HR, 12-02-2021, nr. 20/01028

Dit cassatieberoep ziet in de kern genomen op de vaststelling van de behoefte aan kinder- en partneralimentatie en het spanningsveld wat er bestaat tussen

De man heeft hoger beroep ingesteld tegen de deelbeschikking van de Rechtbank Midden-Nederland, locatie Utrecht van 19 juni 2018 in welke beschikking de echtscheiding tussen partijen is uitgesproken, de hoofdverblijfplaats van de kinderen bij de vrouw is bepaald, een informatieregeling is bepaald en waarbij de zaak voor het overige pro forma is aangehouden. De man heeft in hoger beroep een grief gericht tegen de door de rechtbank vastgestelde behoefte van de vrouw alsmede een grief tegen de door de rechtbank vastgestelde behoefte van de kinderen.

Ten aanzien van de behoefte van de kinderen heeft de rechtbank het netto besteedbaar gezinsinkomen vastgesteld en vervolgens de NIBUD tabellen geëxtrapoleerd (daarmee uitkomend op een bedrag van € 1.605,003..

Voor wat betreft de behoefte van de vrouw heeft de rechtbank in haar beschikking van 19 juni 2018 in rechtsoverwegingen 3.19 tot en met 3.39 aan de hand van de door de vrouw in het geding gebrachte behoeftelijst en de gemotiveerde reactie van de man daarop een beslissing genomen over de omvang van de behoefte van de vrouw. Daarbij heeft de rechtbank vastgesteld (r.o. 3.21) welke bedragen in eerste aanleg niet ter discussie stonden en heeft de rechtbank een gemotiveerde beslissing genomen over welke bedragen partijen verdeeld hielden (3.22 tot en met 3.38), om uiteindelijk uit te komen op een netto behoefte van € 91.018,00 per jaar (r.o. 3.39).

De vrouw kon zich kennelijk met deze uitkomst verenigen want zij heeft niet (incidenteel) geappelleerd.

De man heeft een grief geformuleerd tegen de door de rechtbank vastgestelde behoefte van de kinderen (grief 3), waarbij door hem ondermeer geklaagd is over de door de rechtbank gehanteerde methode van extrapolatie van de tabellen en door hem is gesteld dat en waarom van de behoeftelijst van de vrouw niet kan worden uitgegaan4..

Onder grief 4 heeft de man gegriefd tegen de beslissing met betrekking tot de behoefte van de vrouw. In de toelichting op deze grief is de man — in navolging van de door de rechtbank gehanteerde methode — per kostenpost ingegaan op de verschillende door de rechtbank vastgestelde componenten die samen optellen tot de netto behoefte van € 91.018,00, waarbij door hem gemotiveerd is aangegeven dat en waarom die bedragen niet overeenkomstig de huwelijkse welstand zijn althans niet in overeenstemming zijn met de uitgaven van de vrouw, om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat de behoefte opnieuw rechtdoende dient te worden vastgesteld op € 3.000,00 netto per maand in plaats van de door de rechtbank vastgestelde € 7.584,83 per maand5..

In haar verweerschrift gaat ook de vrouw zeer uitvoerig op de diverse posten in. Zij wijdt daar 8 pagina's6. aan en hanteert dezelfde systematiek als de man waarbij zij per post een standpunt inneemt. Deels houden die standpunten een erkenning in dat de posten bijgesteld moeten worden7. en deels is zij van mening dat de behoefte hoger vastgesteld dient te worden. Alhoewel op grond van de positieve zijde van de devolutieve werking van het hoger beroep de weren van de vrouw in eerste aanleg meegenomen dienen te worden bij de beoordeling van de grief kan dit in de visie van de man bij gebrek aan een incidenteel appèl van de zijde van de vrouw nimmer tot een hogere behoeftevaststelling in hoger beroep leiden.

Na een zeer uitvoerige motivering waar het betreft de behoefte van de kinderen doet het Gerechtshof het appèl waar het de behoefte aan partneralimentatie betreft af met drie korte zinnen (r.o. 5.18):

Hiertegen richt zich het cassatieberoep van de man zich onder meer.

Het oordeel van het hof in rechtsoverweging 5.18 getuigt van een onjuiste rechtsopvatting althans voldoet niet aan de daaraan te stellen motiveringseisen.

