HR, 08-12-2023, nr. 23/01109

De feiten in deze zaak laten zich als volgt samenvatten. Belanghebbende heeft in juli 2010 van [A], met wie zij tot 20 maart 2013 onder huwelijkse voorwaarden gehuwd is geweest, een koopovereenkomst gesloten waarbij zij een viertal onroerende zaken van hem kocht. De koopprijs bedroeg € 233.900, welk bedrag was gebaseerd op een taxatie van de makelaar/ taxateur [B]. Volgens die taxatie moest rekening worden gehouden met saneringskosten omdat de bodem van twee van de bij die overeenkomst betrokken onroerende zaken, namelijk percelen grond aan de [a-straat 1 en 2] te [Q], verontreinigd was. Levering van de onroerende zaken vond plaats op 30 augustus 2010.

De Inspecteur heeft gesteld dat sprake is van een verkoop van genoemde onroerende zaken tegen een te lage waarde, omdat geen sprake was van een saneringsverplichting vanwege bodemverontreiniging. Het Hof heeft in het bestreden arrest overwogen dat de Inspecteur dit aannemelijk heeft gemaakt en [A] derhalve is verarmd en belanghebbende verrijkt. Tegen dat oordeel is het onderhavige cassatiemiddel niet gericht. Het middel is wel gericht tegen de overweging dat belanghebbende zich van die bevoordeling bewust is geweest.

Van belang hierbij is dat belanghebbende in verband met de in geding zijnde transactie eerder strafrechtelijk werd vervolgd. In die procedure werd zij bij onherroepelijk vonnis d.d. 19 juni 2015 van de Rechtbank Overijssel vrijgesproken, omdat zij zich niet bewust is geweest van de aanmerkelijke kans dat er enige valse opgave zou zijn gedaan in het taxatierapport van [B] dan wel in de akte van levering d.d. 30 augustus 2010.

Eveneens is van belang dat de curator van [A], die op 11 november 2015 failliet is verklaard, in verband met de in geding zijnde transactie een procedure tegen belanghebbende heeft ingesteld vanwege artikel 42 van de Faillissementswet (de zogenaamde Faillissementspauliana) dan wel onrechtmatige vermogensonttrekking. In het kader van die procedure had de Rechtbank Overijssel bij vonnis van 28 juni 2017 de koopovereenkomst tussen belanghebbende en [A] van juli 2020 vernietigd omdat de onroerende zaken niet voor een marktconforme prijs waren verkocht.

Bij onherroepelijk arrest van de civiele kamer van_het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden d.d. 28 juni 2022 is dat vonnis echter vernietigd, waarbij onder meer is overwogen dat niet valt in te zien dat belanghebbende en [A] zich in juli 2010 redelijkerwijs bewust behoorden te zijn van benadeling van schuldeisers van [A], toen of van later als het al ooit tot een failissement van [A] zou komen.

Blijkens de door hem overgedragen pleitnota heeft de gemachtigde van belanghebbende op de zitting van het Hof d.d. 12 januari 2023 — onder meer — het volgende aangevoerd:

Het Hof heeft in het bestreden arrest — onder meer — het volgende overwogen:

In het licht van de onherroepelijke uitspraken in de tegen belanghebbende door de officier van justitie gevoerde strafrechtelijke procedure en door de curator van [A] gevoerde civiele procedure, heeft het Hof ten onrechte overwogen dat belanghebbende zich bewust is geweest van de veronderstelde bevoordeling door [A] althans dat oordeel ontoereikend gemotiveerd. In de stafzaak is immers, zoals gezegd, onherroepelijk vastgesteld dat er onvoldoende aanknopingspunten zijn dat belanghebbende zich bewust is geweest van een aanmerkelijke kans dat er enige valse opgave zou zijn gedaan in het taxatierapport van [B] van juli 2010 of de notariële akte van levering van 30 augustus 2010.

En in de door de curator van [A] aangespannen civiele zaak is onherroepelijk overwogen niet valt in te zien dat belanghebbende zich in juli 2010 redelijkerwijs bewust behoorde te zijn van benadeling van schuldeisers van [A], toen of van later.

Hier tegenover heeft het Hof in de hiervoor geciteerde 4.10 overweging het Hof drie redenen benoemd waarom belanghebbende zich wel bewust zou zijn geweest van de bevoordeling door [A]. Naar het oordeel van belanghebbende kan echter geen van die drie argumenten voldoende redengevend worden geacht om die conclusie te kunnen rechtvaardigen.

In de eerste plaats heeft het Hof opgemerkt ‘… dat vaststaat dat belanghebbende aanwezig is geweest bij het gesprek tussen [A] en Haafkes en, hoeveel zij niet actief heeft deelgenomen aan het gesprek, wel op de hoogte was van de aanleiding van het gesprek, namelijk dat mogelijk goederen aan een faillissementsboedel waren onttrokken, wat zou kunnen leiden tot inbeslagname van goederen van [A]’. Uit niets — zeker niet uit de door het Hof vastgestelde feiten1. — blijkt dat belanghebbende op de hoogte was van de aanleiding voor het gesprek tussen [A] en Haafkes. Daar komt bij dat zonder nadere motivering, welke ontbreekt, uit de vermeende wetenschap van belanghebbende over een mogelijke inbeslagname van goederen van [A] niet zonder meer volgt dat zij zich er bewust van was dat [A] de onroerende goederen voor een te lage prijs aan haar verkocht. Dit geldt te meer, nu aan die verkoopprijs een taxatie ten grondslag lag waarin melding wordt gemaakt van bodemverontreiniging, welke belanghebbende blijkens haar verklaring zelf heeft vastgesteld.

