HR, 26-06-2015, nr. 14/02738

Avis richt vier klachten tegen het oordeel dat zij niet heeft voldaan aan haar uit art. 7:658 BW voorvloeiende stelplicht. Samengevat houden de middelonderdelen 1.a en 1.b in dat het hof heeft miskend dat bij een eenvoudige handeling als het stofzuigen van een bestelbus, welke handeling niet kan worden aangemerkt als een risicovolle bezigheid en waaraan geen bijzonder gevaar is verbonden, artikel 7:658 BW de werkgever niet verplicht tot het geven van instructies, noch tot het treffen van andere veiligheidsmaatregelen ter voorkoming van het struikelen over de stofzuigerslang. Indien het hof (stilzwijgend) ervan is uitgegaan dat aan het stofzuigen wél een relevant gevaar was verbonden, is dat oordeel zonder een nadere toelichting onbegrijpelijk.

Onderdeel 1.c voegt hieraan de klacht toe dat art. 3.11 Arbeidsomstandighedenbesluit weliswaar bepaalt dat vloeren van arbeidsplaatsen zoveel mogelijk vrij moeten zijn van oneffenheden en gevaarlijke hellingen, maar dat de stoeprand waarop de werknemer is gevallen, niet een oneffenheid is zodanig dat deze een relevant gevaar voor werknemers opleverde, ter voorkoming waarvan de werkgeefster maatregelen had moeten nemen. Uit de aard der zaak was het voor Avis niet mogelijk, de openbare weg vrij te maken van deze stoeprand. Onderdeel 1.d richt zich in het bijzonder tegen de overweging over aandacht die tijdens de stageperiode is gevraagd voor de persoonlijkheid van deze werknemer, voor het geval dat deze omstandigheid heeft bijgedragen tot het oordeel dat Avis gehouden was tot het nemen van veiligheidsmaatregelen.

Het leerstuk van de werkgeversaansprakelijkheid is in belangrijke mate in de rechtspraak ontwikkeld. Uit artikel 7:685 lid 1 BW vloeit voort dat de werkgever voor het verrichten van arbeid zodanige maatregelen treft en aanwijzingen geeft als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Deze bepaling veronderstelt ‘een hoog veiligheidsniveau van de betrokken werkruimte, werktuigen en gereedschappen alsmede van de organisatie van de werkzaamheden (…)’7.. Niet spoedig wordt aangenomen dat de werkgever aan deze zorgplicht heeft voldaan8.. Deze voor de werkgever strenge norm hangt samen met de bevoegdheid van de werkgever om aan de werknemer aanwijzingen te geven ter zake van de uitoefening van diens werkzaamheden en om te bepalen op welke plaats, onder welke omstandigheden en met welke hulpmiddelen de werknemer moet werken9..

De norm van art. 7:658 lid 1 wordt meer concreet ingevuld door regelgeving op het gebied van de arbeidsomstandigheden10.. Zoals de Hoge Raad heeft overwogen in HR 12 december 2008, reeds aangehaald, rov. 3.5.2, heeft de wetgever voor ogen gestaan dat materieel geen onderscheid bestaat tussen enerzijds de (publiekrechtelijke) zorgplicht van de werkgever zoals die is omschreven in art. 3 lid 1 van de Arbeidsomstandighedenwet en anderzijds de civielrechtelijke zorgplicht11.. Daarbij geldt dat het niet naleven van een bepaalde regel niet altijd tot aansprakelijkheid voor de werkgever behoeft te leiden12.en, andersom, dat het naleven van een bepaalde publiekrechtelijke regel de werkgever niet steeds vrijwaart van aansprakelijkheid13.. Dit wordt beoordeeld in het licht van alle omstandigheden van de zaak14.. Desalniettemin is duidelijk dat aan publiekrechtelijke normen ten aanzien van de arbeidsomstandigheden een ver gaande reikwijdte wordt toegekend15.. Collega De Vries Lentsch-Kostense merkte hierover op, dat wanneer het gaat om voorschriften die bescherming beogen te bieden tegen een specifiek gevaar dat zich in casu heeft gerealiseerd, het verzuim een dergelijk voorschrift na te leven de werkgever zwaar zal kunnen worden aangerekend; alsdan zal hem in beginsel slechts de mogelijkheid resten aan te tonen dat naleving van het voorschrift het ongeval niet had kunnen voorkomen16..