Het is vaste jurisprudentie dat het toetsingskader in cassatie als het gaat om alimentatiebeslissingen beperkt is. Aan de alimentatierechter komt een grote vrijheid toe en aan beslissingen die uitsluitend betreffen het vaststellen en wegen van de door partijen met het oog op hun draagkracht en behoefte aangevoerde omstandigheden kunnen in het algemeen geen hoge motiveringseisen worden gesteld8.. De motivering dient aan het grondbeginsel van een behoorlijke rechtspleging te voldoen dat elke rechtelijke beslissing tenminste zodanig moet worden gemotiveerd dat zij voldoende inzicht geeft in de aan haar ten grondslag liggende gedachtegang om de beslissing zowel voor partijen als derden controleerbaar en aanvaardbaar te maken9.. De omvang van de motiveringsplicht is afhankelijk van het partijdebat waarbij geldt dat de rechter niet ongemotiveerd voorbij mag gaan aan essentiële stellingen10.. Een stelling kan als essentieel worden aangemerkt als deze relevant is voor de uitkomst van de procedure, bezien in het licht van het partijdebat enerzijds en het toetsingskader anderzijds.

Voor de vaststelling van de behoefte aan partneralimentatie heeft de Hoge Raad het volgende toetsingskader vastgesteld:

Dit toetsingskader brengt mee dat de stellingen van de man onder randnummer 6.3 tot en met 6.31 (waar de man gemotiveerd stelt dat en waarom de door de rechtbank vastgestelde posten althans de door de vrouw in haar behoefteoverzicht opgevoerde posten niet in lijn zijn met de mate van welstand waarin partijen geleefd hebben en/of geen reële of met zekere mate van waarschijnlijkheid te verwachten kosten van levensonderhoud van de vrouw betreffen) door het hof als essentiële stellingen aangemerkt hadden moeten worden waaraan het hof niet ongemotiveerd voorbij had mogen gaan, hetgeen temeer klemt nu de vrouw in haar verweerschrift op onderdelen heeft erkend dat de door de rechtbank meegenomen bedragen onjuist zijn en bijgesteld kunnen worden.12. Door te oordelen zoals het hof gedaan heeft in rechtsoverweging 5.18 heeft het hof vorenstaand toetsingskader miskend en de beslissingen niet met redenen omkleed.

Ook anderszins kan de beslissing niet in stand blijven omdat de motivering gebrekkig is.

Het hof gebruikt het woordje ‘mogelijk’ in de motivering:

Dat resulteert in een apert onbegrijpelijke motivering. Het woordje ‘mogelijk’ is een zogenaamd twijfelwoord. Het opnemen van twijfelwoorden zorgt in zijn algemeenheid voor onzekerheid en maakt een motivering zwakker. Door dit woord te gebruiken geeft het hof feitelijk aan dat het de stellingen in hoger beroep niet daadwerkelijk heeft beoordeeld. Als het hof dat wel gedaan had dan had het hof daarover immers kunnen oordelen.

Een en ander volgt ook uit het gebruik van het woord ‘iets’. Dit woord geeft een onbepaalde en niet nader gedefinieerde hoeveelheid weer, maar zegt wel iets over de omvang daarvan, die weer relatief is in de context13. en daarmee op zichzelf niets zegt.

Als het hof de stellingen niet heeft beoordeeld dan is het onbegrijpelijk dat het hof vervolgens oordeelt

Feitelijk zegt het hof: ik heb het uitvoerig partijdebat niet beoordeeld, als ik dat wel gedaan had dan zou dat mogelijk tot een ander bedrag hebben geleid, maar dat verschil zou maar klein zijn (‘iets’) dus ik laat het oordeel van de rechtbank in stand. Dat oordeel is innerlijk tegenstrijdig. Het tweede deel van de redenering wordt niet gedragen door het eerste deel en sluit dat zelfs uit.

Alhoewel de alimentatierechter een grote vrijheid heeft als het gaat om de vaststelling van de behoefte zijn er wel beperkingen aan die vrijheid. De vaststelling van de behoefte is altijd nog méér dan ‘natte vinger werk’, aldus uw Hoge Raad in HR 19 december 2003, NJ 2004, 140 en HR 3 september 2010, NJ 2010, 473. Zéker in een zaak waar er een omvangrijk partijdebat heeft plaatsgevonden als het onderhavige had het hof zich er niet op deze summiere wijze van af mogen maken.

Gezien het vorenstaande kan het oordeel waar het betreft de behoefte aan partneralimentatie niet in stand blijven.

