HR, 08-11-2005, nr. 03290/04

Het gerechtshof te 's-Hertogenbosch heeft bij arrest van 19 oktober 2004 bevestigd het vonnis van de politierechter in de rechtbank te 's-Hertogenbosch van 12 november 2003 waarbij verzoeker wegens oplichting is veroordeeld tot een taakstraf bestaande uit een werkstraf voor de duur van dertig uren, subsidiair vijftien dagen hechtenis.

Namens verzoeker heeft mr G.P. Hamer, advocaat te Amsterdam, bij schriftuur drie middelen van cassatie voorgesteld.

Het eerste middel klaagt dat het hof niet heeft gerespondeerd op het verweer dat de politierechter de officier van justitie niet-ontvankelijk had moeten verklaren in de vordering tot wijziging van de tenlastelegging en op het verweer dat niet is voldaan aan de eisen van een eerlijk proces in de zin van art. 6 EVRM.

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep van 5 oktober 2004 is verzoeker aldaar niet verschenen. Wel aanwezig was zijn gemachtigd raadsman. Het proces-verbaal houdt voorts het volgende in, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Deze zich bij de stukken van het geding bevindende pleitnotitie houdt het volgende in, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Het hof heeft blijkens zijn arrest het vonnis van de politierechter bevestigd. Dit vonnis kan uit de aard der zaak geen respons op verzoekers latere bezwaren bevatten, en 's hofs arrest derhalve evenmin.

Bij de beoordeling van het middel stel ik voorop dat zich hier niet de situatie voordoet die aan de orde was in onder andere HR 1 februari 2000, NJ 2000, 264; HR 12 februari 2002, NJ 2002, 427 en HR 7 mei 2002, NJ 2002, 428 m.nt. JdH. Die arresten hebben betrekking op de vraag of de appèlrechter gehouden was om een beslissing te geven omtrent verweren, die weliswaar waren opgenomen in de pleitnotitie van de raadsman in eerste aanleg, doch waarvan niet was gebleken dat die ter terechtzitting in hoger beroep door of namens de verdachte uitdrukkelijk waren herhaald. De Hoge Raad heeft in dit verband geoordeeld dat als zodanige herhaling niet kan gelden dat de raadsman in algemene zin heeft aangegeven dat hij blijft bij hetgeen is vermeld in de pleitnotitie aan de hand waarvan het woord is gevoerd ter terechtzitting in eerste aanleg (vgl. HR 30 juni 1998, NJ 1999, 60 m.nt. Kn).

In de onderhavige zaak is door verzoeker, met het oog op de behandeling van de zaak in hoger beroep, een specifiek op die terechtzitting toegesneden pleitnota vervaardigd. Weliswaar blijkt uit het proces-verbaal van de terechtzitting in hoger beroep niet dat die pleitnota door verzoekers raadsman is voorgedragen, maar het hof heeft wel aangegeven de pleitnota in het dossier te zullen opnemen en er kennis van te nemen.

Dat brengt met zich mee dat het hof niet (reeds) door de processuele gang van zaken als hiervoor geschetst de inhoud van de pleitnota terzijde mocht schuiven en nalaten daarop te responderen. Een en ander doet vervolgens de vraag rijzen of het hof op andere gronden de inhoud van de pleitnota ongemotiveerd mocht passeren.

In HR 30 september 2003, NJ 2005, 70 m.nt. Kn heeft de Hoge Raad bepaald dat het hof gehouden was een uitdrukkelijke en gemotiveerde beslissing te geven op de stelling van de verdediging in hoger beroep dat de beslissing van de rechtbank de wijziging tenlastelegging toe te wijzen onjuist was. 's Hofs verzuim kon in die zaak niet tot cassatie leiden, omdat het hof het bezwaar slechts - op door de Hoge Raad genoemde gronden - had kunnen verwerpen.

