HvJ EU, 28-11-2024, nr. C-80/23

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van artikel 6, aanhef en onder a), en artikel 10 van richtlijn (EU) 2016/680 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens door bevoegde autoriteiten met het oog op de voorkoming, het onderzoek, de opsporing en de vervolging van strafbare feiten of de tenuitvoerlegging van straffen, en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van kaderbesluit 2008/977/JBZ van de Raad (PB 2016, L 119, blz. 89).

Dit verzoek is ingediend in het kader van een strafzaak tegen V.S. en betreft het onder dwang verzamelen van haar biometrische en genetische gegevens met het oog op de registratie ervan.

Bij akte van 1 maart 2021 is V.S. op grond van artikel 255 en artikel 321, leden 2 en 3, NK in verdenking gesteld omdat zij samen met drie andere personen, in het kader van de activiteiten van twee handelsvennootschappen, had deelgenomen aan een criminele organisatie die was opgericht met het doel zich te verrijken, om op gecoördineerde wijze strafbare feiten te plegen op het Bulgaarse grondgebied met betrekking tot de vaststelling en de betaling van belastingschulden in verband met de belasting over de toegevoegde waarde.

Na de betekening van die akte van inverdenkingstelling is V.S. door de politiediensten, die de bevoegde autoriteiten zijn in de zin van artikel 3, punt 7, van richtlijn 2016/680, verzocht zich aan de in artikel 68 ZMVR bedoelde politiële registratie te onderwerpen. Er werd haar een formulier voorgelegd waarin zij heeft verklaard dat zij in kennis was gesteld dat er een wettelijke grondslag bestond voor het verrichten van deze politiële registratie, maar dat zij er niet mee instemde om zich te laten fotograferen en vingerafdrukken te laten afnemen met het oog op de registratie van die gegevens en stalen af te staan met het oog op het opstellen van haar DNA-profiel. Deze politiediensten hebben die gegevens niet verzameld en hebben zich tot de Spetsializiran nakazatelen sad (bijzondere strafrechter, Bulgarije) gewend om deze gegevens onder dwang te kunnen verzamelen.

De politiediensten hebben in hun bij deze rechter ingediende verzoek aangegeven dat er voldoende bewijs was verzameld van de schuld van de vervolgde personen, met inbegrip van V.S., in het kader van de betrokken strafzaak. In dat verzoek stond dat zij formeel werd vervolgd wegens het plegen van een strafbaar feit in de zin van artikel 321, lid 3, punt 2 juncto artikel 321, lid 2, NK, en dat zij had geweigerd haar vingerafdrukken te laten afnemen en zich te laten fotograferen met het oog op de registratie van die gegevens, alsmede stalen af te staan met het oog op het opstellen van haar DNA-profiel, waarbij de rechtsgrondslag voor het verzamelen van die gegevens werd vermeld. Ten slotte werd die rechter in dat verzoek verzocht om toestemming te verlenen voor de gegevensverzameling onder dwang. Alleen kopieën van de akte van inverdenkingstelling van V.S. en het door haar ingevulde formulier waren als bijlagen bij dat verzoek gevoegd.

Aangezien de Spetsializiran nakazatelen sad twijfelde of de procedure van politiële registratie verenigbaar was met het Unierecht, heeft hij op 31 maart 2021 bij het Hof een verzoek om een prejudiciële beslissing ingediend.

Meer in het bijzonder wenste deze rechter met zijn derde vraag in wezen te vernemen of artikel 6, aanhef en onder a), van richtlijn 2016/680 en de artikelen 47 en 48 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (hierna: ‘Handvest’) aldus moesten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen een nationale wettelijke regeling die bepaalt dat wanneer een persoon die in verdenking is gesteld van een ambtshalve vervolgbaar en opzettelijk gepleegd strafbaar feit weigert vrijwillig mee te werken aan de verzameling van zijn biometrische en genetische gegevens met het oog op de registratie ervan, de bevoegde strafrechter gehouden is toe te staan dat die gegevens onder dwang worden verzameld, zonder dat hij kan beoordelen of er gegronde vermoedens bestaan dat deze persoon het strafbare feit waarvan hij in verdenking is gesteld, heeft gepleegd [arrest van 26 januari 2023, Ministerstvo na vatreshnite raboti (Politiële registratie van biometrische en genetische gegevens), C-205/21, EU:C:2023:49, punt 77; hierna: ‘arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I’].