Voor het overige zijn de omstandigheden van het geval bepalend voor wat van de werkgever kan worden gevergd. De Hoge Raad heeft ook in dit verband aansluiting gezocht bij de zogenaamde ‘kelderluikcriteria’17.. Van belang is: ‘met welke mate van waarschijnlijkheid de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid en voorzichtigheid kan worden verwacht, de hoegrootheid van de kans dat daaruit ongevallen ontstaan, de ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben en de mate van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen’18.. Voor zover het niet mogelijk is op voldoende effectieve wijze preventieve maatregelen te nemen, dient de werkgever op voldoende effectieve wijze voor gevaar te waarschuwen19.. De werkgever dient daarbij rekening te houden met het ervaringsfeit dat werknemers tijdens hun werk niet steeds de vereiste zorg in acht nemen. Dat betekent dat de werkgever niet steeds kan volstaan met het geven van instructies of het ter beschikking stellen van veilige werktuigen: hij zal eveneens toezicht moeten houden20.. Wel heeft een werknemer een eigen verantwoordelijkheid, die met zich meebrengt dat, wanneer de werkgever afdoende veiligheidsmaatregelen heeft genomen, van de werknemer mag worden verwacht dat hij van de voorgeschreven middelen gebruik maakt21..

De zorgplicht van de werkgever is niet onbegrensd. Art. 7:658 BW beoogt geen absolute waarborg te scheppen voor bescherming tegen gevaar. Er kan sprake zijn van schade die thuis hoort in de risicosfeer van de werknemer. Men spreekt in dit verband wel van ‘huis-, tuin- en keukenongevallen’, ‘alledaagse gevaren’, ‘algemeen bekende gevaren’, ‘ongelukkige samenloop van omstandigheden’, of van het in acht nemen van ‘de normale voorzichtigheid’ door de werknemer22.. Het kan dus zo zijn dat, in gegeven omstandigheden, een werkgever geen specifieke maatregelen behoeft te nemen tegen het gevaar van ontstaan van letsel bij: het smeren van broodjes met een scherp mes23.; het uitglijden op een natte vloer24.; het vallen door een gat in een dak25.; het verliezen van het evenwicht bij het schoonmaken van een koffievlek26.; het van een magazijn pakken van een doos met een daartoe niet bijzonder geschikt trapje27.; het dichtklappen van een laaddeur van een vrachtwagen door harde wind28.; of het uitglijden over een gemorste plas koffie op een trap29..

Het systeem van art. 7:658 BW brengt met zich mee dat een werknemer die zijn werkgever aansprakelijk wil stellen voor een hem overkomen ongeval, ermee kan volstaan te stellen, en zo nodig te bewijzen, dat dit ongeval hem is overkomen in de uitoefening van zijn werkzaamheden en dat hij daardoor schade heeft geleden30.. Behoudens gevallen van opzet of bewuste roekeloosheid kan een werkgever aan zijn aansprakelijkheid ontsnappen door te stellen, en zo nodig te bewijzen, dat hij heeft voldaan aan zijn plicht om zodanige veiligheidsmaatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat zijn werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Wanneer de werkgever daarin niet slaagt, is daarmee in beginsel het oorzakelijk verband tussen de schending van zijn zorgplicht en de gerealiseerde schade gegeven, tenzij de werkgever kan aantonen dat ook de maatregelen die hij redelijkerwijs had kunnen nemen het ongeval niet zouden hebben voorkomen31..

Ik keer terug naar het cassatiemiddel. Avis stelt voorop dat art. 7:658 BW niet beoogt een absolute waarborg te scheppen en voert aan dat de enkele omstandigheid dat een werkgever rekening ermee moet houden dat een werknemer niet steeds de wenselijke voorzichtigheid in acht neemt, nog niet meebrengt dat een werkgever dient te waarschuwen en/of specifieke instructies dient te geven ter voorkoming van een algemeen bekend gevaar32.. Nu het hof tot uitgangspunt had behoren te nemen33.dat het stofzuigen van een bestelbus op zich geen risicovolle, laat staan een gevaarlijke, bezigheid is en ook overigens geen bijzonder gevaar in zich bergt, is Avis van mening dat zij geen voorzorgsmaatregelen behoefde te nemen.

Het hof heeft in rov. 4.6 voorop gesteld dat art. 7:658 BW niet een absolute waarborg biedt ter voorkoming van ieder algemeen bekend gevaar, maar van de werkgever die maatregelen vergt welke redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Dat impliceert het oordeel dat een werkgever geen waarschuwing behoeft te geven ter voorkoming van ieder algemeen bekend gevaar.

