37 De veranderde functie in de jurisprudentie

Door de wetswijziging in 1951 diende het voorlopig getuigenverhoor niet meer primair tot het bewaren van getuigenbewijs, maar tot het verzamelen van getuigenbewijs. In de vijftiger jaren werd een aantal uitspraken gedaan die de wijziging van de functie van het voorlopig getuigenverhoor bevestigden. Zo besliste het hof Leeuwarden in 1953 dat een voorlopig getuigenverhoor voorafgaand aan een geding steeds is toegelaten, “teneinde partijen in staat te stellen de feitelijke grondslag van het geschil te doen vaststellen, ter vermijding van op onjuiste grondslag gebaseerde procedures en onnodige debatten.”1 Het aanvragen van een voorlopig getuigenverhoor om te kunnen vaststellen tegen wie van de getuigen een procedure aanhangig moet worden gemaakt, was een opzet die geheel in overeenstemming was met de strekking van de nieuwe wettelijke regeling. De rechtbank Amsterdam overwoog een aantal jaren later dat een voorlopig getuigenverhoor zeker kan dienen om voor de aanvrager onzekerheden weg te nemen voordat hij besluit een rechtsvordering in te dienen.2 Deze mogelijkheid moest volgens de rechtbank echter wel binnen redelijke grenzen blijven. In casu waren deze grenzen overschreden, omdat (a) de verzoekers geen feiten wilden bewijzen, maar vragen stelden, (b) de vordering in de hoofdzaak te vaag was en (c) het verband tussen de vragen en de vordering in de hoofdzaak duister en ondoorzichtig was.

Na een eerste opleving van het voorlopig getuigenverhoor werd het middel niet vaak gebruikt. Het duurde tot de jaren zeventig van de vorige eeuw voordat de mogelijkheden van het voorlopig getuigenverhoor ten volle werden ontdekt.3 In het arrest Van Laarhoven/Finatabank4 weigerde het hof een voorlopig getuigenverhoor, omdat het verhoor naar zijn mening niet kon dienen om feiten op het spoor te komen waaromtrent de verzoeker nog in het duister tastte. De verzoeker diende dan ook bij zijn verzoek duidelijk en gespecificeerd de feiten die hij wilde bewijzen, te vermelden. De Hoge Raad stelde vast dat de verzoeker de feiten niet precies kende (deze moesten door de getuigenverklaringen boven water komen), maar wel duidelijk had aangegeven wat hij door de verklaringen wenste te bewijzen. Volgens de Hoge Raad beoogde de wetgever in 1951 juist partijen in staat te stellen voor de aanvang van het geding door voorlopige getuigenverhoren de feitelijke grondslag van het geschil te doen vaststellen en deze situatie zal zich met name voordoen als (een) partij(en) niet precies we(e)t(en) wat er is gebeurd. Gesproken kan worden van een ontkoppeling van het voorlopig getuigenverhoor en de hoofdzaak: een voorlopig getuigenverhoor diende ertoe de feitelijke grondslag van het geschil vast te stellen en niet enkel om al bekende en precieze feiten te bewijzen. De Hoge Raad vernietigde derhalve de uitspraak.