Voorts wenste hij met zijn vierde vraag in wezen te vernemen of artikel 10 van richtlijn 2016/680, gelezen in samenhang met artikel 4, lid 1, onder a) tot en met c), en artikel 8, leden 1 en 2, van deze richtlijn, aldus moest worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale wettelijke regeling op grond waarvan de biometrische en genetische gegevens van elke persoon die in verdenking is gesteld voor een ambtshalve vervolgbaar en opzettelijk gepleegd strafbaar feit systematisch worden verzameld met het oog op de registratie ervan, zonder dat de bevoegde autoriteit hoeft vast te stellen of aan te tonen dat deze gegevensverzameling noodzakelijk is voor de verwezenlijking van de nagestreefde specifieke doelstellingen en dat deze doelstellingen niet kunnen worden bereikt door slechts een deel van de betrokken gegevens te verzamelen (arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I, punt 114).

Na de inwerkingtreding van een wetswijziging op 27 juli 2022 werd de Spetsializiran nakazatelen sad ontbonden en is de zaak in de hoofdprocedure vanaf die datum overgedragen aan de Sofiyski gradski sad (rechter voor de stad Sofia, Bulgarije), de verwijzende rechter.

In het arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I (punt 110 en punt 2 van het dictum) heeft het Hof, in antwoord op de derde vraag, voor recht verklaard dat artikel 6, aanhef en onder a), van richtlijn 2016/680 en de artikelen 47 en 48 van het Handvest aldus moeten worden uitgelegd dat zij zich niet verzetten tegen een nationale wettelijke regeling die bepaalt dat wanneer een persoon die in verdenking is gesteld van een ambtshalve vervolgbaar en opzettelijk gepleegd strafbaar feit weigert vrijwillig mee te werken aan de verzameling van zijn biometrische en genetische gegevens met het oog op de registratie ervan, de bevoegde strafrechter gehouden is toe te staan dat die gegevens onder dwang worden verzameld, zonder dat hij kan beoordelen of er gegronde vermoedens bestaan dat deze persoon het strafbare feit heeft gepleegd waarvan hij in verdenking is gesteld, voor zover het nationale recht waarborgt dat later een doeltreffende rechterlijke toetsing wordt verricht van de voorwaarden voor die inverdenkingstelling, waarop de toestemming voor die gegevensverzameling is gebaseerd.

Als antwoord op de vierde vraag, heeft het Hof vastgesteld dat een nationale wettelijke regeling die voorziet in het systematisch verzamelen van biometrische en genetische gegevens van eenieder die in verdenking is gesteld van een ambtshalve vervolgbaar en opzettelijk gepleegd strafbaar feit, in beginsel in strijd is met het vereiste van artikel 10 van richtlijn 2016/680 dat de verwerking van de in dat artikel bedoelde bijzondere categorieën van gegevens slechts mag worden toegelaten ‘wanneer de verwerking strikt noodzakelijk is’ (arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I, punt 128).

Wat de gevolgen betreft die de verwijzende rechter uit dit oordeel moet trekken, heeft het Hof in punt 133 van dat arrest verduidelijkt dat het aan die rechter staat om na te gaan of het, met het oog op het waarborgen van de doeltreffende toepassing van artikel 10 van richtlijn 2016/680, mogelijk is om de nationale wettelijke regeling die voorziet in die gegevensverzameling onder dwang, conform het Unierecht uit te leggen. In het bijzonder diende de verwijzende rechter na te gaan of het nationale recht toestaat dat wordt beoordeeld of het ‘strikt noodzakelijk’ is om zowel biometrische als genetische gegevens van de betrokkene te verzamelen met het oog op de registratie ervan. Daartoe moet met name kunnen worden nagegaan of de aard en de ernst van het strafbare feit waarvan de betrokkene in de strafrechtelijke hoofdprocedure wordt verdacht, of andere relevante factoren, omstandigheden kunnen vormen waaruit blijkt dat die gegevensverzameling ‘strikt noodzakelijk’ is. Bovendien moet worden verzekerd dat het verzamelen van gegevens van de burgerlijke stand, waarin ook is voorzien in het kader van de politiële registratie, niet reeds volstaat om de nagestreefde doelstellingen te bereiken.

In punt 134 van datzelfde arrest heeft het Hof erop gewezen dat, indien het nationale recht een dergelijke controle op de maatregel van verzameling van biometrische en genetische gegevens niet waarborgt, het aan de verwijzende rechter staat om de volle werking van artikel 10 te verzekeren door het verzoek van de politiediensten om toestemming voor het onder dwang verzamelen van die gegevens af te wijzen.

Gelet op de in punten 116 tot en met 134 van het arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I uiteengezette redenen heeft het Hof als antwoord op de vierde vraag voor recht verklaard dat artikel 10 van richtlijn 2016/680, gelezen in samenhang met artikel 4, lid 1, onder a) tot en met c), en artikel 8, leden 1 en 2, van deze richtlijn, aldus moet worden uitgelegd dat het zich verzet tegen een nationale wettelijke regeling op grond waarvan de biometrische en genetische gegevens van elke persoon die in verdenking is gesteld van een ambtshalve vervolgbaar en opzettelijk gepleegd strafbaar feit systematisch worden verzameld met het oog op de registratie ervan, zonder dat de bevoegde autoriteit hoeft vast te stellen of aan te tonen dat deze gegevensverzameling strikt noodzakelijk is voor de verwezenlijking van de nagestreefde specifieke doelstellingen en dat deze doelstellingen niet kunnen worden bereikt met maatregelen die de rechten en vrijheden van de betrokkene op minder ernstige wijze aantasten (arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I, punt 135 en punt 3 van het dictum).

Na de uitspraak van dat arrest wenst de verwijzende rechter te vernemen welke gevolgen hij moet trekken uit het door het Hof gegeven antwoord op de vierde vraag, met name wat betreft de in punt 30 van het onderhavig arrest in herinnering gebrachte overwegingen, teneinde zich te kunnen uitspreken over het verzoek van de politiediensten met het oog op de in de hoofdprocedure aan de orde zijnde verzameling, onder dwang, van de persoonsgegevens.

In dat verband is hij ten eerste van mening dat hij de in dat punt genoemde verificaties niet kan verrichten op basis van de door die politiediensten neergelegde documenten, te weten de akte van inverdenkingstelling van V.S. en de verklaring waarbij V.S. weigert dat haar in punt 23 van het onderhavige arrest genoemde biometrische en genetische gegevens worden verzameld. De verwijzende rechter stelt dat hij die verificaties enkel kan verrichten indien hij over alle stukken van het dossier beschikt, wat veronderstelt dat hij de algemene regels van het NPK toepast die van toepassing zijn op het verlenen van voorafgaande toestemming door de rechter voor onderzoeksmaatregelen die inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer van personen, in het bijzonder artikel 158 van dat wetboek, en niet de bijzondere regel waarin artikel 68, lid 5, tweede volzin, ZMVR voorziet in het kader van de politiële registratie.

Ten tweede merkt de verwijzende rechter op dat het Hof in de punten 100 en 101 van het arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I heeft geoordeeld dat artikel 47 van het Handvest zich er niet tegen verzet dat de rechter, wanneer hij zich moet uitspreken over een verzoek om toestemming voor het onder dwang verzamelen van biometrische en genetische gegevens van de in verdenking gestelde persoon, niet beschikt over de bewijsgegevens die tot die inverdenkingstelling hebben geleid, en deze gegevens dus niet kan beoordelen.

Hij is evenwel van mening dat dit oordeel berust op de onjuiste premisse dat de rechterlijke beoordeling van de bewijzen die de inverdenkingstelling rechtvaardigen, tijdens het strafrechtelijk vooronderzoek, het verloop van het strafrechtelijk onderzoek gedurende hetwelk die gegevens worden verzameld, zou kunnen belemmeren.

