HR, 22-11-2011, nr. 10/04001

Het Gerechtshof te Amsterdam heeft verdachte op 9 december 2009 wegens ‘zware mishandeling’ veroordeeld tot een voorwaardelijke gevangenisstraf voor de duur van één maand met een proeftijd van twee jaar en tot een taakstraf voor de duur van honderd uur. Voorts heeft het hof de vordering van de benadeelde partij toegewezen en een schadevergoedingsmaatregel opgelegd, zoals bepaald in het arrest.

Mr. R.H. Wormhoudt, advocaat te Amsterdam, heeft namens verdachte beroep in cassatie ingesteld en een schriftuur ingezonden, houdende één middel van cassatie.

Het middel klaagt dat het hof een beroep op noodweer onvoldoende gemotiveerd heeft verworpen.

Ten laste van verdachte is bewezenverklaard dat

De bewezenverklaring berust op de volgende bewijsmiddelen:

Het hof heeft het namens verdachte gedane beroep op noodweer als volgt samengevat en verworpen:

De verklaring van verdachte waarop het hof zich in bovenstaande overweging heeft gebaseerd luidt, voor zover hier van belang, als volgt:

Volgens de steller van het middel heeft het hof door louter te overwegen dat verdachte weg had kunnen lopen de verwerping van het beroep op noodweer onvoldoende met redenen omkleed. Ten eerste zou het oordeel dat verdachte de mogelijkheid had om zich van de plek des onheils te verwijderen niet worden gedragen door de feiten en omstandigheden waarop het hof de verwerping van het beroep heeft gebaseerd. Daaruit zou juist volgen dat er sprake was van een reeks in elkaar overlopende acties van het slachtoffer en reacties van verdachte, die verdachte geen ruimte liet om zich te herpakken, zich te bezinnen op eventuele verdere reacties en weg te lopen.

Ten tweede zou het hof ten onrechte zijn voorbijgegaan aan de lijn die zich aftekent in de rechtspraak van de Hoge Raad, dat het enkele feit dat een verdachte zich door verwijdering aan een ogenblikkelijke wederrechtelijke aanranding had kunnen onttrekken niet zonder meer in de weg staat aan het slagen van een beroep op noodweer.

Ik stel voorop dat indien door of namens de verdachte een beroep is gedaan op noodweer, de rechter moet onderzoeken of het begane feit was geboden door de noodzakelijke verdediging van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen een ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding of onder omstandigheden een onmiddelijke dreigend gevaar voor zo een aanranding.1. Dit vereist onder meer dat de verdachte heeft gehandeld uit verdedigingswil. Onder noodweer valt derhalve niet het inzetten van een directe tegenaanval op een belager, op het moment dat er geen sprake (meer) is van een (dreigende) ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.2.

Uit de jurisprudentie blijkt dat de vraag of een feit als geboden in de hierboven bedoelde zin kan worden aangemerkt, indien de verdachte een gelegenheid om zich door verwijdering aan de aanranding te onttrekken onbenut heeft gelaten, niet in algemene zin is te beantwoorden. Het komt aan op de omstandigheden van het geval.3. Daarvan hangt af of van verdachte gevergd zou kunnen worden dat hij zich aan de aanranding onttrok.

De Hoge Raad heeft recent nog arrest gewezen in een zaak waarin deze vraag speelde.4. Het betrof in die zaak een vechtpartij van de verdachte en zijn broer met drie andere mannen. De feitelijke gang van zaken is onduidelijk gebleven en het hof heeft niet kunnen vaststellen welke partij de aanval heeft geopend. Het hof verwierp het noodweerberoep van de verdachte, overwegende dat niet aannemelijk is geworden dat er sprake was van een noodweersituatie — want geen noodzaak tot verdediging — omdat de verdachte en zijn broer voor de winkel van de verdachte stonden toen zij de latere slachtoffers zagen aankomen en zij de confrontatie hadden kunnen vermijden door zich in de winkel terug te trekken. De Hoge Raad achtte 's hofs kennelijke oordeel dat onder de gegeven omstandigheden van de verdachte mocht worden gevergd dat hij zich aan de confrontatie zou onttrekken, zonder nadere motivering, die ontbreekt, ontoereikend gemotiveerd.