In rechtsoverweging 5.16 beoordeelt het hof de grief van de man ten aanzien van de behoefte aan kinderalimentatie als volgt:

Dit oordeel is onjuist althans onbegrijpelijk in het licht van het partijdebat en de bewijspositie van partijen. Op de vrouw rust de plicht om te stellen en zo nodig te bewijzen wat de omvang van de behoefte van de kinderen is, tegen de achtergrond van het toetsingskader zoals dat gegeven is door de Hoge Raad14.. In de beschikking van 4 december 2015 is aangegeven door de Hoge Raad15. dat het bij (substantieel) hogere inkomens niet voor de hand ligt dat de behoefte van de kinderen gelijk is aan de behoefte van kinderen op wie de hoogste categorie in de NIBUD tabel van toepassing is. Met andere woorden: het is aannemelijk dat kinderen die in een grote welstand opgroeien daar ook van hebben meegeprofiteerd en dat hun behoefte dus hoger ligt. Die uitspraak brengt in de visie van de man geen substantiële wijziging in de lijn van jurisprudentie over dit onderwerp van de Hoge Raad aan. De vaststelling van de behoefte van de kinderen was en blijft gerelateerd aan de huwelijkse welstand (al dan niet via toepassing van de NIBUD tabel die daar een afspiegeling van is) en de bewijslastverdeling waar het betreft de stelplicht en bewijslast ten aanzien van de omvang van de behoefte, blijft ongewijzigd.

In de visie van de man dient de uitspraak van de Hoge Raad van 4 december 2015 ook niet te worden gelezen als een rechterlijk vermoeden dat de stelplicht en bewijslast verlicht, al is het alleen maar omdat de vaststelling dat het niet voor de hand ligt dat de tabellen goed toepasbaar zijn, niets zegt over de omvang van de behoefte die het dan wél moet zijn.

Het oordeel van het hof getuigt van een onjuiste rechtsopvatting ten aanzien van de omvang van de stelplicht die op de vrouw rust alsmede ook de omvang van de stelplicht (of verweerplicht) die op de man als verweerder rust. Op de vrouw rust de plicht om te stellen en te bewijzen wat de omvang van de behoefte is, afgezet tegen het toetsingskader zoals dat is vastgesteld door de Hoge Raad.

Zij moet iets stellen over de hoogte en aard van de uitgaven voor de kinderen tijdens het huwelijk (waarin een aanwijzing kan worden gevonden voor de mate van welstand waarin de kinderen hebben geleefd) en de behoefte zoveel mogelijk met concrete gegevens betreffende de reële of met een zekere mate van waarschijnlijkheid te verwachten kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen.

Dat heeft zij gedaan door een behoefteoverzicht op te stellen. De man heeft zich daartegen verweerd en aangegeven dat de posten die de vrouw daarin heeft meegenomen volledig uit de lucht zijn gegrepen16., dat er dubbeltellingen in zitten (dubbele telefoonabonnementen)17., kosten die helemaal niet gemaakt zijn18. (schoonheidsspecialist, opgevoerd maar was vergoed door de verzekering, etentjes, 10x per jaar en niet wekelijks), dat er kosten per jaar worden opgevoerd terwijl deze over meerdere jaren moeten worden uitgesmeerd (scooter)19., dat de vakanties in werkelijkheid veel lager waren en dat de opgevoerde kosten van merkkleding niet werkelijk zijn gedaan20.21., dat er posten in zitten die helemaal niet gemaakt worden en niet representatief voor het verleden waren (privéopleiding van [naam 1] die wordt opgevoerd voor € 735,00 per maand22.).

Het is onjuist althans onbegrijpelijk dat het gerechtshof dit verweer als onvoldoende gemotiveerd betwist heeft gewaardeerd. Het hof miskent daarmee het bewijsrechtelijke adagium ‘negativa non sunt probanda affirmanti incumbit probatio, non neganti’. Ontkenningen hoeven niet bewezen te worden; op degene die iets stelt, rust het bewijs, niet op degene die iets ontkent. De billijkheid impliceert dat men in het algemeen het positieve moet bewijzen, niet het negatieve (de afwezigheid daarvan).23. Dat klemt temeer in alimentatiezaken waarbij de rechtsverhouding tussen partijen wordt beheerst door de redelijkheid en billijkheid en er hoge eisen gesteld mogen worden aan de stelplicht van de partij die een afwijking van de tabellen bepleit.

Het hof heeft miskend dat op de man derhalve niet de plicht rust om het (negatieve) bewijs te leveren dat bepaalde uitgaven tijdens het huwelijk niet zijn gedaan, althans niet representatief zijn voor de huwelijkse welstand noch zélf een behoefte van de kinderen dient te onderbouwen. Hij mocht volstaan met een verwijzing naar de tabellen (zonder die te bewijzen) en de ontkenning dat de bedragen die de vrouw heeft opgevoerd in haar lijst representatief waren voor de uitgaven die door partijen tijdens het huwelijk zijn gedaan ten behoeve van de kinderen en/of dat het geen reële kosten waren die ook daadwerkelijk gemaakt moeten worden.

De man mocht volstaan met de (gemotiveerde) ontkenning en op de vrouw rust vervolgens de stelplicht om het positieve te bewijzen. De bewijswaardering is in het licht van het vorenstaande dan ook apert onbegrijpelijk.

Het gerechtshof heeft voorts verzuimd om de essentiële stellingen van de man bij de beoordeling (en motivering) te betrekken24.. Het verweer van de man tegen de behoeftelijst van de vrouw kan — gezien het toepasselijke toetsingskader25. — als essentiële stellingen van de man worden aangemerkt. Het specifieke verweer van de man op dit punt kan worden gevonden in de volgende processtukken:

Voor zover het oordeel van het hof in rechtsoverweging aldus moet worden gelezen dat van het behoefteoverzicht van de vrouw moet worden uitgegaan (nu dat door man onvoldoende gemotiveerd betwist is) maar de behoefte op grond van de stellingen van de vrouw (althans het grievenstelsel nu de vrouw niet incidenteel geappelleerd heeft) moet worden vastgesteld op € 1.605,00 is dat eindoordeel gezien het vorenstaande onjuist en onbegrijpelijk, temeer nu het bedrag van € 1.605,00 tot stand is gekomen door extrapolatie van de tabellen, hetgeen een benaderingswijze (door de man aan de orde gesteld onder grief 3) is die in strijd is met het hier toepasselijke toetsingskader (zie hiervoor voetnoot 20), zodat deze uitkomst op zichzelf onbegrijpelijk is, mede bezien in het licht van de bewijspositie van de vrouw.

Voor wat betreft het extrapoleren van de tabel geldt immers dat uit onderzoek van het NIBUD volgt dat de kosten van kinderen juist niét lineair blijven meestijgen maar zijn gemaximeerd26.. De bedragen die ouders aan kinderen plegen uit te geven zijn van een aantal factoren afhankelijk, waaronder het aantal kinderen in een gezin (waarmee de uitgaven per kind dalen), hun leeftijd alsmede het inkomen en wat daarvan resteert om aan de kinderen uit te geven27.. Door de tabel lineair door te trekken wordt uitgegaan van de veronderstelling dat de behoefte lineair doorstijgt terwijl dat niet gebaseerd is op de werkelijke kosten van de kinderen noch op onderzoek van het NIBUD28..

Ook in het licht van de eigen stellingen van de vrouw in eerste aanleg is de uitkomst (een behoefte van € 1.605,00 per kind én een behoefte van de vrouw ad € 7.584,83, in totaal € 12.399,83) apert onbegrijpelijk.

De vrouw heeft immers erkend dat haar behoefteoverzicht op onderdelen onjuist is29. en heeft ter gelegenheid van de mondelinge behandeling in eerste aanleg erkend dat het gezin altijd rondkwam van een bedrag van € 2.500,00 netto per maand:

Gezien het vorenstaande kan de beslissing van het hof waar het betreft de behoefte van de kinderen niet in stand blijven.

Klacht samenhang behoefte kinderen en partner

Tot slot zijn beide oordelen (de behoefte van de kinderen bedraagt 3 × € 1.605,0031. en de behoefte van de vrouw bedraagt € 7.584,83 per maand32.) in onderlinge samenhang bezien vanuit rekenkundig perspectief apert onbegrijpelijk in het licht van de vaststelling van het netto gezinsinkomen van het gezin ad € 15.519,0033. en de algemene vuistregels die gelden.

Het is een feit van algemene bekendheid dat de behoefte van een echtgenoot na scheiding hoger is dan voor de scheiding. Dat hangt samen met de omstandigheid dat de woonlasten niet meer gedeeld kunnen. De Hofformule geeft daar een mooie vuistregel voor: de behoefte is 60% (in plaats van 50% tijdens het huwelijk) van wat er resteert van het netto gezinsinkomen nadat daar de kosten van de kinderen van af zijn getrokken. Het uitgangspunt is voorts dat de behoefte van beide echtgenoten na de scheiding gelijk is.

Als we deze rekenkundige vuistregels loslaten op het netto besteedbaar gezinsinkomen dan zou er op het netto gezinsinkomen van € 15.519,00 eerst 3 × € 1.605,00 in mindering moeten worden gebracht. Er resteert dan nog € 10.704,00.

Dat betekent dat tijdens het huwelijk niet meer dan de helft = € 5.352,00 ten goede kan zijn gekomen aan de vrouw. Er van uitgaande dat haar behoefte 10% hoger ligt zou deze moeten uitkomen op € 6.422,40.

Dat maakt ook de vaststelling van de behoefte van de kinderen en de behoefte van de vrouw in onderlinge samenhang bezien ook in het licht van deze vuistregels onbegrijpelijk.