BenGH, 11-02-2011, nr. A 2010/6

Deze zaak heeft betrekking op de termijnen die worden bepaald door de rechter die een dwangsom oplegt, de ‘dwangsomrechter’, waarover het Hof van Cassatie van België, in een arrest van 24 december 2009 (A.R. C.09.0064.N), drie prejudiciële vragen stelt.

Uit dit arrest en de stukken waarop het Hof van Cassatie vermocht acht te slaan blijkt wat volgt.

De verweerder werd bij vonnis van 7 december 2004 van de correctionele rechtbank te Hasselt, strafrechtelijk veroordeeld wegens inbreuken op de stedenbouwreglementering en tot herstel als volgt: ‘Beveelt voor wat betreft het perceel, gelegen te Zonhoven, het herstel van de plaats in de oorspronkelijke toestand, hetgeen impliceert de complete afbraak van de houten constructie, het verwijderen van de verdeelautomaten en de verhoging uit klinkers en dit binnen een periode van drie maanden nadat huidig vonnis in kracht van gewijsde getreden is en beslist dat het college van burgemeester en schepenen of de gemachtigde ambtenaar, ingeval het vonnis niet wordt ten uitvoer gelegd, daarin op kosten van de beklaagde kan voorzien’. Veroordeelt beklaagde daarenboven ‘tot een dwangsom van 75 euro per dag vertraging bij niet uitvoering van huidig vonnis binnen de gestelde termijn’.

Dit vonnis is in kracht van gewijsde getreden na verloop van 15 dagen vanaf 7 december 2004. Het werd aan de verweerder betekend op 14 maart 2005.

Volgens een proces-verbaal van 12 mei 2005 van de diensten van de eiser was het herstel van de plaats op die datum volledig uitgevoerd.

De eiser liet bevel betekenen aan de verweerder op 7 september 2005 ‘voor een totaal aan voorgehouden verbeurde dwangsommen van 3.675 euro, voor de periode van 23 december t.e.m. 11 mei 2005, hetzij 49 dagen’. Er volgde nog uitvoerend beslag bij exploot van 2 maart 2006.

Tegen deze executiedaden werd door de verweerder verzet aangetekend voor de beslagrechter in eerste aanleg, die het verzet inwilligde.

Deze beslissing werd door het bestreden arrest van het hof van beroep te Antwerpen van 10 juni 2008 bevestigd.

Bij voormeld arrest van 24 december 2009 stelt het Hof van Cassatie vast dat het cassatiemiddel, dat een schending aanvoert van, o.m., het artikel 1385bis, derde en vierde lid, van het (Belgische) Gerechtelijk Wetboek, welk artikel overeenstemt met artikel 1, lid 3 en lid 4, van de Eenvormige Beneluxwet betreffende de dwangsom, een uitlegging vereist van deze bepaling. Deze rechtsregel is gemeen aan België, Luxemburg en Nederland in de zin van artikel 1 van het Verdrag van 31 maart 1965 betreffende de instelling en het statuut van het Benelux-Gerechtshof.

Na de vaststelling dat de (nationale) wettelijke bepalingen inzake stedenbouw niet afwijken van de gemeenrechtelijke bepalingen inzake de dwangsom, oordeelt het Hof van Cassatie dat de noodzakelijkheid van een beslissing over de uitlegging van de rechtsregel vervat in artikel, 1, lid 3 en lid 4, van de Eenvormige Beneluxwet, het Hof noopt prejudiciële vragen aan het Benelux-Gerechtshof over te leggen.

Overeenkomstig artikel 6.2 van het Verdrag van 31 maart 1965 betreffende de instelling en het statuut van het Benelux-Gerechtshof verzoekt het Hof van Cassatie derhalve het Benelux-Gerechtshof de volgende vragen tot uitlegging van deze in artikel 1, lid 3 en lid 4, van de Eenvormige Beneluxwet bevatte en aan België, Luxemburg en Nederland gemene rechtsregel, als bedoeld bij artikel 1 van het eerst genoemde verdrag, te willen beantwoorden:

Het artikel 1, lid 3, van de Eenvormige Beneluxwet betreffende de dwangsom bepaalt: ‘De dwangsom kan niet worden verbeurd voor de betekening van de uitspraak waarbij ze is vastgesteld’. Lid 4 bepaalt: ‘De rechter kan bepalen dat de veroordeelde pas na verloop van een zekere termijn de dwangsom zal kunnen verbeuren’.

Het Hof van Cassatie steunt zijn redengeving uitdrukkelijk op de arresten van het Benelux-Gerechtshof van 25 juni 20021.: de termijn die de rechter toekent voor de uitvoering van de hoofdveroordeling (uitvoeringstermijn) en de termijn gedurende dewelke volgens de beslissing van de rechter de dwangsom niet is verbeurd (of ‘délai de grâce’2., of respijttermijn) zijn van verschillende juridische aard en strekking.

De eerste termijn (uitvoeringstermijn) is bedoeld om aan de schuldenaar de gelegenheid te geven de tegen hem uitgesproken veroordeling na te komen, zodat de schuldenaar binnen deze termijn geen dwangsom kan verbeuren, daar de dwangsom slechts kan worden opgelegd voor het geval de hoofdveroordeling niet of niet tijdig wordt nagekomen, terwijl de tweede termijn (respijttermijn) ertoe strekt de schuldenaar nog enige tijd te geven de veroordeling na te komen zonder dat de niet-nakoming de verbeurte van een dwangsom tot gevolg heeft3..

De betekening heeft tot doel ter kennis van de schuldenaar te brengen dat de schuldeiser nakoming van de rechterlijke uitspraak verlangt en dat de schuldenaar mitsdien ook ervan op de hoogte gesteld moet worden dat de dwangsomrechter hem nog een bepaalde termijn heeft vergund om aan de veroordeling te voldoen voordat een dwangsom wordt verbeurd en daaruit volgt dat de termijn als bedoeld in artikel 1, vierde lid, van de Eenvormige Wet pas ingaat op het moment van de betekening van de uitspraak waarbij de dwangsom is bepaald4..

Er is dus een duidelijk onderscheid tussen een uitvoeringstermijn en een respijttermijn.

Het cassatiearrest verwijst ook naar het arrest van het Benelux-Gerechtshof van 16 december 20045.. Dit arrest beslist wat volgt.

Behoudens de betekening van de uitspraak waarbij zij is vastgesteld, behoeft de schuldeiser van de dwangsom niets te ondernemen om de dwangsom te laten verbeuren. Zodra de termijn waarbinnen de dwangsom niet kan worden verbeurd, voorbij is, gaat het enkel nog om de niet-naleving van de hoofdveroordeling door de schuldenaar van de dwangsom, dit wil zeggen om de inbreuk op de rechterlijke uitspraak die de dwangsom oplegt. De rechter die een dwangsom oplegt heeft de vrijheid aan de dwangsomveroordeling al dan niet een respijttermijn als bedoeld in artikel 1, lid 4 van de Eenvormige Wet te verbinden6..

Met de eerste vraag wenst het Hof van Cassatie te weten of de rechter die een hoofdveroordeling uitspreekt en die hierbij enkel een uitvoeringstermijn bepaalt en een dwangsom oplegt per dag vertraging in de uitvoering, daardoor meteen (of ‘noodzakelijk en tevens’7.) een respijttermijn voor de verbeurte van de dwangsom bepaalt.

Gezien de verschillende juridische aard en strekking van beide termijnen, zoals bepaald door de voormelde arresten van 25 juni 2002 van het Benelux-Gerechtshof, is deze vraag niet zonder belang.

Deze vraag lijkt me evenwel ontkennend te moeten worden beantwoord.

In deze arresten heeft het Benelux-Gerechtshof immers voor recht gezegd dat de termijn die de dwangsomrechter aan de veroordeelde verleent om een hoofdveroordeling uit te voeren naar zijn aard geen termijn is in de zin van artikel 1, lid 4, van de Eenvormige Wet8.. Dit is dus geen respijttermijn die de rechter al dan niet kan opleggen. Het opleggen van een respijttermijn is overigens geen vanzelfsprekendheid. Het toekennen ervan behoort tot de modaliteiten van de dwangsom waarover de rechter onaantastbaar oordeelt9..

