6.7.1 Hoofdregel: geen eigenmachtige vereniging van afzonderlijke gedingen

In oudere uitspraken verwijst de Hoge Raad niet naar een goede procesorde, maar naar de 'geldende procesorde'2 of de 'ten onzent bestaande procesorde'. Dat laatste deed de Hoge Raad bijvoorbeeld in het in 1916 gewezen arrest Ten Cate/Heyndrickx3, waarin een partij met één dagvaarding beoogde cassatieberoep in te stellen tegen twee arresten waarbij het hof in hoger beroep afzonderlijk de in eerste aanleg bij één vonnis berechte vorderingen in conventie en reconventie had afgedaan. De Hoge Raad overwoog dat de gezamenlijke behandeling en berechting in eerste aanleg niet wegnam, dat er toch sprake was van twee afzonderlijke gedingen, ook in eerste aanleg, en dat voorts beide gedingen in hoger beroep afzonderlijk waren aangebracht, niet waren gevoegd en door het hof afzonderlijk waren berecht).4

Hetzelfde geldt eens temeer als de rechter de ene zaak (in conventie of reconventie) eerder heeft afgedaan dan de andere.5, De zaken komen dan, zo besliste de Hoge Raad in zijn arrest Moen/Zeegers6, los van elkaar te staan, waarna partijen in beroep alleen een gezamenlijke behandeling kunnen bereiken door de rechter om voeging van de zaken op grond van art. 159

(oud, thans 222) Rv te verzoeken.7 In het arrest Eggink/Eggink8oordeelde de Hoge Raad dat het hof terecht had aangenomen dat een procespartij niet bevoegd is om bij het aanwenden van rechtsmiddelen wijziging te brengen in de processuele positie in een reeds lopend geding, zonder dat die wijziging daarin door een rechterlijke beslissing is geschapen. Of tussen de zaken waarin verschillende uitspraken waren gedaan verknochtheid bestaat, deed daarbij volgens de Hoge Raad niet ter zake.

In dit verband zijn enige opmerkingen over de mogelijkheid van voeging en verwijzing van zaken hier op hun plaats. Ingevolge art. 222 lid 1 (art. 159 (oud)) en 285 lid 2 Rv kunnen zaken die tussen dezelfde partijen worden gevoerd over hetzelfde onderwerp en die voor dezelfde rechter aanhangig zijn op verzoek van partijen worden gevoegd. Datzelfde geldt voor verknochte zaken die bij dezelfde rechter aanhangig zijn, ook als zij worden gevoerd tussen verschillende partijen. Voeging geschiedt voorts van rechtswege, indien een zaak op voet van art. 220 lid 1 (art. 158 lid 1 (oud)) of art. 285 lid 1 Rv naar een andere rechter is verwezen, omdat bij die andere rechter al een zaak tussen dezelfde partijen over hetzelfde onderwerp aanhangig was, dan wel een aan die zaak verknochte zaak.12 Met verwijzing en voeging wordt beoogd de doelmatigheid van de behandeling van beide zaken te vergroten en tegenstrijdige beslissingen te voorkomen.13 Ten gevolge van de voeging worden de zaken voortaan gelijktijdig en gezamenlijk door dezelfde rechter behandeld.

Deze vorm van voeging dient te worden onderscheiden van de voeging ter rolle. Een dergelijke voeging is alleen mogelijk bij zaken die met een dagvaarding zijn ingeleid. Een rolvoeging beoogt slechts een doelmatige behandeling ter rolle mogelijk te maken en houdt doorgaans niet meer in, dan dat verschillende zaken (ambtshalve) telkens na of bij elkaar op de rol worden geplaatst, met de bedoeling de behandeling van die zaken gelijk met elkaar te laten oplopen. Dit geschiedt veelal met hoofdzaak en vrijwaringszaak en in hoger beroep, indien beide partijen bij een uitspraak zelfstandig hoger beroep instellen.14 Zowel in het geval van een 'echte' voeging als in het geval van een rolvoeging blijft er sprake van twee zelfstandige zaken met verschillende rolnummers. Zijn er verschillende partijen, dan brengt ook een voeging uit hoofde van art. 222 Rv niet mee dat de partij die bij een van die gevoegde zaken betrokken is, nadien als partij gaat deelnemen in de andere zaak.15, Elke partij kan dan ook slechts in hoger beroep komen in de zaak waarin zij partij is.16 Worden beide zaken met één uitspraak afgedaan, dan kan zij van die uitspraak slechts in beroep komen voor zover het is gericht tegen het gedeelte van de uitspraak dat haar zaak aangaat.

Naast de mogelijkheid van voeging en rolvoeging zij gewezen op de mogelijkheid om bij dagvaarding of verzoekschrift vorderingen of verzoeken van of tegen meerdere partijen tegelijk in te stellen (subjectieve cumulatie). Worden aldus zelfstandige vorderingen of verzoeken, elk met een eigen, onafhankelijke grondslag, bij één dagvaarding of rekest ingesteld, dan brengt dat alleen nog niet mee dat de verschillende partijen bij de te onderscheiden vorderingen of verzoeken ook over en weer partij bij de andere vorderingen of verzoeken worden. Ook dan zal de partij die de beslissingen op de vorderingen of verzoeken die haar aangaan wil bestrijden, zelfstandig hoger beroep of cassatieberoep moeten instellen. Zij is niet vanzelf partij in een door een van de andere partijen ingesteld beroep.17