HR, 05-11-2002, nr. 01706/01

Verzoeker is door het Gerechtshof te 's-Hertogenbosch wegens 1) "poging tot afpersing, terwijl het feit wordt gepleegd door twee of meer verenigde personen, meermalen gepleegd", 2) "medeplegen van poging tot zware mishandeling" en 3) "handelen in strijd met artikel 26, eerste lid, van de Wet wapens en munitie, strafbaar gesteld bij artikel 55 oud, eerste lid, van de Wet wapens en munitie" veroordeeld tot een gevangenisstraf van twee jaren. Inbeslaggenomen patronen en een patroonhouder zijn onttrokken verklaard aan het verkeer.

Namens verzoeker heeft mr. G.G.J. Knoops, advocaat te Amsterdam, twee middelen van cassatie voorgesteld. Deze zaak hangt samen met de zaak tegen een medeverdachte, [medeverdachte], bij de Hoge Raad bekend onder griffienummer 01707/01, in welke zaak ik heden eveneens concludeer.

Het eerste middel houdt in dat een schending van art. 314a Sv is opgetreden bij de verwerping van een (preliminair) verweer.

Bij inleidende dagvaarding heeft de officier van justitie verzoeker een vijftal feiten tenlastegelegd. Voorafgaand aan de tenlastelegging is medegedeeld dat ter terechtzitting aanstonds schorsing van het onderzoek zou worden gevorderd. Na de tenlastelegging volgt de mededeling dat voor de opgave van de feiten is volstaan met de omschrijving daarvan in het bevel gevangenhouding. De tenlastegelegde feiten betroffen viermaal het opzettelijk teweegbrengen van een ontploffing (de feiten 1 t/m 4) en voorts het plegen van openlijke geweldpleging (feit 5). Ter terechtzitting van 15 november 1999 heeft de officier van justitie gevorderd dat de tenlastelegging overeenkomstig art. 314a Sv zou worden aangepast. Die vordering heeft de Rechtbank toegewezen behoudens ten aanzien van hetgeen in die vordering als de feiten 4 en 5, telkens primair en subsidair, was omschreven. Ten gevolge van de toegelaten wijziging is de tenlastelegging aldus gaan luiden dat verzoeker als feit 6 is verweten de deelneming aan een criminele organisatie die opzettelijk brandstichten en/of teweegbrengen van ontploffingen tot oogmerk had. Gelet op de data waarop, en de plaatsen alwaar, de door de criminele organisatie beoogde brandstichtingen of ontploffingen hebben plaatsgevonden zijn de feiten die in de aanvankelijk uitgebrachte dagvaarding onder 1, 2, 3 en 4 waren vermeld in dit verwijt van deelneming aan een criminele organisatie opgegaan. De openlijke geweldpleging, in de aanvankelijke dagvaarding als feit 5 genoemd, is na de wijziging - uitgebreider omschreven - feit 2 geworden. Er zijn twee feiten toegevoegd die in de inleidende dagvaarding niet werden genoemd, te weten (medeplegen van) poging tot afpersing subsidiair (medeplegen van) bedreiging (feit 1), en voorhanden hebben van zestien patronen en een patroonhouder (feit 3).

De verdediging heeft tegen de vordering tot nadere opgave van de feiten bezwaar gemaakt. Behoudens ten aanzien van hetgeen daarin onder 4 en 5, telkens primair en subsidair, was omschreven is de vordering niettemin toegewezen, waartoe de Rechtbank heeft overwogen, voor zover in verband met het nu voorgestelde middel van belang:

Bij de behandeling in hoger beroep heeft de verdediging, nog voordat de advocaat-generaal de zaak had voorgedragen, opnieuw bezwaar gemaakt tegen de in eerste aanleg op de voet van art. 314a Sv gedane vordering. Na beraad heeft de voorzitter als beslissing van het Hof meegedeeld:

In de toelichting op het middel wordt hiertegen aangevoerd dat het in hoger beroep gevoerde verweer twee bezwaren omvatte, namelijk het ontbreken van verband tussen de in de inleidende dagvaarding omschreven feiten en de feiten die ten gevolge van de vordering tot nadere omschrijving aan de tenlastelegging zijn toegevoegd, naast het bezwaar dat het doen van de vordering in strijd zou zijn met beginselen van een goede procesorde, het beginsel van fair trial en het recht op berechting in twee instanties. 's Hofs beslissing bevat, zo wordt gesteld, geen beslissing op het laatstbedoelde bezwaar.

Bij beoordeling van deze klacht moet vooropgesteld worden dat het Hof, door te oordelen dat de Rechtbank een beslissing heeft genomen die juist is en op goede gronden berust, die beslissing en de daaraan ten grondslag gelegde overwegingen tot de zijne heeft gemaakt. Voor zover het gevoerde verweer inhield dat de officier van justitie zijn processuele bevoegdheden met oneigenlijk oogmerk heeft toegepast of daarvan een gebruik heeft gemaakt dat onverenigbaar is met beginselen van een goede procesorde, zoals het beginsel van 'fair trial', ligt in 's Hofs overweging derhalve de verwerping van dat verweer besloten. In zoverre faalt de klacht bij gebreke aan feitelijke grondslag.

Die overweging is daarentegen niet toegesneden op de in het verweer betrokken stelling dat de verdediging ten gevolge van de vordering tot nadere omschrijving van de feiten een feitelijke instantie is onthouden. Daarbij had de verdediging kennelijk het oog op het horen van getuigen wier verklaringen door de gewijzigde omschrijving van de feiten van belang konden worden, vgl het gestelde onder 12 op bladzijde 6 van de pleitaantekeningen die aan het proces-verbaal van de terechtzitting zijn gehecht.

Het achterwege blijven van een beslissing op dat onderdeel van het verweer zal evenwel niet tot cassatie kunnen voeren. Indien de officier van justitie gebruik maakt van zijn wettelijke bevoegdheid ter terechtzitting wijziging of nadere omschrijving van de tenlastelegging te vorderen, en die vordering wordt toegewezen, kan bij de verdediging het verlangen rijzen nader onderzoek te doen verrichten, zoals het horen van getuigen, waarop eerder niet is aangedrongen omdat de aanvankelijke omschrijving van de feiten de verdediging daartoe geen aanleiding gaf. Zo dat verlangen opkomt staat het de verdediging vrij om ter terechtzitting de nadere onderzoeksverrichtingen te vragen die in haar visie door de wijziging of aanvulling van de tenlastelegging noodzakelijk zijn geworden. Daarom kan niet gezegd worden dat de verdachte een volledige behandeling in eerste aanleg wordt onthouden doordat de officier van justitie, binnen de door Rechtbank en Hof gereleveerde grenzen gebruik makend van zijn wettelijke bevoegdheden, de tenlastelegging zodanig wijzigt of aanvult dat daarin feiten worden opgenomen die in de aanvankelijk uitgebrachte dagvaarding niet afzonderlijk waren genoemd, dan wel overeenkomstig een andere wettelijke strafbaarstelling waren omschreven.

Voor zover het verweer inhield dat verzoeker ten gevolge van de vordering tot nadere omschrijving van de feiten een feitelijke instantie is onthouden had het derhalve slechts verworpen kunnen worden.

In dit verband verdient overigens opmerking dat in de - door het Hof overgenomen - overwegingen van de Rechtbank wèl tot uitdrukking is gebracht dat de officier van justitie tevoren heeft aangekondigd dat de (definitieve) tenlastelegging na ontvangst van het volledige proces-verbaal zou worden opgesteld, en het concept van de vordering tot aanpassing van de tenlastelegging een maand voor de behandeling ter terechtzitting aan Rechtbank en verdediging heeft toegezonden. Daarin ligt de vaststelling besloten dat de verdediging naar behoren in de gelegenheid is gesteld zich te beraden op de nadere onderzoekshandelingen waartoe de aangepaste tenlastelegging naar haar inzicht zou nopen.

In de toelichting op het middel wordt als tweede bezwaar aangevoerd dat het in hoger beroep gevoerde verweer tegen de op de voet van art. 314a Sv gedane vordering "welbeschouwd" alleen is verworpen op grond van de overweging dat het Hof de ontploffingen beschouwt als middel tot de afpersing. Dat zou onbegrijpelijk zijn, daar in de tenlastelegging (en dus de bewezenverklaring) van de poging tot afpersing geen gewag is gemaakt van het teweegbrengen van ontploffingen.

