HvJ EU, 23-10-2012, nr. C-300/10

Artikel 3, lid 1, van de Eerste richtlijn bepaalt:

Artikel 2, lid 1, van de Tweede richtlijn luidt als volgt:

In artikel 1 van de Derde richtlijn is bepaald:

Artikel 1 bis van de Derde richtlijn, dat daarin is ingevoegd bij richtlijn 2005/14/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 mei 2005 houdende wijziging van de richtlijnen 72/166/EEG, 84/5/EEG, 88/357/EEG en 90/232/EEG van de Raad en richtlijn 2000/26/EG van het Europees Parlement en de Raad (PB L 149, blz. 14) bepaalt:

Artikel 503, lid 1, van het Portugese burgerlijk wetboek luidt:

Artikel 504, lid 1, van dit wetboek bepaalt:

Artikel 505 van dit wetboek bepaalt:

In artikel 570 van dit wetboek heet het:

Vooraf moet worden vastgesteld dat artikel 1 bis van de Derde richtlijn, zoals gewijzigd bij richtlijn 2005/14, ratione materiae en ratione temporis niet van toepassing is op de feiten van het hoofdgeding, zoals de Duitse regering op goede gronden heeft opgemerkt. Ten eerste betreft deze richtlijn immers enkel het recht op vergoeding van door voetgangers, fietsers en andere niet-gemotoriseerde weggebruikers geleden schade. Bij de aanrijding waardoor hij schade heeft geleden, was Marques Almeida ingezetene van het motorvoertuig.

Ten tweede is deze bepaling in de Derde richtlijn ingevoegd bij richtlijn 2005/14, waarvan artikel 7 bepaalt dat zij in werking trad op de dag van haar bekendmaking in het Publicatieblad van de Europese Unie, te weten op 11 juni 2005, en waarvan artikel 6, lid 1, bepaalt dat zij uiterlijk 11 juni 2007 moest zijn uitgevoerd. Het verkeersongeval dat tot het hoofdgeding heeft geleid, heeft zich voorgedaan op 12 juni 2004.

Bijgevolg heeft de prejudiciële vraag enkel betrekking op de uitlegging van de artikelen 3, lid 1, van de Eerste richtlijn, artikel 2, lid 1, van de Tweede richtlijn en artikel 1 van de Derde richtlijn.

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of artikel 3, lid 1, van de Eerste richtlijn, artikel 2, lid 1, van de Tweede richtlijn en artikel 1 van de Derde richtlijn in die zin moeten worden uitgelegd dat zij zich verzetten tegen nationale voorschriften op grond waarvan in geval van een aanrijding tussen twee motorvoertuigen waardoor lichamelijk letsel is ontstaan bij de inzittende van een van deze voertuigen zonder dat een van de bestuurders van die voertuigen ter zake schuld heeft, de wettelijke aansprakelijkheid van de verzekerden, en bijgevolg de schadevergoeding van deze inzittende door de verzekering van de wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, mag worden beperkt of uitgesloten louter omdat die inzittende heeft bijgedragen tot het ontstaan van de schade.

In dit verband zij eraan herinnerd dat uit de considerans van de Eerste en de Tweede richtlijn duidelijk blijkt dat deze richtlijnen enerzijds het vrije verkeer beogen te waarborgen, zowel van gewoonlijk op het grondgebied van de Unie gestalde voertuigen als van de inzittenden, en anderzijds willen verzekeren dat de slachtoffers van door deze voertuigen veroorzaakte ongevallen een vergelijkbare behandeling krijgen, ongeacht de plaats in de Unie waar het ongeval zich heeft voorgedaan (arresten van 28 maart 1996, Ruiz Bernáldez, C-129/94, Jurispr. blz. I-1829, punt 13; 14 september 2000, Mendes Ferreira en Delgado Correia Ferreira, C-348/98, Jurispr. blz. I-6711, punt 24; 17 maart 2011, Carvalho Ferreira Santos, C-484/09, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 24, en 9 juni 2011, Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, C-409/09, nog niet gepubliceerd in de Jurisprudentie, punt 23).

