3.2.3.2 Vernietiging van een samenstel als zodanig is niet mogelijk

Met betrekking tot de faillissementspauliana wordt met een 'samenstel van rechtshandelingen' veelal de situatie bedoeld waarin bij het beantwoorden van de benadelingsvraag niet alleen naar de gevolgen van één bepaalde rechtshandeling mag worden gekeken, maar ook rekening moet worden gehouden met de gevolgen van andere rechtsfeiten c.q. rechtshandelingen. Een bekend voorbeeld hiervan is het geval waarin de schuldenaar voor een reële prijs een goed aan een van zijn schuldeisers verkoopt en levert, en vervolgens de ontvangen koopsom aanwendt om een opeisbare schuld aan die schuldeiser te betalen. Vernietiging van de betaling zal dan veelal niet mogelijk zijn vanwege de strenge eisen die art. 47 Fw aan de vernietiging van verplicht verrichte rechtshandelingen stelt. Vernietiging van de koopovereenkomst op grond van art. 42 Fw lijkt op het eerste gezicht evenmin mogelijk, omdat de koopovereenkomst op zichzelf beschouwd niet tot benadeling van schuldeisers heeft geleid. Indien bij de vraag of de koopovereenkomst tot benadeling van schuldeisers heeft geleid echter ook het nadeel van de betaling mag worden meegenomen, dan is een succesvol beroep op de faillissementspauliana onder omstandigheden toch mogelijk.1 De koopovereenkomst en de betaling worden dan tezamen ook wel aangeduid als een 'samenstel van rechtshandelingen'.

Dat bij de benadelingsvraag met de gevolgen van het gehele samenstel van rechtshandelingen rekening moet worden gehouden, betekent mijns inziens niet dat dit samenstel ook als zodanig kan worden vernietigd.2 Een dergelijke vernietigingsmogelijkheid zou tot onnodige complicaties leiden bij de toepassing van de faillissementspauliana. Bestaat een samenstel van rechtshandelingen zowel uit onverplicht als verplicht verrichte rechtshandelingen van de schuldenaar, dan zou bijvoorbeeld niet duidelijk zijn of het regime van art. 42 Fw of dat van art. 47 Fw van toepassing is. Daarnaast zouden problemen ontstaan in gevallen waarin bij de verschillende rechtshandelingen van de schuldenaar niet dezelfde partijen betrokken zijn. Stel bijvoorbeeld dat de schuldenaar in het hiervoor gegeven voorbeeld niet een schuld aan de koper, maar een schuld aan een andere schuldeiser zou hebben betaald uit de ontvangen koopsom. De vraag rijst dan ten aanzien van wie - de koper en/of de betaalde schuldeiser - (naast de schuldenaar) de subjectieve criteria van art. 42 of 47 Fw gelden. Zijn de onderscheiden rechtshandelingen niet op hetzelfde moment verricht, dan is bovendien onduidelijk welk moment beslissend is voor de vraag of aan het toepasselijke criterium is voldaan. Ten slotte is onzeker wie - de koper en/of de betaalde schuldeiser - in geval van een geslaagd beroep op de faillissementspauliana gehouden is hetgeen hij van de schuldenaar heeft ontvangen aan de curator terug te geven.