Ook interessant in dit verband is de zaak die leidde tot HR 6 oktober 2009, NJ 2010, 301 m.nt. Borgers. In die zaak verwierp het hof het beroep op noodweer omdat de verdachte, toen hij bij een bushokje een klap in het gezicht kreeg van het latere slachtoffer, zich aan de verdere confrontatie met het latere slachtoffer en diens vriend had kunnen en moeten onttrekken. Daarbij overwoog het hof, op basis van de vaststelling dat de overige jongens uit de groep rond het latere slachtoffer nog op enige afstand stonden en aanstalten maakten om richting het bushokje te lopen, dat niet aannemelijk is geworden dat die jongens zo dicht waren genaderd dat vluchten onmogelijk was. Naar het oordeel van de Hoge Raad behoeft dit oordeel nadere motivering, omdat het tegendeel niet zonder uit de gebezigde bewijsmiddelen kan volgen, terwijl de afstand tussen die overige jongens en de verdachte op het moment dat hij werd geslagen niet is gepreciseerd. Aldus is mogelijkheid opengebleven dat de situatie voor de verdachte dermate bedreigend was, dat weglopen voor hem onder de gegeven omstandigheden niet als een reëel alternatief kon worden beschouwd. Daarbij, oordeelde de Hoge Raad, heeft het hof zijn kennelijke oordeel dat van de verdachte ook mocht worden gevergd om te vluchten niet nader gemotiveerd.

Ik deel de opvatting van de Hullu dat voor de aanvaarding van een beroep op noodweer niet is vereist dat de verdachte een optimale, maar dat hij een redelijke oplossing heeft gekozen.5. Met betrekking tot het vluchtvereiste betekent dit dat een noodweerberoep niet kan worden verworpen met de motivering dat verdachte zich aan de aanranding had kunnen onttrekken en dat dus ook had moeten doen. Mijns inziens gaat de vraag of gevergd kan worden dat de verdachte zich aan de aanranding onttrok vooraf aan de vraag of vluchten überhaupt mogelijk was.6.

In de onderhavige zaak heeft het hof vastgesteld dat verdachte met een kopje in zijn hand heeft uitgehaald op het moment dat hij zich had ontworsteld aan de greep om zijn keel door het latere slachtoffer en hij achterwaarts liep omdat hij zag dat het latere slachtoffer hem wilde slaan. Op grond hiervan heeft het hof geoordeeld dat verdachte, die dus de ruimte had om zich te bevrijden uit de greep van het latere slachtoffer en naar achteren te lopen, weg had kunnen lopen in plaats van naar het slachtoffer uit te halen. Voorts heeft het hof kennelijk geoordeeld dat van verdachte onder de gegeven omstandigheden ook mocht worden verlangd dat hij de mogelijkheid om te vluchten benutte en zich uit de voeten maakte. Dit oordeel heeft het hof echter niet gemotiveerd. Mede in aanmerking genomen dat verdachte het slachtoffer heeft geslagen, terwijl verder geweld van diens kant nog dreigde, maakt dit de verwerping van het verweer zonder nadere motivering, die ontbreekt, niet zonder meer begrijpelijk. Het middel slaagt derhalve.

Het middel slaagt. Ambtshalve heb ik geen grond aangetroffen die tot cassatie aanleiding behoort te geven.

Deze conclusie strekt ertoe dat de Hoge Raad het bestreden arrest zal vernietigen en de zaak zal terugwijzen naar het Gerechtshof te Amsterdam teneinde op het bestaande hoger beroep opnieuw te worden berecht en afgedaan.

De Procureur-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden