9.2.6 Verschil in normatieve inhoud

516. Uit de rechtspraak van de Hoge Raad blijkt dat de eisen van een goede procesorde - waaronder hier ook begrepen beginselen en overige eisen van een behoorlijke rechtspleging - deels samenvallen met het bepaalde in art. 6 EVRM. In een beschikking van 28 mei 19991 merkte de Hoge Raad bijvoorbeeld op dat een rechtsontwikkeling in de richting van overeenkomstige toepassing van bewijsrechtelijke bepalingen uit de dagvaardingsprocedure in verzoekschriftprocedures overeenstemde met 'de steeds verdergaande doorwerking van de beginselen van een behoorlijke rechtspleging zoals deze blijkens de rechtspraak van het EHRM besloten liggen in art. 6 EVRM'.

Voorts blijkt in een aantal zaken de toetsing aan de eisen van een goede procesorde tot hetzelfde resultaat te leiden als een toetsing aan art. 6 EVRM.

In par. 73.4 werd gesteld dat een beroep op de eisen van een goede procesorde in wezen een verwijzing naar het ongeschreven procesrecht inhoudt. Naar algemene opvatting gelden de beginselen die in art. 6 EVRM liggen besloten, buiten dat artikel om ook als beginselen die liggen besloten in het geschreven en ongeschreven nationale procesrecht.6 Als zodanig maken zij deel uit van de eisen van een goede procesorde en zijn zij (mede)bepalend voor hetgeen een goede procesorde in het concrete geval inhoudt of eist. Strijd met art. 6 EVRM levert dan ook strijd met de eisen van een goede procesorde op.

De eisen van art. 6 EVRM zijn echter niet de enige eisen die achter een verwijzing naar een goede procesorde schuil kunnen gaan. De eisen van een goede procesorde omvatten meer. Ook andere algemeen erkende rechtsbeginselen, zoals het vertrouwensbeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel, het doelmatigheidsbeginsel en het beginsel de behandeling van zaken in twee feitelijke instanties, kunnen, naast niet als beginselen aan te merken rechtsovertuigingen, een rol spelen in het kader van de eisen van een goede procesorde. Strijd met de eisen van een goede procesorde houdt kortom niet altijd tevens strijd met art. 6 EVRM in.

517. Veel beslissingen en regels die de rechter baseert op de eisen van een goede procesorde, laten zich dan ook niet herleiden tot de door art. 6 EVRM gestelde eisen.

Daarnaast biedt de onderzochte jurisprudentie veel voorbeelden van uitspraken waarin de verwijzing naar de eisen van een goede procesorde wel in verband kan worden gebracht met de eisen die in art. 6 EVRM liggen besloten, maar waarin dat verband niet onmiddellijk genoeg is om de gegeven beslissing of regel met een beroep op art. 6 EVRM te onderbouwen. Ter illustratie kan worden gewezen op uitspraken waarin de Hoge Raad buitenwettelijke mogelijkheden tot het herstel van vormverzuimen creëerde.11 De beslissing bijvoorbeeld dat de eisen van een goede procesorde meebrengen dat aan een niet in het geding verschenen eiser gelegenheid wordt geboden om zijn verzuim te herstellen, alvorens tegen hem verstek wordt verleend12, kan in verband worden gebracht met het recht op een effectieve toegang tot de rechter13, zoals dat volgens het EHRM in art. 6 EVRM ligt besloten, zonder dat echter kan worden gezegd dat dit artikel de Hoge Raad tot deze beslissing dwong. Zou eiser de mogelijkheid tot herstel worden onthouden, dan is daarmee geenszins gezegd dat zijn recht op een effectieve toegang zou zijn geschonden. Naar het oordeel van het EHRM laat art. 6 EVRM immers ruimte voor 'implied limitations': beperkingen die inherent zijn aan een regeling van de toegang tot de rechter, zolang daarmee de essentie van het recht niet wordt aangetast en de beperkingen een legitiem doel dienen en in het licht van dat doel proportioneel zijn.14 De Hoge Raad had derhalve wel naar art. 6 EVRM kunnen verwijzen als argument voor de door hem gegeven regel, doch had daarmee niet kunnen volstaan.

Men bedenke hierbij dat de eisen die in art. 6 EVRM liggen besloten, als abstracte beginselen in concrete gevallen slechts de uiterste grenzen van het toelaatbare aangeven. Hoewel de waarde van art. 6 EVRM als baken voor rechter en wetgever bij de ontwikkeling van het procesrecht nauwelijks kan worden onderschat, behelst het artikel als toetsingsnorm in een concreet geval enkel minimumvereisten. Dit blijkt bij de meer 'open' beginselen die in art. 6 EVRM liggen besloten, zoals het beginsel van een effectieve toegang tot de rechter en het beginsel van een redelijke termijn, duidelijker dan bij de tevens daarin besloten liggende, inhoudelijk sterker bepaalde beginselen van hoor en wederhoor en gelijkheid der wapenen. Waar ook geringe inbreuken op laatstgenoemde beginselen zich doorgaans gemakkelijk laten vaststellen, geldt voor de beginselen van een effectieve toegang en een redelijke termijn dat alleen grove schendingen van die beginselen zich eenvoudig laten herkennen. In minder evidente gevallen zullen de meningen over de vraag of het recht op een effectieve toegang tot de rechter is geschonden, of over de vraag of de 'redelijke' termijn is overschreden al snel uiteenlopen.

518. In lijn met het voorgaande ligt de mogelijkheid dat de eisen van een goede procesorde beperkingen stellen aan een recht dat in abstracto aan art. 6 EVRM kan worden ontleend, of beter gezegd, het recht dat een partij in concreto aan art. 6 EVRM kan ontlenen, nader afbakenen. Zo oordeelde de Hoge Raad in het arrest MSAA/Aegon15, dat art. 328 lid 2 (oud) Rv16 als onverenigbaar met art. 6 EVRM buiten toepassing diende te blijven, in zoverre het partijen zou beletten om op de conclusie van het Openbaar Ministerie te reageren zoals het hun geraden zou voorkomen. Daaraan voegde de Hoge Raad toe dat op dat stuk geen andere beperkingen golden, dan die welke, mede in verband met de belangen van de wederpartij, voorvloeien uit de goede procesorde. Een vergelijking met de beperkingen die mogen worden gesteld aan de toegang tot de rechter dringt zich op. Aangenomen moet worden dat de beperkingen die uit hoofde van de goede procesorde worden gesteld aan de andere in art. 6 EVRM gewaarborgde rechten, zoals het recht op hoor en wederhoor, die rechten niet wezenlijk mogen aantasten en bovendien proportioneel dienen te zijn in het licht van het beoogde doel dat bovendien gelegitimeerd dient te zijn. De door de Hoge Raad op de eisen van een goede procesorde gefundeerde regel dat de partij die op de conclusie van het Openbaar Ministerie wenst te reageren, dit dient te doen binnen twee weken nadat de conclusie is genomen, kan deze toets doorstaan.17