Hij benadrukt met name dat de Bulgaarse wetgever in het kader van de procedure van artikel 158 NPK heeft voorzien in de uitoefening van een doeltreffende rechterlijke toetsing en in de toezending van het dossier van de zaak aan de rechter, maar dat dit niet het geval is in het kader van politiële registratie. Zijns inziens zijn de redenen voor dit verschil in wettelijke regeling ten eerste dat de gegevensverzameling in het kader van die registratie wordt aangevraagd door de politie en niet door het openbaar ministerie, en ten tweede dat die verzameling enkel plaatsvindt met het oog op het eventuele gebruik van de gegevens in kwestie in de toekomst, mocht dat nodig zijn. Het ontbreken van een dergelijke doeltreffende rechterlijke toetsing in een dergelijke situatie is daarentegen niet bedoeld om het geheim van het onderzoek te eerbiedigen en evenmin om toekomstige onderzoeksmaatregelen in het kader van de strafzaak in kwestie te belemmeren.

In die omstandigheden is de verwijzende rechter van oordeel dat hij, alvorens van de bevoegde autoriteiten te vereisen dat het dossier van de strafzaak wordt toegezonden, van het Hof de bevestiging dient te verkrijgen dat een dergelijk vereiste niet in strijd is met de punten 100 en 101 van het arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I dan wel, integendeel, de aanwijzing dat de in punt 133 van dat arrest bedoelde verificaties uitsluitend moeten worden verricht op basis van de akte van inverdenkingstelling van de betrokkene en diens verklaring waarin hij weigert dat zijn biometrische en genetische gegevens worden verzameld.

Voor het geval het Hof een dergelijke bevestiging zou geven, is de verwijzende rechter bovendien van mening dat hij, aangezien hij over het dossier van de strafzaak beschikt, moet beoordelen of die inverdenkingstelling gegrond is.

Tegen deze achtergrond heeft de Sofiyski gradski sad de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

De Europese Commissie voert aan dat het verzoek om een prejudiciële beslissing niet-ontvankelijk is. In dit verband is zij van mening dat het Hof in het arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I de verwijzende rechter de uitlegging van het Unierecht heeft verstrekt waarvan de beslechting van de bij hem aanhangige procedure afhangt. Voorts betoogt zij dat de prejudiciële vragen berusten op een onjuiste opvatting van dat arrest. Ten eerste heeft het Hof zich in punt 133 van dat arrest namelijk niet uitgesproken over de toetsing die de nationale rechter moet verrichten alvorens hij een maatregel voor het verzamelen van biometrische en genetische gegevens toestaat, en heeft het de verwijzende rechter dus geen specifieke verificatieplicht in verband met die verzameling opgelegd. Ten tweede leidt deze rechter uit de punten 100 en 101 van het arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I ten onrechte af dat het Hof zou hebben geoordeeld dat de beperkte rechterlijke toetsing als bedoeld in artikel 68, lid 5, ZMVR, in overeenstemming is met het Unierecht, en concludeert hij op basis daarvan dus ten onrechte dat er een tegenstrijdigheid bestaat tussen deze punten en punt 133 van dat arrest.

In de eerste plaats staat het, volgens vaste rechtspraak van het Hof, in het kader van de in artikel 267 VWEU voorgeschreven samenwerking tussen het Hof en de nationale rechterlijke instanties, aan de nationale rechter aan wie het geschil is voorgelegd en die de verantwoordelijkheid draagt voor de te geven rechterlijke beslissing, om gelet op de bijzonderheden van het geval zowel de noodzaak van een prejudiciële beslissing voor het wijzen van zijn vonnis te beoordelen als de relevantie van de vragen die hij aan het Hof voorlegt. Wanneer de gestelde vragen betrekking hebben op de uitlegging van het Unierecht, is het Hof derhalve in beginsel verplicht daarop te antwoorden (arrest van 6 november 2018, Bauer en Willmeroth, C-569/16 en C-570/16, EU:C:2018:871, punt 23 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