Bij inleidende dagvaarding is aan verzoeker tenlastegelegd dat:

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in eerste aanleg van 12 november 2003 heeft de officier van justitie gevorderd dat de na te noemen wijzing van de tenlastelegging zou worden toegelaten:

Blijkens het proces-verbaal van de terechtzitting in eerste aanleg heeft verzoeker zich tegen deze wijziging verzet, omdat hij van mening was dat door deze wijziging een nieuw feit zou worden "toegevoegd". Het proces-verbaal houdt voorts in, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang:

Bij de beoordeling van de toelaatbaarheid van de wijziging van de tenlastelegging is de aan te leggen maatstaf of de in de aanvankelijke tenlastelegging opgenomen gedragingen hetzelfde feit in de zin van art. 313, tweede lid, Sv in verbinding met art. 68 Sr opleveren als de in de vordering tot wijziging van de tenlastelegging opgenomen gedragingen. Bij toepassing van die maatstaf dient te worden onderzocht:

In HR NJ 2000, 93 had het hof de vordering tot wijziging van de tenlastelegging toegewezen zonder die beslissing met redenen te omkleden. De Hoge Raad oordeelde (niettemin) dat het hof bij de toewijzing van de vordering tot wijziging van de tenlastelegging de juiste maatstaf had aangelegd, te weten of de in de aanvankelijke tenlastelegging opgenomen gedraging hetzelfde feit in de zin van art. 313, tweede lid, Sv in verbinding met art. 68 Sr oplevert als de in de vordering tot wijziging van de tenlastelegging - in verschillende subsidiaire varianten - opgenomen gedragingen. Ook had het hof volgens de Hoge Raad geen blijk gegeven van miskenning van de in het vorige punt genoemde maatstaven.

In het licht van HR NJ 2000, 93 en HR NJ 2005, 70 m.nt. Kn kan worden geconcludeerd dat in cassatie een grote ruimte bestaat om, achteraf, te bezien of de gevorderde wijziging van de tenlastelegging mocht worden toegestaan.

De oorspronkelijke tenlastelegging is toegespitst op de delictsomschrijving van art. 227, eerste lid, Sr. Aan verzoeker wordt, kortweg, het verwijt gemaakt dat hij in een authentieke akte een valse opgave (betreffende de vermissing van een identiteitskaart) heeft doen opnemen. De gevorderde wijziging van deze tenlastelegging behelst een toevoeging van een subsidiaire variant - toegespitst op de delictsomschrijving van art. 326 Sr - waarin aan verzoeker het verwijt wordt gemaakt, kortweg, dat hij de gemeente Cuijk heeft opgelicht door in strijd met de waarheid een verklaring betreffende vermissing van zijn identiteitskaart te ondertekenen en/of (vervolgens) een nieuwe identiteitskaart aan te vragen. Onderdeel van zowel de oorspronkelijke (primaire) tenlastelegging als de (gevorderde) subsidiaire tenlastelegging is een actief handelen van verzoeker dat leidt tot een valse opgave in een authentieke akte.

In het oordeel van de politierechter ligt besloten dat de in de aanvankelijke tenlastelegging opgenomen gedraging hetzelfde feit in de zin van art. 313, tweede lid, Sv in verbinding met art. 68 Sr oplevert als de in de vordering tot wijziging van de tenlastelegging opgenomen gedraging. Daarmee heeft de politierechter de juiste maatstaf aangelegd zonder blijk te geven van miskenning van die maatstaf. In de overwegingen van de politierechter ligt besloten dat hij heeft gelet op de verwantschap tussen de verschillende delictsomschrijvingen waarop de oorspronkelijke tenlastelegging en de wijziging daarvan zijn toegesneden. Voorts ligt in die overwegingen besloten dat de in die oorspronkelijke tenlastelegging en de wijziging daarvan verweten gedragingen zijn begaan onder omstandigheden waaruit blijkt van een zodanig verband met betrekking tot de gelijktijdigheid van die gedragingen en de wezenlijke samenhang in het handelen en de schuld van verzoeker, dat de gedachte achter de in art. 313, tweede lid, Sv opgenomen beperking, die naar art. 68 Sr verwijst, meebrengt dat de gevorderde wijziging toelaatbaar is.