Het hof heeft zijn oordeel niet gebaseerd op het oordeel dat stofzuigen in het algemeen of specifiek het stofzuigen van een bestelbusje een (bijzonder) gevaar mee brengt waartegen de werkgever maatregelen zou moeten nemen. Het hof heeft zijn oordeel toegespitst op het hoogteverschil bij de stoeprand. Het hof heeft in rov. 4.7 overwogen dat van een werkgever mag worden verwacht dat hij de werklocatie zodanig inricht dat deze geschikt is om schoonmaakwerkzaamheden in te verricht en dat, zo dat niet mogelijk is, de werknemers worden geïnstrueerd hoe zij die werkzaamheden zo veilig mogelijk kunnen verrichten. Het eerste vereiste houdt volgens het hof mede in dat werknemers op een ondergrond van gelijk niveau kunnen werken. Het tweede betekent dat Avis – als zij, naar eigen zeggen, het hoogteverschil (de stoeprand) niet kan wegnemen − maatregelen had behoren te nemen ten einde te voorkomen dat een werknemer door het niveauverschil schade lijdt. Het hof heeft vastgesteld dat Avis in wezen aan de werknemers zelf overliet hoe zij de busjes wilden schoonmaken: in de werkplaats of daarbuiten. Nu Avis niets heeft gesteld omtrent enige door haar genomen veiligheidsmaatregel34., kon het hof tot zijn oordeel komen dat Avis niet aan haar stelplicht heeft voldaan. Dat oordeel geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting en is toereikend gemotiveerd. De onderdelen 1.a en 1.b falen om deze redenen.

Onderdeel 1.c klaagt dat het oordeel ontoereikend is gemotiveerd waar het gaat om de verplichtingen van Avis met betrekking tot het niveauverschil op de begane grond. Volgens Avis verlangt art. 3.11 Arbeidsomstandighedenbesluit, waarop het hof dit oordeel kennelijk heeft gebaseerd, slechts dat arbeidsplaatsen “zo veel mogelijk” vrij van oneffenheden zijn. Volgens Avis is een stoeprand niet aan te merken als een “oneffenheid” die een bijzonder gevaar oplevert waartegen de werkgever ingevolge art. 3.11 Arbeidsomstandighedenbesluit veiligheidsmaatregelen dient te nemen.

Uit het arrest blijkt niet dat het hof van oordeel zou zijn dat Avis de stoeprand moet weghalen. Wel heeft het hof – kennelijk in aansluiting op art. 3.11 Arbeidsomstandighedenbesluit, waarop namens de werknemer een beroep was gedaan − gewicht toegekend aan de regel dat werkgevers zo veel mogelijk moeten zorgdragen dat de arbeid wordt verricht op een vloer die vrij is van oneffenheden. Ook wanneer niveauverschillen in de ondergrond tot de normale werkomstandigheden behoren, neemt dit niet de plicht van de werkgever weg om die maatregelen te nemen welke redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat een werknemer als gevolg van het niveauverschil schade lijdt: men denke bijvoorbeeld aan waarschuwingen als: “Pas op afstap”, “Stoot niet uw hoofd” e.d.35.. Een werkgever moet daarbij rekening houden met het algemene ervaringsfeit dat ook ervaren en met de desbetreffende werkomstandigheden bekende werknemers niet steeds de noodzakelijke voorzichtigheid zullen betrachten.

Uit de feiten heeft het hof klaarblijkelijk afgeleid dat het schoonmaken van een busje op deze ongelijke ondergrond een onwenselijke situatie is, die een veiligheidsmaatregel van de werkgever vergde. Dat oordeel geeft geen blijk van een onjuiste rechtsopvatting. Het uiteenlopen van het oordeel van de eerste en van de tweede rechter in deze zaak toont dat het hier gaat om een geval waarover in redelijkheid verschillend kan worden geoordeeld, maar het blijft een waardering van de feiten waarvan de juistheid in cassatie niet kan worden getoetst. Hiermee faalt onderdeel 1.c.

Middelonderdeel 1.d treft geen doel. De overweging dat reeds in de stageperiode aandacht was gevraagd voor de persoonlijkheid van de werknemer (bedoeld zal zijn: de gestelde lichte beperking van de verstandelijke vermogens36.) en dat dit voor Avis een extra zorgplicht meebracht ten aanzien van het geven van instructies, is niet onbegrijpelijk. De kantonrechter heeft dit opgevat als instructies over het gebruik van de stofzuiger en de wijze van schoonmaken (rov. 4.9 Rb). Het hof heeft, naar aanleiding van hetgeen in hoger beroep was aangevoerd, de nadruk gelegd op het hoogteverschil ter plaatse van de val, met de gevolgen voor de pols waarop de werknemer viel. Bij die lezing is geenszins onbegrijpelijk wat het hof bedoelt, namelijk dat de werkgever bij het geven van instructies of waarschuwingen voor het hoogteverschil er extra op moet letten of deze instructies en waarschuwingen door de werknemer goed zijn begrepen. In de redenering van het hof had Avis hoe dan ook onvoldoende instructies gegeven en heeft deze overweging dus het karakter van een overweging ten overvloede.

Onderdeel 2, gericht tegen de overwegingen die voortbouwen op het in onderdeel 1 bestreden oordeel en tegen het dictum, behoeft na het voorgaande geen afzonderlijke bespreking meer.

De conclusie strekt tot verwerping van het beroep.

De Procureur-Generaal bij de

Hoge Raad der Nederlanden,

a. – g.