Een door een nationale rechter ingediend verzoek kan dus slechts worden afgewezen indien de gevraagde uitlegging van het Unierecht kennelijk geen verband houdt met een reëel geschil of het voorwerp van het hoofdgeding, indien het vraagstuk van hypothetische aard is of indien het Hof niet beschikt over de gegevens ten aanzien van de feiten en het recht die noodzakelijk zijn om op de voorgelegde vragen een nuttig antwoord te geven (arrest van 6 november 2018, Bauer en Willmeroth, C-569/16 en C-570/16, EU:C:2018:871, punt 24 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In de tweede plaats dient er eveneens aan te worden herinnerd dat de bindende werking van een prejudicieel arrest geen beletsel vormt voor de nationale rechter tot wie dit arrest is gericht, om, zo hij dit nodig acht, zich opnieuw tot het Hof te wenden alvorens uitspraak te doen in het hoofdgeding. Een dergelijk verzoek is gerechtvaardigd met name wanneer de nationale rechter bij de uitlegging of toepassing van het arrest op moeilijkheden stuit, wanneer hij het Hof een nieuwe rechtsvraag stelt of wanneer hij het Hof nieuwe feiten ter beoordeling voorlegt die ertoe kunnen leiden dat het Hof een eerder gestelde vraag anders beantwoordt (zie in die zin arresten van 6 maart 2003, Kaba, C-466/00, EU:C:2003:127, punt 39 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en 9 maart 2023, Pro Rauchfrei II, C-356/22, EU:C:2023:174, punt 16 en aldaar aangehaalde rechtspraak).

In casu wenst de verwijzende rechter met zijn vragen van het Hof verduidelijkingen te verkrijgen over het vereiste met betrekking tot de rechterlijke toetsing van de ‘strikte noodzakelijkheid’ van het verzamelen van biometrische en genetische gegevens in de zin van artikel 10 van richtlijn 2016/680, dat volgens hem is geformuleerd in punt 133 van het arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I, om uitspraak te kunnen doen op het verzoek van de Bulgaarse politiediensten om dergelijke categorieën gegevens, onder dwang te kunnen verzamelen, welk verzoek juist ten grondslag ligt aan de prejudiciële vragen waarop het Hof in dat arrest heeft geantwoord. Hieruit volgt dat de gestelde vragen rechtstreeks verband houden met het geschil in de hoofdprocedure en relevant zijn om de verwijzende rechter in staat te stellen dat geschil te beslechten.

Wat het argument van de Commissie betreft dat de verwijzende rechter de punten 100, 101 en 133 van het arrest Registratie van biometrische en genetische gegevens I verkeerd zou hebben uitgelegd, dit heeft in werkelijkheid betrekking op de kern van de prejudiciële vragen, en kan dus per definitie niet leiden tot de niet-ontvankelijkheid van die vragen [zie in die zin arrest van 27 oktober 2022, Proximus (Openbare elektronische abonneelijsten), C-129/21, EU:C:2022:833, punt 59 en aldaar aangehaalde rechtspraak].

Uit het voorgaande volgt dat het verzoek om een prejudiciële beslissing ontvankelijk is.

Ten aanzien van de partijen in de hoofdprocedure is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechter over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Vijfde kamer) verklaart voor recht:

Artikel 10 van richtlijn (EU) 2016/680 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens door bevoegde autoriteiten met het oog op de voorkoming, het onderzoek, de opsporing en de vervolging van strafbare feiten of de tenuitvoerlegging van straffen, en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van kaderbesluit 2008/977/JBZ van de Raad, gelezen in samenhang met artikel 4, lid 1, onder a) tot en met c), en artikel 8, leden 1 en 2, van die richtlijn

moet aldus worden uitgelegd dat

wanneer een nationale wettelijke regeling bepaalt dat de biometrische en genetische gegevens van elke persoon die in verdenking is gesteld voor een ambtshalve vervolgbaar en opzettelijk gepleegd strafbaar feit systematisch worden verzameld met het oog op de registratie ervan, zonder dat de in artikel 3, punt 7, van deze richtlijn bedoelde bevoegde autoriteit hoeft vast te stellen of aan te tonen dat deze gegevensverzameling strikt noodzakelijk is overeenkomstig artikel 10 van die richtlijn, de naleving van een dergelijke verplichting niet kan worden verzekerd door de rechter die door deze bevoegde autoriteit is aangezocht met het oog op het onder dwang verzamelen van die gegevens, aangezien het die bevoegde autoriteit is die gehouden is de krachtens dat artikel 10 vereiste beoordeling te verrichten.

ondertekeningen