Dat brengt mij bij de vraag of de strekking van de beide delictsomschrijvingen wezenlijk uiteen loopt. In HR NJ 2004, 668 oordeelde de Hoge Raad dat de delictsomschrijvingen van oplichting en verduistering naar hun strekking niet wezenlijk uiteenlopen. Naar mijn mening is dat evenmin het geval ten aanzien van enerzijds de delictsomschrijving van art. 227, eerste lid, Sr - als valsheidsdelict gericht tegen de publica fides, te weten de aanranding van de betrouwbaarheid die aan schriftelijk bewijsmiddel in de samenleving toegekend moet worden (NLR, aant. 1 bij Titel XII Boek 2 Sr, suppl. 112, januari 2001) - en anderzijds de delictsomschrijving van art. 326 Sr - ziende op gevallen waarbij iemand met de bedoeling zichzelf te bevoordelen een ander door valsheid in dwaling brengt of houdt waardoor deze vermogensnadeel ondervindt (T&C Sr, 5e, aant. 1 bij Titel XXV, p. 1103). Oplichting als bedoeld in art. 326 Sr kan namelijk geschieden door gebruikmaking van een vervalsingshandeling in de zin van art. 227, eerste lid, Sr. Daar komt bij dat die gebruikmaking in art. 227, tweede lid, Sr ook zelfstandig strafbaar is gesteld.

Hoewel het hof heeft verzuimd te responderen op hetgeen verzoeker in zijn pleitnota heeft aangevoerd ten aanzien van de wijziging van de tenlastelegging, kan dit niet zo fraaie verzuim op grond van het voorgaande niet tot cassatie leiden.

De eerste klacht van het middel faalt.

Dat brengt mij bij de vraag of het hof gehouden was te responderen op de in verzoekers pleitnota opgenomen stelling dat "in deze zaak niet is voldaan () aan de maatstaven die gelden voor een eerlijk proces, zoals deze zijn neergelegd in artikel 6 van het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens (EVRM)".

Aan deze bewering is noch in de pleitnota noch door de ter terechtzitting aanwezige raadsman een door het hof aan de beweerde schending van art. 6 EVRM te verbinden rechtsgevolg genoemd. In het verband van een - in de onderhavige zaak niet aan de orde zijnde - beweerde schending van een vormverzuim als bedoeld in art. 359a Sv heeft de Hoge Raad bepaald dat van de verdediging die een beroep doet op een dergelijke schending, mag worden verlangd dat duidelijk en gemotiveerd aan de hand van de in dat wetsartikel genoemde factoren wordt aangegeven tot welk in art. 359a Sv omschreven rechtsgevolg dit dient te leiden. Alleen op een zodanig verweer is de rechter gehouden een met redenen omklede beslissing te geven (HR 30 maart 2004, NJ 2004, 376 m.nt. YB).

De in art. 6 EVRM opgenomen waarborgen verzetten zich er niet tegen dat de in de tenlastelegging opgenomen beschuldiging in een laat stadium van een strafproces wordt aangevuld - zoals de Nederlandse wetgeving toestaat -, tenzij dit gebeurt onder zodanige omstandigheden dat de verdachte zich tegen de uiteindelijk geformuleerde aanklacht niet behoorlijk kan verdedigen (zie de conclusie van mijn ambtgenoot Wortel voor HR 18 april 2000, NJ 2001, 352). Kennelijk en niet onbegrijpelijk heeft de politierechter geoordeeld dat dit laatste zich niet heeft voorgedaan, omdat hij overeenkomstig art. 314, tweede lid, Sv heeft vastgesteld dat verzoeker er in toestemde dat het onderzoek zou worden voortgezet. Bovendien is door de verdediging in hoger beroep niet aangevoerd dat de politierechter het onderzoek had moeten schorsen. Daar komt voorts nog bij dat het hoger beroep een geheel nieuwe behandeling van de zaak met zich mee bracht, zodat verzoeker zich daar (ook) tegen het subsidiair tenlastegelegde heeft kunnen (doen) verweren, gelijk hij heeft gedaan.

Onder deze omstandigheden, en in aanmerking genomen dat art. 6 EVRM eist dat de procedure als geheel eerlijk dient te verlopen, waardoor gebreken in een bepaalde fase van de strafrechtelijke procedure onder omstandigheden kunnen worden gecompenseerd in een latere fase van de procedure (cf. HR 7 juni 2005, LJN: AS9235), lag het op de weg van de verdediging om aan te voeren tot welk rechtsgevolg de beweerde schending van art. 6 EVRM diende te leiden. Bij gebreke daarvan was het hof niet gehouden op de stellingen van verzoeker te responderen. De tweede klacht van het middel faalt.

Het middel faalt.

Het tweede middel is gericht tegen de bewezenverklaring en klaagt in het bijzonder dat uit de bewijsmiddelen niet kan volgen dat verzoeker door een samenweefsel van de verdichtsels de gemeente Cuijk heeft bewogen.

Ten laste van verzoeker is bewezenverklaard dat hij:

De bewijsmiddelen geven het volgende beeld te zien, voor zover voor de beoordeling van het middel van belang.

Bij de beoordeling van het middel moet het volgende worden vooropgesteld. Een samenweefsel van verdichtsels bestaat niet pas wanneer sprake is van een zodanig verband van leugens dat zij elkaar wederkerig een schijn van waarheid of waarschijnlijkheid geven (HR 8 januari 1974, NJ 1974, 114). Voorts heeft de Hoge Raad in HR 16 maart 1993, NJ 1993, 718 geoordeeld dat het oordeel van het hof in die zaak dat slechts één mededeling uit een reeks mededelingen een aperte leugen vormde en dat daarom geen sprake was van een samenweefsel van verdichtsels, geen blijk gaf van een onjuiste opvatting omtrent de term "samenweefsel van verdichtsels". NLR, aant. 11 op art. 326 Sr (suppl. 98, juli 1998) merkt verder op, onder aanhaling van jurisprudentie uit het begin van de twintigste eeuw, dat niet alles wat medegedeeld wordt onwaar behoeft te zijn: ook ware mededelingen kunnen strekken om aan het onware een schijn van waarheid te geven.

Het hof heeft blijkens de bewezenverklaring van het door hem bevestigde vonnis van de politierechter vastgesteld, voor zover thans van belang, dat verzoeker in strijd met de waarheid een verklaring betreffende vermissing van zijn identiteitskaart heeft ondertekend en vervolgens een nieuwe identiteitskaart heeft aangevraagd.

Kennelijk heeft het hof, gelet op de gebezigde bewijsmiddelen, als volgt geredeneerd. Verzoeker heeft zijn (oude) identiteitskaart achtergelaten als onderpand bij de directie van het bungalowpark. Verzoeker die om die reden niet beschikte over een identiteitskaart om zich te legitimeren (bij de bank), deed vervolgens in strijd met de waarheid op 4 maart 2003 bij de politie aangifte van vermissing van zijn identiteitskaart. Voorts vulde hij op 7 maart 2003, eveneens in strijd met de waarheid, een - door hem ondertekende - verklaring betreffende vermissing in, inhoudende dat zijn identiteitskaart sedert 28 februari 2003 niet terug te vinden is op zijn woonadres. Op 14 maart 2003 heeft verzoeker aan de hand van voormelde schriftelijke bescheiden een nieuwe identiteitskaart aangevraagd bij de gemeente Cuijk.

Tegen deze achtergrond kon de politierechter in het door het hof bevestigde vonnis oordelen dat verzoeker door een samenweefsel van verdichtsels - bestaande uit het doen van een valse aangifte van vermissing, het in strijd met de waarheid invullen van een verklaring betreffende vermissing en het gebruik van die documenten bij de aanvraag van een nieuwe identiteitskaart - de gemeente Cuijk heeft bewogen tot afgifte. Het oogmerk van wederrechtelijke bevoordeling is gelegen in de omstandigheid dat het als onderpand voor een huurschuld afgegeven identiteitsbewijs voor verzoeker geen waarde meer had du moment hij een nieuw identiteitsbewijs kreeg uitgereikt, waarmee ook dat onderpand voor de verhuurders waardeloos werd.

Het oordeel van het hof is niet onbegrijpelijk en behoeft geen nadere motivering.

Het middel faalt.

Het derde middel is gericht tegen de bewezenverklaring en klaagt in het bijzonder dat uit de bewijsmiddelen niet kan volgen dat verzoeker de gemeente Cuijk heeft bewogen tot de afgifte.

Uit de bewijsmiddelen volgt dat de gemeente Cuijk op aanvraag van verzoeker een nieuwe identiteitskaart heeft afgegeven omdat en nadat verzoeker zijn oude identiteitskaart als vermist had teboekgesteld.

Het middel faalt.

De middelen 2 en 3 kunnen worden afgedaan met de aan art. 81 RO ontleende overweging. Gronden waarop de Hoge Raad ambtshalve de aangevallen beslissing zou moeten vernietigen heb ik niet aangetroffen.

Deze conclusie strekt tot verwerping van het beroep.