nalatenschap. Zij hebben daartoe in de kern betoogd dat [verzoekster] verzekeringnemer en begunstigde was van de op het leven van erflater afgesloten verzekering, en dat de rechten uit de verzekering in het (privé)vermogen van [verzoekster] vallen nu deze niet aan de Direktbank zijn verpand. Na ontvangst van de brief van ASR hebben [verzoekster] c.s. hun standpunt mede daarop gebaseerd (zie eindbeschikking rov. 6.3). Het hof is in zijn eindbeschikking kennelijk uitgegaan van de juistheid van de in de brief van ASR opgenomen informatie dat de rechten uit de verzekering in het (privé)vermogen van [verzoekster] vallen en niet aan de Direktbank zijn verpand (vgl. rov. 6.5.2-6.5.3). Het hof heeft het betoog van [verzoekster] c.s. in zoverre onderschreven. Het hof heeft daaraan echter niet de conclusie verbonden dat het standpunt van [verzoekster] moet worden gevolgd, maar daarentegen in rov. 6.5.5-6.5.7 beredeneerd waarom het standpunt van [verzoekster] c.s. niet kan worden aanvaard. [verweerster 1] c.s. hebben niet (subsidiair) een betoog als bedoeld in rov. 6.5.5-6.5.7 van de eindbeschikking aan hun standpunt ten grondslag gelegd, voor het geval dat zou moeten worden uitgegaan van de juistheid van de informatie in de brief van ASR.

Op zichzelf is denkbaar dat het hof, doorredenerend op basis van de gestelde en gebleken feiten, tot de conclusie komt dat een rechtsregel – mijns inziens heeft het hof zijn oordeel gebaseerd op de maatstaven van redelijkheid en billijkheid (zie hiervoor in 3.15.1) − meebrengt dat een standpunt van een partij moet worden verworpen.32.Indien het verworpen standpunt van verweerder (hier: [verzoekster] c.s.) is, kan de verwerping van het verweer tot gevolg hebben dat de vordering of het verzoek toewijsbaar is. Daarvoor is dan wel vereist dat hetgeen aan de vordering of het verzoek ten grondslag is gelegd, voldoende is om die vordering of dat verzoek toe te wijzen. : Aan dit vereiste is hier niet voldaan. Daarom heeft het hof m.i. in zoverre in strijd met art. 24 Rv de feitelijke grondslag van het verzoek van [verweerster 1] c.s. aangevuld.

De subonderdelen 2.4, 2.5 en 2.6 klagen over elementen van de redenering van het hof in rov. 6.5.7 en 6.5.8. Nu de subonderdelen 2.1 en 2.2 slagen, behoeven deze subonderdelen geen behandeling. Ik merk er ten overvloede het volgende over op.

Subonderdeel 2.4 bestrijdt ten eerste de overweging (in rov. 6.5.7) dat de bank schade zou hebben geleden indien de bank het bedrag van € 400.000 als onverschuldigd aan ASR zou hebben moeten terugbetalen. Het argument van het subonderdeel is dat niet is gesteld of gebleken dat de aflossingsverplichtingen niet kunnen worden nagekomen of dat de bank onvoldoende verhaalsmogelijkheden heeft. Dit argument gaat er m.i. aan voorbij dat de verpanding van de verzekering erop was gericht dat de schuld aan de bank bij overlijden van erflater met een bedrag van € 400.000 zou worden afgelost. De aflossingscapaciteit en het eventuele verhaalsrisico zou daarna een lagere schuld betreffen.

Het subonderdeel bestrijdt ten tweede de gedachte dat de betaling van ASR valt aan te merken als nakoming van haar verbintenis jegens [verzoekster] .Het subonderdeel mist in dit opzicht feitelijke grondslag, omdat het hof hiervan niet is uitgegaan. Overigens had mijns inziens wel voor de hand gelegen dat de betaling door ASR aan Direktbank was aangemerkt als nakoming door ASR van haar verbintenis jegens [verzoekster] nu deze betaling achteraf door [verzoekster] is bekrachtigd (zie hiervoor in 3.8). De verzekeraar had daarom weliswaar niet aan de begunstigde kunnen tegenwerpen dat zij jegens de geldverstrekker verplicht was tot schadevergoeding, maar wel dat sprake was van bevrijdende betaling.

Subonderdeel 2.5 is gericht tegen rov. 6.5.8. Het subonderdeel klaagt terecht over de overweging dat aanpassing van de nalatenschap met het bedrag van € 400.000 niet tot nadeel van [verzoekster] leidt nu met de uitbetaling van dat bedrag aan Direktbank een verplichting van [verzoekster] jegens geldverstrekker Direktbank is ingelost. Het gaat er niet om of het gegeven dat de uitkering is gebruikt voor de gedeeltelijke aflossing van de schuld, betekent dat [verzoekster] daarmee heeft voldaan aan een verplichting jegens Direktbank (kennelijk de verplichting om te gaan verpanden; het hof gaat aan het slot van rov. 6.5.8 in op de verplichting om de schuld af te betalen). Het gaat erom wat dit gegeven betekent voor de bepaling van het saldo van de nalatenschap en de omvang van de geldvorderingen. Dáárvoor kan dit gegeven gevolgen hebben, doordat de betaling indirect mede ten goede aan de erfgenamen kan komen (zie hiervoor in 3.7.2). In dit klacht wordt dit laatste aangemerkt als ‘benadeling van [verzoekster] ’.

Voorts klaagt het subonderdeel over de overweging “welke nakoming minstens te duiden valt als nakoming van een natuurlijke verbintenis als bedoeld in artikel 6:3 e.v. BW jo artikel 6:203 BW”.Ik zie hierin geen oordeel dat dragend is voor de beslissing van het hof. Gaat het echter wel om een dragend oordeel, dan slaagt de klacht dat deze overweging onvoldoende begrijpelijk is. Zonder nadere motivering, die ontbreekt, valt niet in te zien op welke natuurlijke verbintenis het hof doelt.

Subonderdeel 2.6 klaagt over de slotzin van rov. 6.5.8. Weliswaar is deze overweging door het hof uitdrukkelijk ten overvloede gegeven, maar nu de motivering die in de voorgaande overwegingen van rov. 6.5.8 is gegeven geen stand houdt (gezien het slagen van subonderdeel 2.5), bestaat er belang bij een bespreking van deze klacht.

De klacht komt er in de kern op neer dat zonder nadere motivering niet valt in te zien dat het gegeven dat de schuld aan Direktbank, die [verzoekster] voor de helft aanging, gedeeltelijk is voldaan, maakt dat er grond bestaat om de geldvorderingen van de kinderen vast te stellen met inachtneming van de verminderde schuld.Ik begrijp de klacht aldus dat zij doelt op de wijze waarop het hof de verminderde schuld in acht heeft genomen bij het vaststellen van de geldvorderingen van de kinderen, namelijk voor € 400.000 op de in rov. 6.19.1 bedoelde wijze. Zo opgevat, slaagt de klacht. Het is niet uitgesloten dat de geldvorderingen van de kinderen moeten worden vastgesteld met inachtneming van de verminderde schuld, maar daartoe zijn nadere overwegingen nodig over de mate waarin en de grondslag waarop dat dient te gebeuren.

Slotsom

De slotsom is dat het cassatieberoep niet-ontvankelijkheid is voor zover dat is ingesteld tegen [belanghebbende 3] in diens hoedanigheid van executeur. Voorts slagen de subonderdelen 2.1, 2.2, 2,5 en 2.6 van het middel. De eindbeschikking van het hof dient te worden vernietigd en de zaak dient te worden verwezen naar een ander gerechtshof ter verdere behandeling en beslissing.