Dat de rechter een termijn voor de uitvoering van de hoofdveroordeling kan of moet verlenen wordt niet bepaald door de Eenvormige Wet, dan wel door het nationale recht (zoals, te dezen, inzake stedenbouw, door de Belgische wet), terwijl zijn bevoegdheid om een respijttermijn te verlenen wel bepaald is door de Eenvormige Wet, die immers slechts toepasselijk is ‘voor het geval dat aan de hoofdveroordeling niet wordt voldaan’.

Om uit te maken of er sprake is van een respijttermijn zal dan ook de bedoeling van de rechter moeten worden achterhaald. Daar deze termijn van aard en strekking verschilt van de uitvoeringstermijn, zal de rechter nochtans niet kunnen beslissen dat de uitvoeringstermijn ook het bestaan van een respijttermijn inhoudt.

De arresten van het Belgische Hof van Cassatie van 28 maart 200310. gaan ervan uit dat de toen voor het Hof bestreden arresten aannemen dat de dwangsomrechter gebruik heeft gemaakt van de mogelijkheid van art. 1385bis van het Gerechtelijk Wetboek, dat overeenstemt met artikel 1 van de Eenvormige Wet. Uit de antwoorden van het Benelux-Gerechtshof, in de arresten van 25 juni 2002, leidt het Hof van Cassatie af dat de uitvoeringstermijn de strekking heeft van een respijttermijn.

Dit wordt in de actuele casus niet vastgesteld. En het is thans precies de bedoeling van de prejudiciële vraagstelling te weten hoe de beslissing van de dwangsomrechter, in het licht van artikel, 1 lid 3 en lid 4, van de Eenvormige Wet, moet worden opgevat wanneer uit die beslissing niet blijkt dat de rechter deze bepaling heeft toegepast.

De doctrine blijft verdeeld over de strekking, de verenigbaarheid en de aanvang van beide termijnen en over de interpretatie van zowel de arresten van het Hof van Cassatie van 28 maart 2003 en zijn invulling van de arresten van het Benelux-Gerechtshof van 25 juni 2002 als van laatst genoemde arresten zelf11..

Wanneer de rechter bepaalt dat de dwangsom eerst kan worden verbeurd na de termijn voor het uitvoeren van de hoofdveroordeling, verwoordt hij enkel een logisch gevolg, voortvloeiend uit het gegeven dat de dwangsom enkel kan worden opgelegd voor het geval de hoofdveroordeling niet of niet tijdig wordt nagekomen. Uit een dergelijke zinsnede kan dan ook niet zomaar de wil van de rechter worden afgeleid om (tevens) een dwangsomtermijn/respijttermijn in de zin van artikel 1385bis Ger.W.12. op te leggen13..

Dat, volgens nationaal recht, de hoofdveroordeling erin kan bestaan dat een herstelmaatregel — wat ook de aard ervan mag zijn, strafrechtelijk of burgerlijk14. — binnen de door de (straf)rechter bepaalde termijn moet uitgevoerd worden en deze termijn loopt zodra deze veroordeling in kracht van gewijsde treedt, ook zonder betekening, onder verbeurte van een dwangsom indien de maatregel niet binnen de bepaalde termijn is uitgevoerd, heeft niet tot gevolg dat, na betekening, wat de dwangsom betreft, eenzelfde termijn, d.i. een respijttermijn van dezelfde duur loopt. Zulk ‘automatisme’ zou de indruk kunnen wekken dat de schuldenaar, die jarenlang flagrant in gebreke blijft, ten onrechte wordt beloond15..

Dat de schuldeiser de verbeurde dwangsom wenst te verhalen staat inderdaad los van de uitvoerbaarheid van de hoofdveroordeling, die door het executierecht in het algemeen en niet door het dwangsomrecht in het bijzonder wordt beheerst.