In tweede plaats ‘… had belanghebbende naar het oordeel van het Hof op zijn minst ernstige twijfels moeten hebben over de door [A] gestelde verontreiniging omdat in de notariële akte van levering van 30 augustus 2010 is vermeid dat [A] niet bekend is met enige verontreiniging in aanwezigheid van asbesthoudende stoffen en omdat zij opdrachtgever was van [B] voor het taxatierapport van 26 mei 2011, waarin geen verontreiniging is vermeld’. Dat belanghebbende als opdrachtgever voor het taxatierapport van 26 mei 2011 ernstige twijfels had moeten hebben over de in 2010 genoemde verontreiniging is volstrekt onbegrijpelijk te achten. Daarnaast is het Hof er in deze overweging ten onrechte aan voorbij gegaan dat bij eerdere taxaties, uitgevoerd namelijk in 2007 en 20082., wel rekening was gehouden met saneringskosten in verband met verontreiniging van de grond bij [a-straat 1 en 2] op grond waarvan er juist geen redenen voor belanghebbende waren om te twijfelen aan de door [A] gestelde verontreiniging.

Voorts heeft het Hof het onschuld vermoeden geschonden door te overwegen dat belanghebbende ernstige twijfels had moeten hebben over de door [A] gestelde verontreiniging omdat in de notariële akte van levering van 30 augustus 2010 is vermeld dat [A] niet bekend is met enige verontreiniging in aanwezigheid van asbesthoudende stoffen. In de tegen haar ingestelde strafzaak is belanghebbende immers onherroepelijk vrijgesproken, onder meer omdat zij zich niet bewust is geweest van de aanmerkelijke kans dat er enige valse opgave zou zijn gedaan in diezelfde akte d.d. 30 augustus 2010.

Als derde en laatste reden waarom belanghebbende zich bewust moet zijn geweest van de bevoordeling door [A] noemt het Hof dat vast staat ‘… dat belanghebbende tijdens de overdracht van de onroerende zaken getrouwd was met [A] en op hetzelfde adres woonde’. Ook op deze omstandigheden kan echter zonder nadere motivering, welke ontbreekt, niet het oordeel worden gebaseerd dat belanghebbende zich er bewust van was dat [A] onroerende goederen voor een te lage prijs aan haar verkocht. Het enkel getrouwd zijn en op hetzelfde adres wonen is daarvoor onvoldoende. Tegenover de stellige en onderbouwde betwisting van belanghebbende is derhalve niet, althans onvoldoende komen vast te staan dat zij wist dat geen sprake zou zijn van bodemverontreiniging.

Wat betreft de voor dit middel relevante (processuele) feiten verwijst belanghebbende naar de motivering van het eerste middel van deze schriftuur, waaronder overweging 4.10 van het bestreden arrest. Daarin wordt weer verwezen naar het onder 4.7 overwogene, waarvan met name de volgende volzin van belang is:

Naar het oordeel van belanghebbende heeft het Hof hiermee — in strijd met het in overweging 2.1 vermelde arrest van uw Raad d.d. 12 juli 20023. — ten onrechte de wil van [A] tot bevoordeling van belanghebbende niet zelfstandig beoordeeld maar louter afgeleid uit de bewustheid van die bevoordeling. Uit het bestreden arrest blijkt immers niet meer dan dat [A] zich van die bevoordeling bewust was (die voor lief heeft genomen4.) en dat is onvoldoende voor de wil daartoe.

Zoals blijkt uit de hiervoor geciteerde pleitnota van de gemachtigde van belanghebbende is onder 14. namens haar aangevoerd dat in de onderhavige zaak naar objectieve maatstaven kan worden gesproken van een van schenkbelasting vrijgestelde natuurlijke verbintenis in de zin van artikel 33, aanhef en onderdeel 12 SW, omdat bij de in geding zijnde transactie een verzorgingsgedachte een grote rol speelde. Die verzorgingsgedachte hield in dat [A] zich gedrongen voelde belanghebbende verzorgd achter te laten in het geval er iets mis mocht gaan met zijn onderneming.

Naar aanleiding hiervan heeft het Hof in het bestreden arrest — onder meer — het volgende overwogen:

Deze overweging is naar het oordeel van belanghebbende onjuist althans onbegrijpelijk te achten. Indien de onroerende zaken tegen de in de ogen van het Hof werkelijke waarde waren overgedragen, was er immers geen sprake geweest van een bevoordeling c.q. schenking en was de vraag of sprake is van een van schenkbelasting vrijgestelde natuurlijke verbintenis in het geheel niet aan de orde geweest.

Bovendien is het Hof er ten onrechte aan voorbij gegaan dat belanghebbende met [A] onder huwelijkse voorwaarden was getrouwd, zodat zij bij een verkoop tegen de volgens het Hof werkelijke waarde een aanzienlijk bedrag had moeten bijbetalen. Belanghebbende zou daartoe niet in staat zijn geweest. Gesteld noch gebleken is immers dat zij beschikte over de daartoe benodigde financiële middelen. Verkoop tegen de volgens het Hof werkelijke waarde zou derhalve wel degelijk — anders dan het Hof heeft overwogen — ingrijpende consequenties voor haar hebben gehad.