De Eerste richtlijn, zoals verduidelijkt en aangevuld bij de Tweede en de Derde richtlijn, verplicht de lidstaten dus ervoor te zorgen dat de wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan verkeer van motorrijtuigen die gewoonlijk op hun grondgebied zijn gestald aanleiding kan geven, door een verzekering wordt gedekt en preciseert met name welke soorten schade en welke derden die het slachtoffer van een ongeval zijn geworden, door deze verzekering moeten worden gedekt (zie reeds aangehaalde arresten Mendes Ferreira en Delgado Correia Ferreira, punt 27; Carvalho Ferreira Santos, punt 27, en Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, punt 24).

Er zij evenwel aan herinnerd dat de verplichting om bij wege van een wettelijke aansprakelijkheidsverzekering de door motorrijtuigen aan derden veroorzaakte schade te dekken, moet worden onderscheiden van de omvang van die schadeloosstelling op grond van de wettelijke aansprakelijkheid van de verzekerde. Terwijl de verplichte dekking is vastgesteld en gewaarborgd door de regeling van de Unie, wordt de omvang van de schadeloosstelling immers hoofdzakelijk door het nationale recht bepaald (reeds aangehaalde arresten Carvalho Ferreira Santos, punt 31 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, punt 25).

In dit verband heeft het Hof reeds geoordeeld dat uit het doel en de bewoordingen van de Eerste, de Tweede en de Derde richtlijn blijkt dat zij er niet toe strekken de wettelijke aansprakelijkheidsregelingen van de lidstaten te harmoniseren en dat de lidstaten bij de huidige stand van het Unierecht bevoegd blijven om te bepalen welke regeling inzake wettelijke aansprakelijkheid geldt voor ongevallen ten gevolge van de deelneming aan het verkeer met motorrijtuigen (reeds aangehaalde arresten Carvalho Ferreira Santos, punt 32 en aldaar aangehaalde rechtspraak, en Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, punt 26).

Dit neemt niet weg dat de lidstaten verplicht zijn te garanderen dat de naar hun nationaal recht geldende wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, wordt gedekt door een verzekering die in overeenstemming is met de bepalingen van de drie bovengenoemde richtlijnen (reeds aangehaalde arresten Mendes Ferreira en Delgado Correia Ferreira, punt 29; Farrell, punt 33; Carvalho Ferreira Santos, punt 34, en Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, punt 27).

Tevens volgt uit de rechtspraak van het Hof dat de lidstaten bij de uitoefening van hun bevoegdheden op dit gebied het Unierecht in acht dienen te nemen en dat de nationale bepalingen die de vergoeding regelen van schade veroorzaakt door ongevallen ten gevolge van de deelneming van voertuigen aan het verkeer, de Eerste, de Tweede en de Derde richtlijn niet hun nuttige werking mogen ontnemen (arrest Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, reeds aangehaald, punt 28).

Zoals het Hof heeft gepreciseerd, zouden deze richtlijnen een dergelijke werking missen indien een nationale regeling aan de hand van algemene en abstracte criteria, op grond van het feit dat het slachtoffer tot de schade heeft bijgedragen, hetzij hem het recht zou ontzeggen om door de verplichte verzekering tegen wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, te worden vergoed, hetzij dit recht op onevenredige wijze zou beperken. Slechts in uitzonderlijke omstandigheden kan — op basis van een individuele beoordeling — dit recht worden beperkt (arrest Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, reeds aangehaald, punt 29).

Het Hof is aldus tot de slotsom gekomen dat artikel 2, lid 1, van de Tweede richtlijn en artikel 1 van de Derde richtlijn zich verzetten tegen een nationale wettelijke regeling op grond waarvan, louter omdat de inzittende tot de door hem geleden schade heeft bijgedragen, het recht van die inzittende op schadeloosstelling door de verplichte verzekering tegen de wettelijke aansprakelijkheid waartoe de deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, mag worden geweigerd of op onevenredige wijze beperkt (zie in die zin reeds aangehaalde arresten Candolin e.a., punt 35, en Farrell, punt 35).