Eerder heeft de Hoge Raad uit de wetsgeschiedenis afgeleid dat

Het komt mij voor dat bij het vaststellen van het vereiste verband tussen de aanvankelijk tenlastegelegde feiten en de aan de tenlastelegging toe te voegen feiten niet de eis gesteld kan worden dat dit verband naar voren moet komen in de wijze waarop die feiten zijn tenlastelegegd.

Blijkens haar hierboven weergegeven beslissing op de ingevolge art. 314a Sv gedane vordering heeft de Rechtbank op grond van de stukken van het opsporingsonderzoek en bij de rechter-commissaris afgelegde verklaringen geconstateerd dat de ontploffingen samenhang met de poging tot afpersing hebben vertoond, en dat er ook een verband kon worden gelegd tussen de in de inleidende dagvaarding genoemde feiten en het voorhanden hebben van patronen en een patroonhouder door verzoeker. Naar mijn oordeel is dat een toereikende feitelijke grondslag om het verband tussen deze feiten, die klaarblijkelijk alle in het opsporingsonderzoek zijn betrokken, vast te stellen. Daaraan doet, naar ik meen, niet af dat het teweegbrengen van ontploffingen niet is genoemd in de poging tot afpersing zoals die in de tenlastelegging is omschreven. Anders dan door de verdediging in hoger beroep werd betoogd, en in de toelichting op het middel wordt herhaald, doet daar evenmin aan af dat de in art. 157, tweede lid, Sr opgenomen strafbaarstelling een geheel andere strekking heeft dan de strafbaarstelling die is te vinden in art. 317, eerste lid, Sv. Die omstandigheid brengt niet mee dat het in HR NJ 1998, 535 en HR NJ 1999, 52 bedoelde verband tussen de in deze strafbaarstellingen bedoelde gedragingen niet kan bestaan.

Nu (zoals ik hierboven reeds opmerkte) 's Hofs overwegingen meebrengen dat het de gronden waarop de Rechtbank het bezwaar tegen de vordering tot nadere omschrijving van de feiten verwierp heeft overgenomen en tot de zijne gemaakt, is zijn vaststelling dat de ontploffingen zijn te beschouwen als middel tot realiseren van de afpersing niet onbegrijpelijk. Die vaststelling draagt, bezien in verband met hetgeen de Rechtbank heeft overwogen, het oordeel dat er voldoende verband bestaat tussen de feiten (teweegbrengen van ontploffingen) die zijn genoemd in de op de voet van art. 261, derde lid, Sv uitgebrachte dagvaarding en de poging tot afpersing en het verboden wapenbezit die in de overeenkomstig art. 314a Sv gedane vordering als feiten 1 en 3 zijn genoemd.

Het middel faalt in beide onderdelen.

Het tweede middel strekt ten betoge dat ten onrechte (als feit 3) is bewezenverklaard dat verzoeker zestien patronen voorhanden heeft gehad. Uit de gebezigde bewijsmiddelen zou niet blijken dat verzoeker beschikkingsmacht over die patronen heeft gehad, terwijl de gebezigde bewijsmiddelen, met name een weergave van hetgeen opsporingsambtenaren verzoeker hebben horen zeggen (bij de bewijsmiddelen te vinden als de met de hand doorgenummerde bladzijden 80 en 81) de met de bewezenverklaring onverenigbare mogelijkheid zouden openlaten dat verzoeker zich niet van de aanwezigheid van de munitie bewust is geweest en daarover geen beschikkingsmacht heeft gehad.

Naar aanleiding van een ter zake gevoerd verweer is in de bestreden uitspraak overwogen, voor zover hier van belang:

Aldus heeft het Hof op niet onbegrijpelijke wijze vastgesteld dat verzoeker zich ervan bewust is geweest dat de munitie in de garage van zijn moeder aanwezig was en dat hij daarover kon beschikken. De bewezenverklaring is op toereikende wijze met redenen omkleed. Het middel faalt.

In ieder geval het tweede middel leent zich naar mijn oordeel voor toepassing van art. 81 RO. Nu de middelen falen, en ik geen gronden heb aangetroffen voor ambtshalve vernietiging van de bestreden uitspraak, strekt deze conclusie tot verwerping van het beroep.