In strafzaken, van openbare orde, gaat het er niet om te weten of en wanneer de ‘schuldeiser’, zoals de bevoegde overheid in stedenbouwzaken, aandringt op de uitvoering van de veroordeling (tot herstel) en dit dus duidelijk zou moeten maken door een betekening van deze titel16., waaraan de dwangsom als prikkel gekoppeld is. Het straf(proces)recht zelf (bv. toegepast op de ruimtelijke ordening) bepaalt dat een veroordeling moet uitgevoerd worden en dat wordt ook de veroordeelde, al wordt hem de nodige tijd verleend om dit vrijwillig te doen, geacht te weten. Hoewel een betekening van de titel vereist is opdat de dwangsom kan worden verbeurd (art. 1.3 van de Eenvormige wet), valt het dus niet in te zien waarom vanaf de betekening ‘eenzelfde’ (of ‘nieuwe’?) termijn om uit te voeren aan de veroordeelde (dan daartoe gedwongen) zou (moeten) toegestaan worden. Hij wordt dan ook niet in een ‘valstrik’ gelokt wanneer de dwangsom meteen na de betekening kan worden verbeurd.

Het Benelux-Gerechtshof heeft vrij recentelijk, bij arrest van 17 december 2009, overwogen: ‘De rechter is niet verplicht een dwangsom op te leggen. Of hij dat doet, wordt aan zijn beleid overgelaten en zal afhangen van de omstandigheden’17..

Artikel 1, lid 4, van de Eenvormige Beneluxwet betreffende de dwangsom biedt de rechter inderdaad enkel de mogelijkheid een respijttermijn en uiteraard de duur ervan te bepalen. Dit betekent dat hij dit uitdrukkelijk moet doen, minstens dat omtrent zijn bedoeling dit te doen geen twijfel bestaat, maar dus ook dat, wanneer hij niets anders dan een uitvoeringstermijn heeft bepaald en daaraan een dwangsom heeft verbonden, daaruit dan ook niets anders kan afgeleid worden, inzonderheid niet dat dezelfde termijn ook zou gelden als een respijttermijn.

Wanneer enkel een termijn voor de uitvoering van de hoofdveroordeling wordt toegekend, vanaf de dag van haar in kracht van gewijsde treden, kan de opgelegde dwangsom dan ook verbeurd worden vanaf het verstrijken van die termijn, mits betekening, zelfs voor het verstrijken van die termijn, doch zonder dat de betekening een nieuwe termijn, in casu een respijttermijn gelijk aan de uitvoeringstermijn, doet lopen.

Bij een ontkennend antwoord op de eerste vraag is het eraan verbonden gevolg (‘zodat de rechter niet vermag te beslissen dat geen of slechts een kortere termijn voor het verbeuren van de dwangsom wordt toegestaan, …’) niet aan de orde. De beslissingsvrijheid van de rechter om een zelfs kortere respijttermijn toe te staan is immers niet afhankelijk van zijn beslissing betreffende een uitvoeringstermijn.

Met betrekking tot de tweede vraag volgt hieruit noodzakelijkerwijs dat uit het stilzwijgen van de rechter omtrent een (overigens aan zijn beslissingsvrijheid over te laten) respijttermijn, niet kan worden afgeleid dat de uitvoeringstermijn ook geldt als respijttermijn die, wat de dwangsom betreft, pas begint te lopen vanaf de betekening.

Met betrekking tot de derde vraag volgt hieruit dan ook dat, wanneer de rechter een uitvoeringstermijn bepaalt, vanaf het ogenblik dat de hoofdveroordeling in kracht van gewijsde is getreden, dit niet verhindert dat hij een langere respijttermijn toestaat, berekend vanaf de betekening van de beslissing, dan de uitvoeringstermijn. Gelet op de verschillende aard en strekking van beide termijnen zou dit doorgaans echter geen zin hebben en, althans in strafzaken, zelfs niet verantwoord zijn, daar de rechter aldus aan het particulier belang meer ruimte zou bieden dan aan het algemeen belang.

Ik ben van mening, op grond van de voormelde redenen, het Hof te kunnen adviseren als volgt te antwoorden op de door het Hof van Cassatie van België gestelde prejudiciële vragen.

Brussel, 28 juni 2010

De plaatsvervangend Advocaat-generaal,

G. DUBRULLE