In het hoofdgeding worden echter, ten eerste, anders dan in de zaken die tot de reeds aangehaalde arresten Candolin e.a. en Farrell hebben geleid, de slachtoffers van een verkeersongeval in hun recht op vergoeding geraakt niet vanwege een beperking, in de bepalingen inzake verzekering, van de dekking van de wettelijke aansprakelijkheid waartoe de deelneming aan het verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, maar, net als in de in de gedingen die tot de reeds aangehaalde arresten Carvalho Ferreira Santos alsmede Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio hebben geleid, vanwege een beperking in de nationale regeling inzake de wettelijke aansprakelijkheid op het gebied van ongevallen met motorrijtuigen.

De nationale wettelijke regeling die in het hoofdgeding aan de orde is, beoogt immers enkel het recht — en de eventuele omvang ervan — van het slachtoffer op schadeloosstelling op grond van de wettelijke aansprakelijkheid van de verzekerde te bepalen. Zij beperkt daarentegen niet de dekking door de verzekering van de bij een verzekerde vastgestelde wettelijke aansprakelijkheid.

Ten tweede voorzien de artikelen 503 en 504 van het Portugese burgerlijk wetboek blijkens de verwijzingsbeslissing in objectieve aansprakelijkheid voor verkeersongevallen, maar wordt, onverminderd artikel 570 van dat wetboek, de risicoaansprakelijkheid in de zin van artikel 503, lid 1, van dit wetboek, overeenkomstig artikel 505 ervan enkel uitgesloten wanneer het ongeval te wijten is aan het slachtoffer of een derde of het gevolg is van overmacht. Artikel 570, lid 1, van het Portugese burgerlijk wetboek preciseert dat het slachtoffer, wanneer het door eigen schuld tot het ontstaan of de verergering van de schade heeft bijgedragen, op basis van de beoordeling door de bevoegde rechter van de ernst van de respectieve schuld en van de eruit voortvloeiende gevolgen, geheel of gedeeltelijk het recht op schadevergoeding verliest (zie in die zin arrest Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, reeds aangehaald, punt 32).

Anders dan de respectieve juridische contexten in de zaken die tot de reeds aangehaalde arresten Candolin e.a. en Farrell hebben geleid, heeft deze nationale regeling dus niet tot gevolg dat ingeval het slachtoffer van een verkeersongeval — in casu een inzittende van een bij een dergelijk ongeval betrokken voertuig — bijdraagt tot de eigen schade, het recht op schadeloosstelling door de verplichte verzekering tegen wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, waardoor de bestuurder van het bij het ongeval betrokken voertuig is gedekt, automatisch wordt uitgesloten of onevenredig wordt beperkt (zie reeds aangehaalde arresten Carvalho Ferreira Santos, punt 43, en Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, punt 34).

Gelet op het voorgaande moet worden vastgesteld dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde nationale wettelijke regeling niet afdoet aan de Unierechtelijke waarborg dat de naar nationaal recht geldende wettelijke aansprakelijkheid waartoe deelneming aan verkeer van motorrijtuigen aanleiding kan geven, moet zijn gedekt door een verzekering overeenkomstig de Eerste, de Tweede en de Derde richtlijn (zie reeds aangehaalde arresten Carvalho Ferreira Santos, punt 44, en Ambrósio Lavrador en Olival Ferreira Bonifácio, punt 34).

Bijgevolg dient op de prejudiciële vraag te worden geantwoord dat in omstandigheden als die van het hoofdgeding, artikel 3, lid 1, van de Eerste richtlijn, artikel 2, lid 1, van de Tweede richtlijn en artikel 1 van de Derde richtlijn in die zin moeten worden uitgelegd dat zij zich niet verzetten tegen nationale voorschriften op grond waarvan in geval van een aanrijding tussen twee motorvoertuigen waarbij lichamelijk letsel is ontstaan bij een inzittende van een van deze voertuigen zonder dat een van de bestuurders van die voertuigen ter zake schuld heeft, de wettelijke aansprakelijkheid van de verzekerden mag worden beperkt of uitgesloten.